Metody oceny ekologicznej i ekonomicznej modernizacji procesów technologicznych : na przykładzie wytwarzania związków chromu i fosforu

• Autorzy: Marta Gollinger-Tarajko

Warianty tytułu

Methods for Assessing the Ecological and Economic Effects of Modernising Technological Processes Using the Example of Chromium and Phosphorus Compound Manufacturing

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W pracy przedstawiono propozycje oceny ekologicznych i ekonomicznych efektów modernizacji procesów technologicznych w oparciu o wybrane technologie produkcji związków chromu i fosforu. Badaniami zostały objęte: technologiczne warianty produkcji chromianu (VI) sodu, modelowe systemy produkcji związków chromu, warianty produkcji fosforanów paszowych, procesy utylizacji fluorku wapnia. W celu ekologicznej oceny stopnia modernizacji procesów wytwarzania opracowano metodę analizy procesu w ujęciu rachunku skumulowanego. Opracowano metodę oceny jakości technologicznej procesów wytwarzania, łączącą oceny skutków technicznych, ekologicznych i ekonomicznych modernizacji technologii. Dla potrzeb oceny analizowanych wariantów produkcji chromianu (VI) sodu, modelowego systemu produkcji związków chromu, wariantów produkcji fosforanów paszowych oraz utylizacji fluorku wapnia opracowano lub adaptowano inne metody, które pozwoliły na wszechstronną ocenę całych procesów oraz rozwiązań szczegółowych (metoda oceny cyklu życia produkcji LCA; metoda oceny najlepszych dostępnych technik BAT; metoda Schaltegger & Sturm).

EN

This study looks at methods for assessing the ecological and economic effects of modernising technological processes. These methods allow the author to compare existing technologies with new ones, and to analyse variants of manufacturing processes, examining their combined, ecological and economic effectiveness. On the basis of the assessment carried out in accordance with the proposed methods, it is possible to choose the best technological variant for the implementation of different factories' development strategies, taking into consideration the requirements of sustainable development. The proposed assessment methods are quantitative (the material balances of various processes and their technological and economic indexes) and qualitative. In the case of qualitative evaluations, the various solutions were assessed using a subjective, expert method of analysis. A combined quantitative-qualitative method was also used, which enabled both quantitative assessment of the modernisation of technology and identification of the most effective manufacturing variant. The proposed evaluation methods allowed the author to determine the partial quantitative indexes, as well as the relative indexes, of: changes in the level of environmental hazard, changes in energy and material consumption and the costs of the production technologies under analysis, and to construct, on the basis of partial indexes, an aggregate index of changes in processing quality resulting from modernization or the introduction of new manufacturing technologies. The evaluation of modernized and newly-designed manufacturing processes was carried out using the following methods: process analysis using cumulative calculus - for the ecological evaluation of the manufacturing process being modernized, life cycle assessment (LCA) - for the ecological evaluation of the manufacturing process being modernized, Schaltegger & Sturm analysis - for the ecological evaluation of manufacturing process variants, analysis of implementation options - for the partial evaluation of manufacturing and equipment solutions, best available techniques (BAT) - for the analysis of technological solutions, manufacturing process quality - for the complex ecological, economic and technological evaluation of the manufacturing process modernization level. Most significant for the evaluation methodology was the attempt to develop a single, aggregate index that linked the indexes of ecological, economic and technological evaluation of a given manufacturing process in terms of its modernization. In order to carry out an ecological evaluation of the modernization level of manufacturing processes, the process analysis method using cumulative calculus was developed. This method allows for both a quantitative evaluation of the environmental hazard associated with individual stages and operations of the process under analysis, and for a cumulative evaluation of the whole manufacturing process. The determined, relative indexes of environmental hazard resulting from modernization or from the introduction of new manufacturing technologies enable the best ecological solution to be identified and chosen. A method was designed to evaluate the technological quality of manufacturing processes, which combined an assessment of the technological, ecological end economic effects of process modernization. This method enables the calculation of a single index determining both the cumulative effects of changes in environmental hazard and the economic effects of implementing new or modernized manufacturing processes. It also enables comparison of new manufacturing process variants in order to choose the most ecologically and economically advantageous solution. In this way, it is possible to carry out a comprehensive analysis of the manufacturing process. This results in a single and coherent technological, economic and ecological assessment of manufacturing process modernization. The developed methods were used to evaluate existing manufacturing processes and those awaiting implementation. In the present work, new and modernized technologies for the production of chromium and phosphorus compounds were evaluated. The research covered: technological variants of sodium chromate (VI) production, model systems for the production of chromium compounds, variants of feed phosphate manufacturing, calcium fluoride utilization processes. The research into high-waste, environmentally damaging manufacturing processes and the analysis of new process and equipment solutions revealed the usefulness of the developed methods when comparing the effects of modernization efforts and choosing the most technologically, ecologically and economically advantageous processes variants. The developed models of chromium compound production in Poland show that all solid waste containing chromium can be utilized. The target model of chromium compound manufacturing and management will be based on the complex use of waste recycling; the proposed solutions are classic examples of the waste reduction at source method. The implementation of this model would lead to the complete elimination of environmental hazards caused by solid chromium waste and waste water containing chromium. In order to evaluate the sodium chromate (VI) manufacturing variants under analysis, the model system for the production of chromium compounds, the feed phosphate manufacturing variants, and the utilization of calcium fluorides, other methods were also developed or adapted. These methods allowed for a comprehensive evaluation of whole manufacturing processes as well as specific solutions. The manufacturing life cycle assessment (LCA) method was used. The relative indexes of changes in energy consumption, material consumption and production costs were calculated. The analysis of implementation options method was developed for the partial analysis of technological and equipment solutions used in the production of sodium chromate (VI) and feed phosphate. The best available techniques (BAT) method was used for the analysis of technological solutions in sodium chromate (VI) manufacturing. The Schaltegger & Sturm method was used for the ecological analysis of calcium fluoride utilization variants. Thanks to the life cycle assessment (LCA) carried out for sodium chromate (VI) manufacturing variants, the principal ways in which these processes affect the environment were identified. The decisive factor for reducing environmental hazard is a decrease in energy consumption during the whole life cycle of the process and not, as had been expected, a decrease in the quantity of waste. The best available techniques (BAT) method, developed for the partial evaluation of the technological level of sodium chromate (VI) manufacturing, changes in environmental hazard and changes in the profitability of the process, made it possible to compare partial evaluations and cumulative indexes for the new technological and equipment solutions used. The developed method for selecting and evaluating implementation options with regard to the technological variants of feed phosphates and sodium chromate (VI) production made it possible to evaluate the ecological, economic and technological effects of implementing the various options. The ranking of different options showed that the best solutions were those characterized by null or very small capital costs and very short implementation times. The results of this analysis are of partial character, but they are nevertheless very useful in determining the sequence of modernization and investment measures and their expected effects. The developed methods for evaluating manufacturing processes may be used for diagnostic/consulting, optimisation and decision-making purposes, as well as for selecting company development strategies. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Towaroznawstwo; Technologia; Jakość procesu technologicznego; Ekologia; Ekorozwój; Zanieczyszczenie środowiska

EN

Commodity science; Technology; Quality of technological process; Ecology; Eco-development; Environmental pollution

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Seria Specjalna, Monografie
• Rocznik: 2002
• Numer: nr 153
• Strony: 236

Twórcy

autor

Marta Gollinger-Tarajko

Bibliografia

• Adamczyk W., Kryteria oceny jakości procesu technologicznego, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Kraków 1996, nr 468.
• Adamczyk W., Podejście procesowe w standardach zarządzania jakością [w:] Zintegrowane systemy zarządzania jakością, Materiały konferencyjne, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2000.
• Agenda 21 - sprawozdanie z realizacji w latach 1992-1996. Rzeczpospolita Polska, Warszawa 1997.
• Agenda niespełnionych nadziei. Społeczna oceny realizacji Agendy 21 w Polsce, Raporty Instytutu na Rzecz Ekorozwoju, Warszawa 1997.
• Aresta M., Galatola M., Knife Cycle Analysis Applied to the Assessment to the Environmental Impact of the Alternative Synthetic Processes. The Dimethylcarbonate Case: Part I, "Journal of Cleaner Production" 1999, No 7.
• Awierbuch T., Pawłów P., Tiechnołogija sojedinienija chroma, Chimija, Leningrad 1973.
• Azapagic A., Clift R., Allocation of Environmental Burdens in Multiple-Function System, "Journal of Cleaner Production" 1999, No 7.
• Baas L.W., Cleaner Production: Beyond Projects, "Journal of Cleaner Production" 1995, No 3,1-2.
• Bailley P.E., Societal Sustainability Development, "Environmental Impact Assessment Review" 1997, Vol. 17, No 4.
• Baker R.D., Warren J.L., Management Life Cycle to Promote Pollution Prevention, "Pollution Prevention Review" 1991, No (1) 4.
• Bisset R., Developments in EIA Methods. Environmental Impact Assessment: Theory and Practice, Unwyn Hyman, London 1988.
• Borys T., Dekalog ekorozwoju [w:] Lokalna Agenda 21, czyli gminny program ekorozwoju, ROE, Jelenia Góra - Wrocław 1996.
• Borys T., Kategorie jakości w statystycznej analizie porównawczej, Prace Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1984, nr 284.
• Borys T., Kwalimetria. Teoria i zastosowania, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1991.
• Borys T., Teoretyczne aspekty konstruowania wskaźników ekorozwoju [w:] Sterowanie ekorozwojem, Wydawnictwa Politechniki Białostockiej, Białystok 1998.
• Bulewicz M., Kozak A., Kowalski Z., Treatment of Chromic Tannery Wastes Using Coal Ashes from Fluidized Bed Combustion of Coal, "Industrial Engineering and Chemistry Research" 1997, No 36.
• Burczyk B., Współczesny przemysł chemiczny w świetle wymagań ochrony środowiska naturalnego [w:] Materiały II Kongresu Technologii Chemicznej, Wrocław 1997.
• Buse M., Thuer M., Life Cycle Assessment for Ecological Processes [w:] Proceeding of the 12th International Congress of Chemical and Process Engineering CHISA 1996, Praha-Czech Republic, 25-30 August 1996.
• Canter L.W., Environmental Impact Assessment, McGrow-Hill, 1996.
• Chemical Manufacturers Association. Pollution Prevention Resource Manual, Washington DC, CMA 1991.
• Christiansen K., Cleaner Technologies in Europe, "Journal of Cleaner Production" 1995 No 3.
• Chrom w środowisku, Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Wyższa Szkoła Inżynierska w Radomiu, Radom 1994.
• Clark B.D., Johnsen T., Assessment of Major Industrial Application, A Manual Research Report, No 13, Department of Environmental, London 1976.
• Clark B.D., Johnsen T., Methods of Environmental Impact Analysis, "Built Environment" 1978, vol. 4, No 2.
• Council Directive 96/61/EC of 24 September 1996 Concerning Integrated Pollution Prevention and Control, EC Publication Paper L257/26.
• Deja A., Kram B., Przeglądy ocen oddziaływania na środowisko i udział społeczeństwa w procesie lokalizacji inwestycji [w:] Poradnik przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko, pod red. W. Lenarta, A. Tyszeckiego, Ecoconsult, Gdańsk 1998.
• Dijkmans R., Methodology for Selection of Best Available Techniques (BAT) at the Sector Level, "Journal of Cleaner Production" 2000, No 8.
• DuPont Chambers Works Waste Minimization Project, Chamber Works Deepwater, New Yersey 1993.
• Ekvall T., Key Methodological Issues for Life Cycle Inventory Analysis of Paper Recycling, "Journal of Cleaner Production" 1999, No 7(4).
• Encyclopedia of Chemical Technology - Chromium Compounds, vol. 6, J. Wiley & Sons, New York 1994.
• Energochłonność skumulowana, pod red. Z. Bibrowskiego, PWN, Warszawa 1983.
• Environmental Information System and Indicators: A Review of Selected Central and Estem European Countries, Chateau de laMulette, Paris 1996.
• Environmental Reporting in Central and Estern Europe: A Review of Selected Publications and Frameworks, Central European University, UNEP, New York 1997.
• EPA's 33/50 Programm, Fourth Progress Update, EPA Washington, DC 745-R-93-005, 1993
• EPA's Pollution Prevention (P2) Program, Washington, DC, Fabruary 28, 1994.
• Facility Pollution Prevention Guide, EPA Washington DC, EPA/600/R-921088, 5, 1992.
• Famielec J., Straty i korzyści ekologiczne w gospodarce narodowej, PWN, Warszawa-Kraków 1999.
• Federal Environmental Agency (UBA). Proceedings of BAT in the Frame of the Implementation of Article, 16(2) of the IPPC Directive, Berlin 1998.
• Fiedor B., Koncepcja 'trwałego rozwoju', "Ekonomia i Środowisko" 1993, nr 9.
• Fiedor B., System wskaźników i indeksów ekorozwoju, "Ekonomia i Środowisko" 1996, nr 19.
• Fijał T., Czystsza produkcja strategią ekorozwoju przedsiębiorstw [w:] Ekologia wyrobów, Materiały II Międzynarodowej Konferencji, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2000.
• Fijał T., Technological Aspects of Manufacturing Process Quality [w:] Quality for European Integration, 5th International Commodity Science Conference, Poznań 1996.
• Fijał T., Gollinger M., Grząka A., Ocena oddziaływania na środowisko jako narzędzie w realizacji polityki ekologicznej państwa, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 1999, maszynopis.
• Ginalski J., Liskiewicz M., Seweryn J., Rozwój nowego produktu, Akademia Sztuk Pięknych, Kraków 1994.
• Goldberg D., Algorytmy genetyczne i ich zastosowanie, WNT, Warszawa 1995.
• Gollinger M., Analiza wskaźnikowa w ocenie jakości ekologicznej procesów technologicznych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Kraków 1998, nr 508.
• Gollinger M., Czynniki ekologiczne w ocenie jakości procesu technologicznego [w:] Optymalizacja jakości wyrobów, Materiały konferencyjne, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1995.
• Gollinger M., Ecological Evaluations of Modernization of Some Technical Processes [w:] Commodity Science and Sustainable Development, 11th IGWT Symposium, Wien 1997.
• Gollinger M., Ecological Factors of Technological Process Quality [w:] Quality for European Integration, 5th International Commodity Science Conference, Poznań 1996.
• Gollinger M., Kompleksowa ocena jakości modernizowanych technologii produkcji [w:] Zintegrowane systemy zarządzania jakością, Materiały konferencyjne, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2000.
• Gollinger M., Metoda oceny zagrożeń ekologicznych powodowanych przez proces technologiczny, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Kraków 1991, nr 362.
• Gollinger M., Model naliczania skutków procesów technologicznych przemysłu szklarskiego w aspekcie ochrony środowiska, praca doktorska, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Zabrze 1987.
• Gollinger M., Ocena oddziaływania procesów technologicznych na środowisko w realizacji zadań rozwoju trwałego i zrównoważonego [w:] Ekonomia a rozwój zrównoważony, Tom II - Wdrażanie, pod red. F. Piontka, Wydawnictwo "Ekonomia i Środowisko", Białystok 2001.
• Gollinger M., Realizacja celów jakościowych w procesie projektowania wyrobów [w:] Techniczne i ekonomiczne aspekty jakości, Materiały Ogólnopolskiej Konferencji SGH, Warszawa 2000.
• Gollinger M., Kowalski Z., Analiza porównawcza kosztów wytwarzania dla wariantów metody produkcji chromianu sodu z recyrkulacją odpadów chromowych, "Ekonomia i Środowisko" 2001, nr 1(18).
• Gollinger M., Kowalski Z., Efektywność ekologiczna jako czynnik motywujący stosowanie surowców wtórnych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Kraków 1991, nr 362.
• Gollinger M., Kowalski Z., Environmental and Economic Assessment of Feed Phosphate Technology Modernization, "Polish Journal of Environmental Studies" 1999, Vol. 8, No 2.
• Gollinger M., Kowalski Z., Evaluation of the Technological Quality for the Different Alternatives of the Sodium Chromate Production Process with Chromic Waste Recirculation [w:] CHISA 2000, 14th International Congress of Chemical and Process Engineering, Praha 2000.
• Gollinger M., Kowalski Z., Influence of Different Alternatives of the Feed Phosphate Technology on Product Quality [w:] Quality for European Integration, 5th International Commodity Science Conference, Poznań 1996.
• Gollinger M., Kowalski Z., Możliwości produkcji chromianu sodowego z odpadów chromowych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Kraków 1994, nr 435.
• Gollinger M., Kowalski Z., Obliczanie współczynników toksyczności dla metody analizy procesu w ujęciu rachunku skumulowanego, Czasopismo Techniczne - Chemia, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2000, z. 3.
• Gollinger M., Kowalski Z., Ocena ekologiczna technologicznych wariantów produkcji chromianu sodu [w:] Ekologia wyrobów, Materiały II Międzynarodowej Konferencji, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2000.
• Gollinger M., Kowalski Z., Techniczne i ekonomiczne aspekty zapewnienia jakości produkcji chromianu sodu [w:] Techniczne i ekonomiczne aspekty jakości, Materiały Ogólnopolskiej Konferencji SGH, Warszawa 2000.
• Gollinger M., Kowalski Z., Mazanek C., Estimation of the Influence on Natural Environment of the Different Variants of the Sodium Chromate Production Process with the Chromic Waste Utilisation [w:] Environment and Mineral Processing. 5th International Conference VSB-TU, Ostrava 2000.
• Gollinger M., Kowalski Z., Mazanek C., Management System of Solid Chrome Wastes Realized in Poland [w:] Energy, Environment and Technological Innovation, 4th International Congress, Roma 1999.
• Gollinger M., Kowalski Z., Mazanek C., Ocena jakości technologicznej różnych modeli produkcji związków chromu z wykorzystaniem odpadów chromowych. ,.Chemia i Inżynieria Ekologiczna" 2000, nr 8/9.
• Gollinger M., Kowalski Z., Wzorek Z., Ekologiczna ocena różnych wariantów procesów utylizacji fluorku wapnia [w:] Techniczne i ekonomiczne problemy gospodarki odpadami. Materiały II Ogólnopolskiej Konferencji, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1997.
• Górecki H., Kowalski Z., Hoffman J., Możliwości produkcji fosforanu wapnia metodami niskotemperaturowymi, Prace Instytutu Technologii Nieorganicznej Politechniki Wrocławskiej 1994, seria 22, nr 40.
• Grabowski D., Obrębski G., OPTIMA- V.2.0 - Optymalizacja nieliniowych funkcji wielu zmiennych, GE, 1998.
• Greń J., Statystyka matematyczna. Modele i zadania, WNT, Warszawa 1982.
• Hammond A., Environmental Indicators: A Systematic Approach to Measuring and Reporting on Environmental Policy Performance in the Context of Sustainable Development, World Resources Institute, Washington 1995.
• Hanssen O.J., Sustainable Product System - Experiences Based on Case Projects in Sustainable Product Development, "Journal of Cleaner Production" 1999, No 7.
• Hanssen O.J., Asbjoersen O.A., Statistical Properties of Emission Data in Life Cycle Assessment, "Journal of Cleaner Production" 1996, No 4, 3-4.
• HAZCHEM - A Mathematical Model for Use in Risk Assessment of Substances, European Centre for Ecotoxicology and Toxicology of Chemicals, ECOTOC Special Report, No 8, Brussels 1994.
• Hunt R.G., Sellers J.D., Franklin W.E., Resource and Environmental Profile Analysis: A Life Cycle Environmental Assessment for Products and Procedures, "Environmental Impact Assessment Review" 1992, No 12.
• Indicators of Sustainable Development: Methodology Sheets, Background Paper No 15, Departament of Policy Coordination and Sustainable Development, United Nations, New York 1996.
• Instrukcja technologiczna wydziału dwuchromianu sodu Zakładów Chemicznych "Alwernia", Alwernia 1976.
• ISO 14000 - Poznaj całą rodzinę norm! (tłumaczenie z j. ang.: ISO 14000 - Meet the Whole-Family!), PKN, Warszawa 1999.
• Iwasiewicz A., Zarządzanie jakością. Podstawowe problemy i metody, PWN, Warszawa-Kraków 1999.
• Iwasiewicz A., Paszek Z., Statystyka z elementami statystycznych metod sterowania jakością, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000.
• Jakość wyrobów. Strategia i sterowanie w przedsiębiorstwie przemysłowym, pod red. T. Borysa i S. Sudoła, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1992.
• Jankowska-Kłapkowska A., Pragmatyzm teorii trwałego rozwoju [w:] Wybrane uwarunkowania działalności gospodarczej, Wydział Zarządzania AGH, Kraków 2000.
• Jarosiński A., Kowalski Z., Odpady chemiczne przemysłu nieorganicznego. Stan i możliwości ich zagospodarowania [w:] Zagospodarowanie odpadów z rejonów Krakowa, Materiały konferencyjne, Osieczany 1996.
• Jendrośka J., Oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). Fachowa ekspertyza czy procedura z udziałem społeczeństwa. Sytuacja w Polsce na tle tendencji światowych, BDE, Wrocław 1997.
• Kołodziejski J., Koncepcja metodologii kształtowania strategii ekorozwoju w procesie transformacji systemowej, Europejskie Studia Bałtyckie, Gdańsk 1994.
• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 1997.
• Kowalski Z., Czystsza produkcja jako strategia ochrony środowiska, Komitet Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk, "Biuletyn" 1998, nr 3.
• Kowalski Z., Koncepcja docelowego rozwiązania produkcji chromianu sodu, 1999, maszynopis.
• Kowalski Z., Niskoodpadowe technologie, Prace Naukowe - Chemia, Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1990, z. 51.
• Kowalski Z., Ocena ekologiczna wariantów metody chemicznej oczyszczania pogarbarskich ścieków chromowych [w:] Ekologia wyrobów, Materiały I Konferencji, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2000.
• Kowalski Z., Program zagospodarowania odpadów chromowych województwa krakowskiego, Ekspertyza dla oddziału wojewódzkiego NOT, Kraków 1986.
• Kowalski Z., Utilisation of Leather Scraps in Fertilizer Production, "Polish Journal of Environmental Studies" 1997, Vol. 6, No 6.
• Kowalski Z., Zrestrukturyzowane technologie produkcji związków chromu jako przykład wdrażania metod czystszej produkcji [w:] Materiały XVII Ogólnopolskiej Konferencji Inżynierii Chemicznej i Procesowej, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2000.
• Kowalski Z., Cholewa J., Mazanek C., Postęp w zarządzaniu odpadami w Zakładach Chemicznych "Alwernia" [w:] Materiały III Kongresu Technologii Chemicznej, Politechnika Śląska, Gliwice 2000.
• Kowalski Z., Cholewa J., Mazanek C., Powiązania technologii i organizacji w programie zagospodarowania odpadów chromowych [w:] Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi, Materiały VII Konferencji PAN, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Kraków 1998.
• Kowalski Z., Gollinger M., Ecological and Complex Evaluation of the Feed Phosphate Technology Modernization [w:] CHISA 1998, 13th International Congress of Chemical and Process Engineering, Praha 1998.
• Kowalski Z., Gollinger M., Environmental Evaluation of Different Variants of the Chromium Compounds Production Model Using Chromie Wastes [w:] CHISA 2000, 14th International Congress of Chemical and Process Engineering, Praha 2000.
• Kowalski Z., Gollinger M., Ocena ekologiczna i ekonomiczna różnych wariantów technologii produkcji fosforanu dwuwapniowego metodą niskotemperaturową [w:] Nieorganiczne związki fosforowe, Materiały XVI Konferencji, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1996.
• Kowalski Z., Gollinger M., Ocena stopnia modernizacji technologii wysokoodpadowej na przykładzie chromianu sodowego, "Archiwum Ochrony Środowiska" 1991, nr 1.
• Kowalski Z., Gollinger M., Skutki ekologiczne modernizacji produkcji fosforanu paszowego, "Ochrona Powietrza" 1991, nr 5 (145).
• Kowalski Z., Gollinger M., Laszkiewicz G., Zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska - doświadczenia amerykańskie, "Aura" 1995, nr 11.
• Kowalski Z., Gollinger M., Wzorek Z., Wykorzystanie odpadowego fluorku wapniowego do produkcji materiałów budowlanych, "Archiwum Ochrony Środowiska" 1993, nr 3-4.
• Kowalski Z., Jarosiński A., Mazanek C., Technological Aspects of Chromium Waste Utilisation in Chromium Compounds Production Processes [w:] Ecotoxicology and Environmental Safety, 5thEuropean Conference, GSF-National Research Center, Neuherberg/Munich 1999.
• Kowalski Z., Kozak A., A New Method for Treatment of Chromium Containing Wastes [w:] Chemistry for the Protection of the Environment, eds. K. Pawłowski et al., Plenum Press New York, London 1998.
• Kowalski Z., Mazanek C., Analiza wskaźników technologicznych różnych wariantów metody produkcji chromianu sodu z recyrkulacją odpadów chromowych, Politechnika Śląska w Gliwicach, Zeszyty Naukowe, Gliwice 2000, nr 245.
• Kowalski Z., Mazanek C., Model utylizacji odpadów zawierających chrom [w:] Ochrona środowiska w przemyśle węglowym i metali nieżelaznych, Materiały III Międzynarodowej Konferencji KGHM "Polska Miedź", Politechnika Śląska, Szklarska Poręba, 18-20 maja 1998.
• Kowalski Z., Mazanek C., Możliwości wykorzystanie doświadczeń amerykańskich do rozwiązywania problemów powstawania i utylizacji odpadów [w:] Management and Utylisation of Minning and Metallurgical Wastes, I-st International Conference, Polanica 1995.
• Kowalski Z., Mazanek C., Perspektywy zagospodarowania odpadów chromowych [w:] Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami, AGH, PAN, Kraków 2000.
• Kowalski Z., Mazanek C., Sodium Chromate - Material Flow Analysis and Technology Assessmen, "Journal of Cleaner Production" 1998, No 6.
• Kowalski Z., Mazanek C., Taborski W., Postęp w substytucji naturalnych surowców chromonośnych, "Gospodarka Surowcami Mineralnymi" 1999, zeszyt specjalny, t. 15.
• Kowalski Z., Mazanek C., Wańtuch W., Wykorzystanie stałych odpadów chromonośnych - stan aktualny i perspektywy, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej, Instytut Technologii Nieorganicznej, Szczecin 1998, nr 5(547).
• Kowalski Z., Musioł M., Furlepa P., Modernizacja produkcji fosforami paszowego przy zastosowaniu metodyki redukcji ilości odpadów u źródła ich powstawania, "Archiwum Ochrony Środowiska" 1997, nr 23.
• Kowalski Z., Walawska B., Możliwości zastosowania wzbogaconego w Cr203 odpadowego błota pochromowego do produkcji chromianu sodu, Prace Naukowe Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1995, nr 42/24.
• Kowalski Z., Walawska B., Utilization of Chrome Tannery Wastes in the Sodium Chromate, "Polish Journal of Applied Chemistry" 1997, Vol. 41, No 4.
• Kowalski Z., Wańtuch W., Process of Solid Chrome Waste Utilisation - Polish Experience, "Chemical Business" 1999, January.
• Kowalski Z., Wzorek Z., Feed Phosphate Technology Progress, "Environmentally Science Research" 1996, Vol. 51.
• Kowalski Z., Wzorek Z., Gollinger M., Restrukturyzacja produkcji fosforanu paszowego i jej efekty [w:] Czasopismo Techniczne - Chemia, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 1996, z. 6.
• Kowalski Z., Wzorek Z., Gollinger M., Sposób utylizacji odpadowego fluorku wapnia - przegląd metod [w:] Techniczne i ekonomiczne problemy gospodarki odpadami, Materiały II Ogólnopolskiej Konferencji, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1997.
• Kozłowski S., Droga do ekorozwoju, PWN, Warszawa 1994.
• Kozłowski S., Rio - początek ery ekologicznej. Szczyt Ziemi, Akapit Press, Warszawa 1993.
• Kryteria oceny jakości procesów technologicznych, pod red. W. Adamczyka, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 1993, maszynopis.
• Kryteria oceny jakości procesów technologicznych, pod red. W. Adamczyka. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 1996, maszynopis.
• Leontief W., Studia nad strukturą gospodarki amerykańskiej, PWE, Warszawa 1996.
• Lis J., Pasieczna A., Atlas geochemiczny Górnego Śląska, PIG, Warszawa 1996.
• Lis J., Pasieczna A., Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, PIG, Warszawa 1995.
• Łozowicka-Stupnicka T., Ocena ryzyka i zagrożeń w złożonych systemach człowiek - obiekt techniczny - środowisko, Seria Inżynieria Sanitarna i Wodna, Monografia nr 270, Wydawnictwa Politechniki Krakowskiej, Kraków 2000.
• Methods of Environmental Impact Assessment, eds. P. Morris, R. Therival, UCL Press Ltd, London 1998.
• Norma ISO 14040. Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Zasady i struktura.
• Norma ISO 14041. Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia. Określenie celu i zakresu oraz analiza zbioru wejść i wyjść.
• Norma PN-ISO 9001. Model zapewnienia jakości w projektowaniu, pracach rozwojowych, produkcji, instalowaniu i serwisie, PKN, 1996.
• Normy emisyjne i produktowe oraz najlepsze dostępne techniki (BAT) w przemyśle chemicznym. Wymagania prawa międzynarodowego, pod red. J. Żurka, Przemysł chemiczny a ochrona środowiska, Warszawa-Włocławek 2000, z. 1.
• Nowak Z., Czystsza produkcja-filozofia i strategia zarządzania środowiskiem w sferze produkcji i usług, "Problemy Ocen Środowiskowych" 1998, nr 2/3(2).
• Nriagu J., Nieboer E., Chromium in Natural and Human Environment, J. Wiley & Sons, New York 1995.
• Ocena skutków ekologicznych dla wybranych procesów wytwórczych z uwzględnieniem powstawania odpadów i ich przemian. Etap IV-V, pod red. M. Gollinger, w ramach CPBP 03.11. "Biogeochemiczne i fizyczne przemiany zanieczyszczeń i odpadów przemysłowych oraz ich interakcja ze środowiskiem", Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 1989-1990, maszynopis.
• Ochrona środowiska po reformie administracji publicznej. Poradnik dla przedsiębiorcy, PROEKO, Warszawa 1999.
• O'Driscoll M., Chromite in Crisis, "Industrial Minerals" 1999, February.
• Ostrowski G.M., Wolin J.M., Optymalizacja złożonych systemów technologii chemicznej, WNT, Warszawa 1974.
• Papp J.F., Chromium Life Cycle Study, U.S. Bureau of Mines, Information Circural 9411, Washington D.C., 1995.
• Patent Niemcy, nr 509 133, 1930.
• Patent Niemcy, nr 544 618, 1932.
• Patent Niemcy, nr 599 299, 1934.
• Patent Niemcy, nr 940 288,1956.
• Patent Polska, nr 145 760, 1989.
• Patent Polska, nr 164 671, 1994.
• Patent Szwajcaria, nr 282 082, 1953.
• Patent USA, nr 797 323, 1905.
• Patent USA, nr 1 948 143, 1943.
• Patent USA, nr 3 812 234, 1974.
• Patent USA, nr 3 819 800, 1975.
• Patent Wielka Brytania, nr 270 143, 1907.
• Patent Wielka Brytania, nr 1 438 340, 1976.
• Polityka ekologiczna państwa, URM, Warszawa 1991.
• Pollution Prevention Programs at Chamber Works - Du Pont, Wilmington, New Yersey 1994.
• Poradnik przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko, pod red. W. Lenarta, A. Tyszeckiego, Ecoconsult, Gdańsk 1998.
• Poskrobko B., Sterowanie procesami ochrony środowiska, Wydawnictwa Politechniki Białostockiej, Białystok 1994.
• Poskrobko B., Teoretyczne aspekty ekorozwoju, "Ekonomia i Środowisko" 1997, nr 1.
• Potting J., Block K., Life Cycle Assessment of Four Types of Floor Covering, "Journal of Cleaner Production" 1995, No 3, 4.
• Preisner L., Przeglądy środowiska jako instrumenty ekologizacji działalności gospodarczej Monografia nr 93, Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2000.
• Preisner L., Pindór T., Przeglądy efektywności przemysłu i ochrona środowiska. Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2000.
• Protokół z posiedzenia Zespołu Roboczego ds. Najlepszych Dostępnych Technik (BAT) Komisji ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko w dniu 21 czerwca 2000 roku, "Problemy Ocen Środowiskowych" 2000, nr 3.
• Ragas A.M.J., Towards a Sustainability Indicator for Production Systems, "Journal of Cleaner Production" 1995, No 3.
• Regulacje prawne - zespół norm ISO 14000. Fakty, Analizy, Komentarze, "Biuletyn Instytutu Chemii Przemysłowej" 1997, nr 1.
• Rocznik Statystyczny - Ochrona Środowiska, GUS, Warszawa 1999.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1993 r. (Dz.U. z 1993) w sprawie opłat za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1997 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1117) w sprawie opłat za wprowadzanie substancji zanieczyszczających do powietrza oraz za usuwanie drzew lub krzewów.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 1998 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1128) w sprawie opłat za składowanie odpadów.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 1998 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1129) zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za wprowadzanie substancji zanieczyszczających do powietrza oraz za usuwanie drzew lub krzewów.
• Rusiecki W., Kubikowski K., Toksykologia współczesna, PZWL, Warszawa 1976.
• Sieniutycz S., Optymalizacja w inżynierii procesowej, WNT, Warszawa 1978.
• Sienkiewicz J., Kompleksowy monitoring środowiska, "Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych" 1992, nr 2.
• Starzewska-Sikorska A., Ocena oddziaływania na środowisko jako narządzie planowania przestrzennego, "Ekonomia i Środowisko" 1993, nr 14.
• Surowce mineralne świata. Mangan - Mn, Chrom - Cr, praca zbiorowa, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1981.
• Synowiec A., Rzeszot U., Oceny oddziaływania na środowisko. Poradnik, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 1995.
• Śleszyński J., Agregatowe wskaźniki trwałego rozwoju [w:] Sterowanie ekorozwojem Wydawnictwa Politechniki Białostockiej, Białystok 1998.
• Śleszyński J., Wskaźniki trwałego rozwoju, "Ekonomia i Środowisko" 1997, nr 2.
• The 33/50 Program, EPA- 741-92-01, August 1992.
• Thoresen J., Environmental Performance Evaluation - a Tool of Industrial Improvement, "Journal of Cleaner Production" 1999, No 7.
• Toksykologia, pod red. W. Seńczuk, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1994.
• Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, Dz.U. Nr 77, poz. 335.
• Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach, Dz.U. Nr 62, poz. 628.
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 133, poz. 885.
• Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Dz.U. Nr 109.
• Vigon B.W., Jensen A., Life Cycle Assessment: Data Quality and Databasis Protitioner Survey, "Journal of Cleaner Production" 1995, No 3.
• Walawska B., Badania nad wykorzystaniem odpadów chromowych w procesie produkcji chromianu (VI) sodu, praca doktorska, Politechnika Wrocławska, Wrocław 1998.
• Walawska B., Kowalski Z., Selection of the Technological Alternatives of Producing of Sodium Chromate with the Use of Chromic Waste, "Polish Journal of Environmental Studies" 2000, Vol. 9, No 2.
• Walawska B., Kowalski Z., Studies on Utylisation of Chrome Waste for the Production of Sodium Chromate (VI), "Polish Journal of Applied Chemistry" 1999, No 43.
• Wdrożenie technologii utylizacji odpadów chromowych, zwłaszcza pogarbarskich i pogalwanicznych, do produkcji związków chromu. Projekt celowy nr 20092/C. T09-3/98, Etapy 1-12, Zakłady Chemiczne "Alwernia", Politechnika Krakowska, 1999, maszynopis.
• Wise H., Kennworthy L., Preventing Industrial Toxic Hazar. A Guide for Communities, Inform. Inc., New York 1993.
• Wskaźniki ekorozwoju, pod red. T. Borysa, Wydawnictwo "Ekonomia i Środowisko", Białystok 1999.
• Wzorek Z., Kowalski Z., Charakterystyka fosforanów paszowych, "Chemik" 1994, nr 12.
• Zakrzewski F., Podstawy toksykologii środowiska, WNT, Warszawa 1995.
• Zarys ekotoksykologii, pod red. J. Namieśnika i J. Jaśkowskiego, EKO-Pharma, Gdańsk 1995.
• Zaufal B., Problematyka i założenia ekorozwoju [w:] Ekorozwój szansą przetrwania cywilizacji, Prace Naukowe Polskiego Klubu Ekologicznego, t. 3, Kraków 1993.
• Zgłoszenie Patentowe Polskie, nr P.307941, Sposób otrzymywania fosforanów paszowych, 1995.
• Zgłoszenie Patentowe Polskie, nr P.309933, Sposób przerobu odpadów zawierających fluorek wapnia, 1995.
• Zgłoszenie Patentowe Polskie, nr P.331266, Sposób utylizacji odpadów zawierających uwodnione tlenki chromu, 1999.
• Zgłoszenie Patentowe Polskie, nr P.331267, Sposób wytwarzania chromianu sodu, 1999.
• Zieliński S., Zadania technologii chemicznej w świetle strategii ekorozwoju i współczynnika 10 [w:] Materiały II Kongresu Technologii Chemicznej, Wrocław 1997.
• Zieliński S., Famulski M., Kryteria uciążliwości ekologicznej technologii chemicznych [w:] Materiały II Kongresu Technologii Chemicznej, Wrocław 1997.
• Zieliński S., Famulski M., Nowa koncepcja oceniania oddziaływania technologii chemicznych na środowisko. Część I, II, "Problemy Ocen Środowiskowych" 2000, nr 1 i 2.
• Zieńko J., Procedury opcji ekologicznych w projektowaniu technologii i produktów bezpiecznych dla środowisk, "Problemy Ocen Środowiskowych" 1999, nr 4(7).
• Zieńko J., Antoszczyszyn M., Systemy stosowane w projektowaniu procesów proekologicznych [w:] Materiały II Kongresu Technologii Chemicznej, Wrocław 1997.
• Ziębik A., Szargut J., Podstawy gospodarki energetycznej, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1997.
• Żylicz T., Polska polityka ochrony środowiska z punktu widzenia ekonomisty, "Ekonomia i Środowisko" 1993, nr 1(3).