Nowe metody opisu procesu biodeterioracji papieru i ich zastosowanie w badaniach towaroznawczych

• Autorzy: Jadwiga Szostak-Kotowa

Warianty tytułu

New Methods of Describing the Process of Paper Biodeterioration and Their Application to the Commodity Science Research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Praca ma charakter metodologiczny. Stanowi próbę rozwiązania problemu poszukiwania takich metod badania biodegradacji papieru, które spełniłyby następujące kryteria: 1) wierne odzwierciedlenie w sposób ilościowy zmian zachodzących w papierze pod wpływem mikroflory celulolitycznej, 2) łatwość dokonywania pomiarów, 3) bezpieczeństwo badacza, 4) nie niszczący charakter pomiarów.

EN

The aim of the studies was to develop new methods of describing the biodeterioration of paper. The presently used methods are of limited applicability due to some serious defects. Two methods have been suggested called "the growth zone method" and "the colorymetric method". They are based on the fact that the greater the growth of microorganisms the greater the degree of paper decay. The growth zone method consists in the measurement of the area of a paper sample covered with the cellulose-splitting microorganism growth. In the case of the colorimetric method a change in the initial colour of a paper sample after a definite time of the fungus action is registered. Both the methods are characterized by simplicity and great accuracy of measurement. They are safe for a researcher and nondestructive. A series of experiments has been carried out aiming at the verification of the correctness of the suggested methods. Some examples of the application of the colorimetric method to the commodity science research have also been given. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Towaroznawstwo; Papiernictwo; Mikrobiologia; Rozprawa habilitacyjna

EN

Commodity science; Papermaking; Microbiology; Habilitation thesis

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Seria Specjalna, Monografie
• Rocznik: 1993
• Numer: nr 112
• Strony: 108

Twórcy

autor

Jadwiga Szostak-Kotowa

Bibliografia

• Agarwal P.N. (1970): Recent Work on Microbiological Deterioration and its Control, Labd. J. of Sci. and Technol. Part B - Life Science, 123.
• Allsopp Ch., Allsopp D. (1983): An Updated Survey of Commercial Products Used to Protect Materials Against Biodeterioration. International Biodeterioration Bulletin, vol. 19, nr 3/4.
• Andrejewa E.I., Achmatowa N.I. (1985): Mechanizm diejstwija fungicidow. Mikologia i fitopatologia, vol. 19, nr 3.
• Antheunisse A. (1984): Free and Cell Bound Cellulase Activity of Cellulomonas flavigena, Anionie van Leeuwenhoek, J. Microbiol, vol. 50.
• Arnoult J.M. (1987): Mass deacidification in France, Restaurator, vol. 8, nr 2/3.
• ASTM D 2020-65 (Reapproved 1976), Standard Test Method for Mildew (Fungus) Resistance of Paper and Paperboard.
• Ballard M.W., Baer N.S., (1986): Ethylene Oxide Fumigation: Results and Risk Assessment, Restaurator, vol. 7, nr 8.
• Banik G., Stachelberger H., Messner K. (1988): Untersuchung der destruktiven Wirkung von Tinten auf Schriftträgerrnaterialien, Restaurator, vol. 94, nr 4.
• Baynes-Cope A. (1972): The Choice Biocides for Library and Archival Material, w: Biodeterioration of Materials, vol. 2. London, eds. A.H. Walters, E.H. Hueck-van der Pias, Applied Science Publishers Ltd.
• Beckwith T.D., Swanson W.H., Iiams T.M. (1940): Deterioration of paper. The Cause and Effect of foxing, Calif. Univ.Publ.Biol.Sci., vol. 15.
• Berkson J. (1944): Application of the Logistic Function to Bioassay, Journal of the American Statistical Association, nr 39.
• Bielenjgaja N.G. (1981): Wlijanije na swojstwa bumagi klimaticzeskich usłowij jej chranienija. Woprosy doigowiecznosti dokumenta, Sb.ANSSSR-Ł, Nauka.
• Biłaj W.I. (1980): Osnowy obszczej mikołogii, Kijów, wyd. Wiszcza Szkola.
• Block S.S. (1989): Disinfection, Sterilization and Preservation, Philadelphia, ed. S.S. Block, Lea and Febiger ed. 3.
• Bryniarska Z., Kot S.M. (1987): Estymacja parametrów funkcji typu logistycznego, Przegląd Statystyczny, nr 3.
• Brzozowska-Jabłońska M. (1975): Problemy zakwaszania materiałów archiwalnych, Archeion, vol. LXII.
• Bujak S., Targoński Z. (1988): Mikrobiologiczna degradacja materiałów ligninocelulozowych, Post. Mikrob, vol. XXVII, z. 3.
• Butcher J.A., Drysdale J. (1978): Laboratory Screening Trials with Chemicals for Protection of Sawn Timber Against Mould, Sapstain and Decay, Intern. Biodeterioration. Bull., vol. 14, nr 1.
• Chanzy H., Henrissat B., Vuong R., Schulein M. (1983): The Action of 1,4-/3- D-glucan Cellobiohydrolase on Valonia Cellulose Microcrystals. An Electron Microscopic Study, FEBS Letters, 153.
• Cichoń M. (1978): Studium metrologii starzenia wyrobów papierniczych w aspekcie towaroznawczym, Zeszyty Naukowe, Seria Specjalna: Monografie, Kraków, nr 43, AE.
• Coughlan M.P. (1985): The Properties of Fungal and Bacterial Cellulase with Comment on Their Production and Application, Biotechnol. Genet. Eng. Rev. vol. 3.
• Cuhna G.D.M. (1967): Conservation of Library Materials, New York, The Scarecrow Press, Inc., Metuchen.
• Czerwińska E. (1969): Metodyka badań fungicydów stosowanych w ochronie materiałów, Post. Mikrob., vol. VIII, z. 1.
• Denyer S.P. (1990): Mechanisms of Action of Biocides international Biodeterioration, vol. 26, nr 2-4.
• Durovic M., Dernovskowa J. (1988): Septonex: jeho antimikrobni ućinnost a vliv na fizikainć-chemickć vlasnosti papiru, w: Sbornik prednasek ze seminare "Nove metody muzejni konzervace", Roztoky u Prahy 1987.
• Dutkiewicz J., Jabłoński L. (1989): Biologiczne szkodliwości zawodowe, Warszawa, PZWL.
• Fassatiova O., Kubatova A., Prasil K., Vanova M. (1987): Mikroskopicke houby v archivnim prostfedi, Ćeska Mykologia, vol. 41, nr 1.
• Felhorski W., Stanioch W. (1973): Kolorymetria trójchromatyczna, Warszawa, WNT.
• Felsz Karnicka H. (1936): Rozkład celulozy w glebach kwaśnych, Pamiętnik Państwowego Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, vol. XVI, nr 1.
• Flate D.M. (1988): Niekotoryje aspekty starenja bumagi, Bum.Prom. nr 4.
• Franklin T.J., Snow G.A. (1971): Biochemistry of Antimicrobial Action, London, Chapman and Hall.
• Galio F. (1986): I fattori che favoriscono gli attacchi degli agenti hiologici nelle biblioteche e negli archivi e i metodi per prevenire ed arrestare tali attacchi, Bollettino dell' Istituto Centrale per la Patologia del Libro "Alfonso Gallo", vol. 36.
• Gascoigne J.A., Gascoigne M.M. (1960): Biological Degradation of Cellulose, London, Butterworths.
• Gołębiowska J. (1947): Przyczynek do badań nad rozkładem błonnika przez grzyby niższe występujące w glebie, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio E, vol. II, nr 9.
• Gromow O.W., Popow J.W., Pokrowskaja J.W., Erik B.W. (1989): K ocenkie ekologiczeskoj obstanowki w knigo- i archiwochraniliszczach, azow. principy sozdania metoda prakt. realizacji sistem ekol. bezonas.-L.
• Grundke G. (1982): Warenschaden irn Modell, Leipzig, VEB Fachbuchverlag.
• Haines J.W., Kohler S.A. (1986): An Evaluation of Orthophenyl Phenol as a Fungicidal Fumigant for Archives and Libraries, Journal of the American Institute for Conservation, vol. 25, nr 1.
• Hanus J. (1985): K niekolorym problemom starnutia papiera v archivoch a kniżniciach, Papir a Celuloza vol. 40, nr 4.
• Hardie K. (1980): A Review of Strength Testing as a Measure of Biodeterioration of Wood and Wood Based Materials, International Biodeterioration Bulletin, vol. 19, nr 1.
• Harju-Jeanty P., Vaatanen P. (1984): Detrimental Microorganisms in paper and cardboard mills, Paperija Puu-Papper och TrA, vol. 66, nr 3.
• Hatakeyama T., Hatakeyama H. (1985): Heat Capacity of Water-Cellulose and Water-Oligosaccharides System, w: Cellulose and its Derivatives. Chemistry, Biochemistry and Applications. Chichester, eds. J.F. Kennedy, G.O. Phillips, D.J. Wedlock, P.A. Williams; Ellis Horwood.
• Hatakeyama T., Ikeda Y., Hatakeyama H. (1987): Structural Change in the Amorphous Region of Cellulose in the Presence of Water, w: Wood and Cellulosics, Chichester, eds. J.F. Kennedy, G.O. Phillips, P.A. Williams; Ellis Horwood Ltd.
• Heim R., Flieder F., Nicot J. (1968): Conservation of Cultural Property, Lausanne, UNESCO.
• Holt D.M. (1988): Microbiology of Paper and Board Manufacture, w: Biodeterioration 7, London and New York, eds. D.R. Houghton, R.N. Smith, H.O.W. Eggins; Elsevier Applied Science.
• Hudson F.L. (1967): Acidity of 17th and 18th Century Books in Two Libraries, Paper Technology, vol. 8.
• Hughes R.L. (1968): Microbiological Deterioration in the Paper, Printing and Packaing Industries, w: Biodeterioration of Materials, vol. 1, Amsterdam, eds. A.H. Walters, J.J. Elphick; Elsevier Publ. Co. Ltd.
• Imshenetsky A.A. (1968): Decomposition of Cellulose in the Soil, w: The Ecology of Soil Bacteria-An International Symposium, Liverpool, University Press.
• Ishaquc M., Kluepfel D. (1980): Cellulase Complex of a Mesophilic Streptomyces strain, Can.J.Microbiol., vol. 26.
• Iwasaki T., Hayashi K., Funatsu M. (1965): Biochemische Untersuchungen über Cellulase von zwei Cellulasearten aus Trichoderma koningi, J.Biochem., vol. 57.
• Jeffries T.W. (1987): Physical, Chemical, and Biochemical Considerations in the Biological Degradation of Wood., w: Wood and Cellulosics: Industrial Utilisation, Biotechnology, Structure, and Properties, Chichester; eds. J.F. Kennedy, G.O. Phillips, P.A. Williams; Ellis Horwood Publ.
• Jopson R.N. (1987): Paper Making and Biocides, Spec. Chem.. vol. 7, nr 5.
• Kolmodin-Hedman B., Blomquist B., Sikström E. (1986): Mould Exposure in Museum Personnel, International Archives of Occupational and Environmental Health, vol. 54, nr 4.
• Kowalik R. (1969): Mikrobiologiczny rozkład materiałów użytkowych, Post. Mikrob., vol. 7, z. 1.
• Kowalik R. (1977): Paper and Parchment Deteriorating Fungi Pathogenic to Man, w: Das alte Buch als Aufgabe für Naturwissenschaft und Forschung, Wolfenbütteler Forschungen, Bremen and Wolfenbüttel, Jacobi Verlag.
• Kowalik R. (1980a): Microbiodeterioration of Library Materials. P.1, Restaurator vol. 4.
• Kowalik R. (1980b): Microbiodeterioration of Library Materials. P.2. Microbiodecomposition of Basic Organic Library Materials, Restaurator vol 4.
• Kowalik R., Sadurska I. (1982): Badania nad ochroną archiwaliów przed szkodliwym działaniem mikroorganizmów, Archeion, v. LXXIII.
• Kowalik R. (1984): Microbiodeterioration of Library Materials. P.2. Microbiodecomposition of Auxiliary Marerials., Restaurator, vol. 6.
• Kunicki-Goldfinger W. (1968): Życie bakterii, Warszawa, PWN.
• Lange O. (1967): Wstęp do ekonometrii, Warszawa, PWN.
• Langsford M.L., Gilkes N.R., Wakarchuk W.W., Kilburn D.G., Miller R.G., Warren R.A.J. (1984): The Cellulase System of Cellulomonas fimi, J.Gen. Microbiol., vol. 130.
• Langwell W.H. (1952): The Permanence of Papers, British Paper and Board Makers Association, Inc.Technical Section 29, 21.
• Leźnicka S. (1980): Cellulolytic Activities of Fungi Destroying Ancient Books, Acta Microb.Pol., vol. 29, nr 4.
• Lukens R.J. (1971): Chemistry of Fungicidal Action, Berlin, Heidelberg, New York, Springer Verlag.
• Ładoóski W., Gospodarek T. (1986): Podstawowe metody analityczne produktów żywnościowych, Warszawa, PWN.
• Makaweckene J., Daulenckene A., Bluzmans P. (1989): Rasprostanie mikroskopiczeskich gribow na knigach w radie bibliotek Litowskoj SSR, Naucz.tr.wuzow LitSSR.Biol, 27.
• Mandels M., Reese E.T. (1964): Fungal Celiulases and the Microbial Decomposition of Cellulosic Fabric, Develop.Ind.Microbiol.5,5.
• Marchessault R.H., Sarko A. (1967): X-Ray Structure of Polysaccharides, Advances in Carbohydrate Chemistry, vol. 22.
• Marczewa R.D. (1984): Wlijanie nipagina i cietiłpiridinijchlorida na dychanije niekotorych tiemnookraszenych gifomicetow, Mikoł. i fitopatoł., vol. 18, nr 4.
• Marczewa R.D. (1985): Ciełułaznaja aktiwnost tiemnookraszenych mikromicetow, powreżdajuszczych dokumenty na bumażnoj osnowie, Mikoł. i fitopatoł., vol. 19, nr 2.
• McCarthy A.J. (1987): Lignocellulose-Degrading Actinomycetes, FEMS Microbiol. Rev., vol. 46.
• Messner K., Alberighi L., Banik G., Srebotnik E., Sobotka W., Mairinger A. (1988): Comparison of Possible Chemical and Microbial Factors Influencing Paper Decay by Iron-Gall Inks, w: Biodeterioration 7, London and New York, eds. D.R. Houghton, R.N. Smith, H.O.W. Eggins; Elsevier Applied Science.
• Mills J., Allsopp D., Eggins H.O.W. (1972): Some New Developments in Cellulosic Material Testing Using Perfusion Techniques, w: Biodeterioration of Materials, vol. 2, London, eds. A.H. Walters, E.H. Hueck-van der Plas; Applied Science Publishers, Ltd.
• Modrzejewski K., Olszewski J., Rutkowski J. (1985): Metody badań w przemyśle celulozowo-papierniczym, Łódź, Politechnika Łódzka.
• Moldoveanu N., Kluepfel D. (1983): Comparison of B-Glucosidase Activités in Different Streptomyces Strains, Appl.Environ.Microbiol., vol. 46.
• Nair S.M. (1972): Certain Observations of the Biodeterioration of Museum Materials in India, w: Biodeterioration of Materials, vol. 2, London, eds. A.H. Walters, E.H. Hueck-van der Plas; Applied Science Publishers Ltd.
• Niuksza J.P. (1956): Mikrofłora knig i bumagi, Botaniczeskij Żurnał, vol. 41, nr 6.
• Niuksza J.P. (1961): Sistiematiczeskii obzor gribow, obitajuszczich na bumagie, knigach i bumażnoj massie, Botaniczeskij Żurnał, vol. 46, z. 1.
• Niuksza J.P. (1969): Wozdiejstwije gribow na bumagu, Mikoł. i fitopatoł., vol. 3, nr 5.
• Niuksza J.P. (1972a): Zaszczita bumagi ot gribow, Teoria i praktika sochranienija knig w bibliotiekie, nr. 5, Leningrad.
• Niuksza J.P. (1972b): Woprosy gribostojkosti knig i dokumientow, w: Problemy biołogiczeskich powreżdienij i obrastanij materiałów, izdielij i soorużenij, Moskwa; Izdatielstwo Nauka.
• Niuksza J.P. (1975a): Tiechnołogiczeskije processy restawracji na osnowie biołogiczeski aktiwnych wieszcziestw, Teoria i praktika sochranienija knig w bibliotiekie, nr 7, Leningrad.
• Niuksza J.P. (1975b): Biołogiczeskije osnowy reżima chranienija bibliotiecznych fondow, Teoria i praktika sochranienija knigw bibłiotiekie, nr 7, Leningrad.
• Niuksza J.P. (1975c): Gribnyje bolezni knig i czełowiek, Teoria i praktika sochranienija knig w bibliotiekie, nr 7, Leningrad.
• Niuksza J.P., Kossior Ł.A. (1975): Primienienijc polielektrolitow w restawracji, Teoria i praktika sochranienija knig w bibłiotiekie, nr 7, Leningrad.
• Niuksza J.P. (1978): Wriedonosnost Aspergillus flavus Lk. w antropogennych usłowijach, Tez., dokł., M.: Nauka.
• Niuksza J.P. (1985): Gosudarstwiennyj standardt na opredielenije gribostojkosti bumagi, Mikoł. i fitopatoł., vol. 19, nr 1.
• Niuksza J.P. (1988): Razwitje wozrenij na zaszczitu materiałów biocidami, w: Biopowreżdenija i zaszczita materiałów biocidami, M.
• Orlita A. (1985): Vyparovaci biocidy v restauratorske a konzervatorskć praxi, w: Sbornik ze 6 semindfe restaurśtoru a historiku, Bratislava.
• Park D. (1976a): Carbon and Nitrogen Levels as Factors Influencing Fungal Decomposers, w: Br. Ecol. Soc. Symp. 1975, Blackwell, eds. J.M. Anderson, A. Macfadyen.
• Park D. (1976b): Nitrogen Level and Cellulose Decomposition by Fungi, International Biodetn. Bull., vol. 12, nr 3.
• Parr J.A. (1990): Industrial Biocide Formulation - the Way Forward, International Biodeterioration, vol. 26, nr 2-4.
• Paulus W. (1988): Developments in Microbiocides for the Protection of Materials, w: Biodeterioration 7, London and New York, eds. D.R. Houghton, R.N. Smith, H.O.W. Eggins; Elsevier Applied Science.
• Peiris S.P., Rickard P.A.D., Dunn N.W. (1982): Comparison of the Xylanolytic and Cellulolytic Activities of Ccllulomonas, Eur.J.Appl.Microbiol.Biotechnol., vol. 14.
• Pieh G., Fallmann J., Skerianz R. (1990): Tendencje i postęp techniczny w zaklejaniu papieru - środki do zaklejania w środowisku obojętnym, Przegląd Pap., nr 8-9.
• Piluso A.J. (1987): Fungi Proliferation Leads to Several Operating Problems in the Paper Mill, Pulp and Pap., vol. 61, nr 8.
• Plenderleith H.J. (1956): The Conservation of Antiques and Work of Art, Oxford, University Press.
• PN-74/P-50133, Oznaczanie samozerwalności.
• Reese E.T., Siu R.G.H., Levinson H.S. (1950): The Biological Degradation of Soluble Cellulose Derivatives and Relationships to the Mechamism of Cellulose Hydrolysis., J.Bacteriol., vol. 59, nr 4.
• Reese E.T. (1977): Degradation of Polymeric Carbohydrates by Microbial Enzymes, w: Recent Adv.Phytochem., vol.11, eds. F.A. Loewus, V.C. Runeckles; Plenum Press.
• Rossmoore H.W. (1990): The Interaction of Formaldehyde, Isothiazolone and Copper international Biodeterioration, vol. 26, nr 2-4.
• Russel S. (1972): Enzymatyczny rozkład celulozy, Postępy Mikrob., vol. 11, nr 1.
• Ryu D.D.Y., Kim Ch., Mandels M. (1984): Competitive Adsorption of Cellulase Components and its Significance in a Synergistic Mechanism, Biotechnology and Bioengineering, vol. 26.
• Sarko A. (1987): Cellulose-How much do We Know about its Structure, w: Wood and Cellulosics, Chichester, eds. J.F. Kennedy, G.O. Phillips, P.A. Williams; Ellis Horwood Limited.
• Savulescu A., Lazar V. (1971): Cercetari Privind Mikroflora Depozitelor De Arhiva Din Diferite Regiuni Ale Tarii., Microbiologia (Bucuresti), vol. 2.
• Schmidt G. (1976): Die in der Kosmetik gebräuchlichen bakteriziden Wirkstoffe, Seifen-Öle-Fette- Wachse, vol. 19.
• Scott M. (1987): Mass Deacidification at the National Library of Canada, Restaurator, vol. 8.
• Selby K., Maitland C.C. (1967a): Components of Trichodcrma viride Cellulose, Arch.Biochem.,Biophys., vol. 18, nr 1.
• Selby K., Maitland C.C. (1967b): The Celiulase Trichoderma viride. Separation of the Components involved in the Solubilization of Cotton, Biochem.J., vol 104.
• Selby K. (1968): Mcchanisra Biodegradation of Cellulose, w: Biodeterioration of Materials, Microbiological and Allied Aspects, Amsterdam, London, New York, Elsevier Publ. Co. Ltd.
• Sobucki W. (1982): Odkwaszanie papierów zabytkowych, Przegląd Pap. nr 4.
• Sparks P.G. (1987): Mass Deacidification at the Library of Congress, Restaurator, vol. 8, nr 2/3.
• Stobińska H., Oberman H. (1975): Zakażenia mikrobiologiczne odbarwionej masy makulaturowej, Przegląd Pap. nr 4.
• Strzelczyk A.B. (1968): Influence of Antifungal Vapors on Spore Germination of Fungi Isolated from Deteriorated Old Books, Canadian Journal of Microbiology, vol. 14, nr 8.
• Strzelczyk A.B. (1976a): Adaptation to Fungicides of Fungi Damaging Paper. 1. Influence of Adaptation on Morphology and Anatomy of Colonies and Huphae, Int.Biodetn.BulL, vol. 12, nr 1.
• Strzelczyk A.B. (1976b): Adaptation to Fungicides of Fungi Damaging Paper. 2. Influence of Adaptation on Spore Germination and Biosynthesis of Cellulolytic Enzymes., Int.Biodetn.Buli, vol. 12, nr 2.
• Strzelczyk A.B., Leźnicka S. (1981): The Role of Fungi and Bacteria in the Consolidation of Books, Int.Biodetn.Bull., vol. 17, nr 2.
• Suhak A. (1983): Zmiany mikrobiologiczne i chemiczne w papierach XIX w. książek wywołane przez długotrwałe zawilgocenie. Uniwersytet M, Kopernika, Toruń (praca magisterska nie publikowana).
• Szczepanowska H., Lovett C.M.Jr. (1988): Fungal Stains on Paper: Their Removal and Prevention, w: The Conservation of Far Eastern Art: Preprints of the Contributions to the Kyoto Congress, 19-23 September 1988, London, eds. J.S. Mills, P. Smith, K. Yamasaki; International Institute for Conservation of Historic and Artistic Works.
• Szostak-Kotowa J. (1979a): Ocena środków biobójczych stosowanych do ochrony tkanin bawełnianych. Cz. I. Odporność tkaniny impregnowanej na rozkład mikrobiologiczny spowodowany działaniem mikroflory gleby, Przegląd Włókienniczy, vol. 33, nr 9.
• Szostak-Kotowa J. (1979b): Ocena środków biobójczych stosowanych do ochrony tkanin bawełnianych. Cz. II. Odporność tkaniny impregnowanej na działanie czystych szczepów grzybów celulolitycznych, Przegląd Włókienniczy, vol. 33, nr 11.
• Szostak-Kotowa J., Kot S.M. (1989): Metoda oceny zmian jakości papieru pod wpływem mikroflory celulolitycznej, Zeszyty Naukowe, Kraków, nr 301, AE.
• Szostak-Kotowa J. (1990a): Mikroflora celulolityczna występująca w wybranych magazynach Archiwum Państwowego w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Kraków, nr 319, AE.
• Szostak-Kotowa J. (1990b): The Application of Irgasan DP-300, the Biocide in Protection of Paper Against Biodeterioration, International Commodity Science Conference, Poznań, Sept. 20-22.
• Szostak-Kotowa J. (1991): The Impact of Physical and Chemical Properties ofPaper on its Microbiodegradation, 8th IGWT-Symposium, Bad - Hersfeld - Lübeck, Germany, Aug. 18-23. Forum Ware, nr 1-4.
• Szwarcsztajn E. (1968): Technologia papieru Cz. I, Warszawa, WPLiS.
• Tripathi R.N. (1987): Fungal Air-Spora Inside the Central Library of Gorakhpur University, India, Water Air and Soil Pollution, vol. 34.
• Vaheri M.P. (1982): Acid Degradation Products of Cellulose During Enzymatic Hydrolysis by Trichoderma reesei, Journal of Applied Biochemistry, vol. 4, nr 2.
• Wallhäusser K.H., Fink W. (1976): Konservierung von Dispersionen und Dispersionsfarben, Farbe und Lack, vol. 82, nr 2.
• Wälchli O. (1974): Beobachtungen über die Zerstörung von Baumwolle durch cellulose-abbauende Pilze bei der Mycelrasen methode, Material und Organismen, vol. 9, nr 2.
• Wessel C.J. (1970): Environmental Factors Affecting the Permanence of Library Materials, The Library Quarterly, vol. 40.
• Williams G.R., Eaton R.A, (1988): Studies on the Toxicity of Biocides Towards Mould ans Sapstain Fungi, w: Biodeterioration 7, London and New York, eds. D.R. Houghton, R.N. Smith, H.O.W. Eggins; Elsevier Applied Science.
• Wilson W.K., Parks E.J. (1979): An Analysis of the Aging of Paper. Possible Reaction of Effects on Measurable Properties, Restaurator, vol. 3.
• Winogradsky S. (1929): Annal.Inst.Pasteur, vol. XLIII (cyt. za: Felsz Karnicka H. (1936): Rozkład celulozy w glebach kwaśnych, Pamiętnik Państwowego Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, vol. XVI, nr 1.).
• Winogradsky S. (1932): Annal. Inst. Pasteur, vol. XLIII (cyt. za: Felsz Karnicka H. (1936): Rozkład celulozy w glebach kwaśnych, Pamiętnik Państwowego Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, vol. XVI, nr 1.).
• Wood T.M. (1988): Cellulase Mechanisms, w: Biodeterioration 7, London and New York, eds. D.R. Houghton, R.N. Smith, H.O.W. Eggins; Elsevier Applied Science.
• Zagulajewa Z.A. (1972a): Gribostojkost niekotorych sintieticzeskich wieszcziestw i proizwodnych ciełułozy, Problemy biologiczeskich powreżdienij i obrastanij materiałów, izdielij i soorużenij, Moskwa, Izdatielstwo Nauka.
• Zagulajewa Z.A. (1972b): Niekotoryje dannyje o razruszenii ciełułozy mikromicetami, Problemy biołogiczeskich powreżdienij i obrastanij materiałów, izdielij i soorużenij, Moskwa, Izdatielstwo Nauka.
• Zemanowa M. (1988): A Laboratory Study of the Deterioration of Industrial Materials and its Prevention by Fungicides. VII. Paper, Acta fac. rerum natur. Univ. Comen. Microbiol 1985-1986, nr 14.
• Zyska B. (1977): Mikrobiologiczna korozja materiałów, Warszawa, WNT.