Badania destrukcji powłok emalierskich i ich wykorzystanie w ocenie jakości wyrobów emaliowanych

• Autorzy: Andrzej Chochół

Warianty tytułu

Studies of Enamel Coating Destruction and their Application in Evaluation of the Enamelled Products Quality

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Odporność chemiczna powłok emalierskich nakładanych na wyroby z blachy stalowej jest jednym z najważniejszych kryteriów ich jakości. Od niej głównie zależy czas używania danych wyrobów oraz ich niezawodność. Celem pracy było zidentyfikowanie określonych procesów destrukcyjnych, zachodzących podczas symulacyjnych badań nad emalią, aby następnie analitycznie ustalić przyczyny ich powstawania. Opracowanie modeli procesów destrukcyjnych i wyjaśnienie przyczyn występowania kolejnych etapów tych procesów umożliwia ocenę metod stosowanych obecnie do badań chemoodporności emalii jak i sposobów przeciwdziałania tym zjawiskom. Poznanie tych procesów może mieć wymierne korzyści ekonomiczne w postaci wydłużenia trwałości wyrobów emaliowanych oraz przyczynić się do rozwiązania problemów ekologicznych związanych z ograniczeniem zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

EN

In view of the good protection that enamel coatings give to base metal, counteracting the aggressive effect of various media, enamel coatings are widely used in food industry, pharmaceutical chemistry, automotive industry, electronics, and even in building engineering. They are most popular, however, on the houseware, like kitchen ware, bathtubs, sinks, gas ovens etc. Though characterised by high chemical resistance, enamel coatings are also prone to gradual destruction. Therefore, for many years, various research centres have been and are carrying out the studies which as their main target have an improvement of the resistance to chemical attack of enamel coatings applied onto the steel sheet products. This resistance is one of the most important criteria of their quality, determining the life of enamelled products and their failure-free performance. In the case of enamelled ware, the destruction is mainly due to the presence of aggressive compounds contained in food products. In reference literature numerous instrumental methods have been described which enable an assessment of the chemical resistance of enamel coatings. They are usually based on simulation tests, in the course of which a gradual and well-controlled destruction of coatings is observed. By quantitative and qualitative analyses of variations in some selected parameters, the degree of the chemical resistance of enamelled coatings is measured. Yet, great discrepancies in the applied methods and procedures, based on a selective evaluation of the effects of corrosion, make the comparison of results and their correct interpretation quite impossible. To verify the methods which determine the degree of chemical resistance of the enamel coatings it is necessary to study in detail the processes of destruction that take place in these enamels, using to this end a causal-consecutive approach. Therefore, the main aim of this study was development of models describing the phenomena of destruction which occur in various types of enamel coatings. The study was carried out on enamel coatings which differed in composition, were prepared from various raw materials and manufactured by various technological processes. It was mainly devoted to testing of the chemical resistance in acid media, which are most frequently used in practice, especially in food products which are either stored or processed in enamelled ware. A model simulating the processes of corrosion proceeding in these coatings was developed. As etching agents, various acids (acetic, citric, lactic and oxalic) were used in various concentrations. The processes of destruction proceeding in enamel coatings were examined by various methods combined with simultaneously carried out morphological examinations of the externa! film of enamel, applying a scanning electron microscope (SEM) coupled with an energy dispersive X-ray microprobe (EDX). Due to the examinations it was stated that the external layers of enamel coatings differed in respect to their morphological structure. The differences in the structure were mainly responsible for different course of the destruction processes which were noted to occur in simulation tests. The morphological examinations done for the external layers of the investigated enamels in function of the etching time enabled establishing which of the elements would be the next one to undergo the process of diffusion. The process of diffusion occurs according to some strictly determined mathematical functions, and it causes changes in the chemical constitution of coatings. This is the reason why some physical changes take place in the coating, resulting finally in its destruction. In simulation tests the processes which usually take place in enamel coatings have been presented in the form of various models of corrosion which describe the, proceeding during etching, phenomena of destruction. Two models, typical of the enamels characterised by the external structures heterogeneous and homogeneous, were prepared. It has been proved that the successive diffusion of elements does not depend on their ionic radii. The force with which the acid used in simulation tests attacks the enamel depends on the value of pH, on dissociation constant and on the stability constant of complex combinations of anions of these acids with aluminium. In this study, also the methods used most frequently in an assessment of the chemical resistance of enamels were subjected to verification. The profilogrammometric examinations, the degree of light reflection, and the degree of whiteness are not applicable in every case in determination of the chemical resistance of enamel coatings. In some cases, the examined values of these parameters result in an erroneous interpretation of how far the processes of destruction are advanced. As a result of the carried out instrumental examinations and theoretical analyses, a change in the methodology applied so far for determination of the chemical resistance of enamel coatings was proposed. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Badanie jakości wyrobów emaliowanych; Korozja powłok emalierskich; Towaroznawstwo przemysłowe; Badanie składu emalii; Przegląd literatury; Rozprawa habilitacyjna

EN

Quality control of enamelled products; Corrosion of enamel coating; Industrial commodities; Enamel composition research; Literature review; Habilitation thesis

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Seria Specjalna, Monografie
• Rocznik: 1998
• Numer: nr 133
• Strony: 146

Twórcy

autor

Andrzej Chochół

Bibliografia

• Abe T., Borosilicate Glasses, "Journal of the American Ce ramie Society" 1952, nr 11, 35.
• Ankerst H., Ein Beitrag zur Problematik der Begutechtung chemischer Resistenzen des Emails, Glas Email Keramo Technik, T. 18, nr 4, 1967.
• Ankerst H., Einige Erfahrungen mit dem Email, "Email" 1966, nr 7-8.
• Appen A.A., Chimia stiekła, izdatielstwo Chimia, Leningrad 1970.
• Appen A.A., O sostojanii i swojstwach bornogo angidrita w silikatnych stieklach, "Żurnał Prikiadnoj Chimii" 1953, nr 6.
• Appen A.A., O sostojanii i swojstwaęh okisy aluminia i dwuokisy titana w silikatnych stieklach, "Żurnał Prikiadnoj Chimii" 1953, nr 1.
• Appen A.A., Żaroodporne powłoki nieorganiczne, PWN, Warszawa 1970.
• Beljustin A.A., Sowremiennyje predstawlenija o strojenii powierchnostnogo słoja stiekla, wzaimodiejstwujuszczego s rastworami, Stiekloobraznoje Sostojanie, Leningrad 1988.
• Bersticker A.C., Effect of corrosion on the appearance of coloured enamels, "The Institute of Vitreous Enameller Bulletin" 1965, t.16, nr 8.
• Bielański A., Chemia ogólna i nieorganiczna, PWN, Warszawa 1973.
• Biestek T., Rudzki J., Szkody związane z korozją metali w gospodarce narodowej, "Ochrona przed korozją" 1960, nr 3-4.
• Bio-Rad UMA 500 Infrared Microscope Accesory, user's Manual, 1993.
• "Biuletyn Polskiego Komitetu Normalizacji Miar i Jakości" 1981, nr 8, poz. 71.
• BN-76/4027-02. Emalie szkliste. Badania. Przygotowanie próbek.
• Bobrański B., Chemia organiczna, PWN, Warszawa 1966.
• Böhmer H.H., Hennicke H.W., Über Beziehungen zwischen Gefüge und einigen Eigenschaften von Apparateemails, Mitteilungen VDEfa, Teil I, nr 4, 1975.
• Bolszakow K.A., Chimia i tiechnołogia redkich i rassiejannych elemientow, cz. II, Izdatielstwo Nauka, Moskwa 1976.
• Buciewicz J., Krytyczne uwagi o normie ISO 2724. Emalie szkliste i porcelanowe na odlewy żeliwne. Przygotowanie próbek do badań, "Normalizacja" 1976, t. 44, nr 8.
• Buciewicz J., Metody określania własności chemicznych powłok emalierskich chemoodpornych, Prace Instytutu Odlewnictwa, t. 16, nr 1, 1966.
• Buciewicz J., Określenie odporności emalii na ścieranie we wrzącym ośrodku chemicznym, "Biuletyn Techniczny Zjednoczenia Przemyślu Wyrobów Metalowych" 1970. t. 12, nr 8.
• Buciewicz J., Kucharski W., Relacje pomiędzy procesem emaliowania a falistością powłok emalii na odlewach żeliwnych. Prace Instytutu Odlewnictwa, t. 24, nr 4, 1974.
• Buciewicz J., Kucharski W., Własności szkliw emalierskich wykładnikiem jakości powłok emalii na wyrobach, "Biuletyn Techniczny Medomu" 1975, nr 12.
• Buciewicz J., Kucharski W., Wpływ nierówności powierzchni i kształtu geometrycznego odlewów żeliwnych na falistość powierzchni emalii, Prace Instytutu Odlewnictwa, t. 23, nr 4, 1973.
• Buciewicz J., Chochół A., Kucharski W., Emalie podstawowe niskoborowe i bezbornwe na odlewy żeliwne sanitariów, Prace Instytutu Odlewnictwa nr 1, 1982.
• Buciewicz J., Chochół A., Kucharski W., Niskoborowe emalie pudrowe na odlewy żeliwne, Prace Instytutu Odlewnictwa nr 1,1982.
• Buciewicz J., Kucharski W., Zdebski E., Pośpieszna metoda oznaczania kwasoodporności powłoki emalii na wyrobach gospodarstwa domowego, Prace Instytutu Odlewnictwa, t. 20, nr 4, 1970.
• Bugajski W., Gruszka B., Siwulski S., Opracowanie receptur produkcji dwóch nowych szkliw emalierskich, białego i gruntowego o parametrach zbliżonych do szkliwa Ne0-508 oraz G-416 z podkreśleniem odporności szkliwa kryjącego na zmianę barwy pod wpływem środków spożywczych, Międzyresortowy Instytut Materiałów Budowlanych i Ogniotrwałych (dalej: MIMBiO) AGH, Kraków 1973 (praca badawcza).
• Bünzen K., Über die Wasserbeständigkeit von Emaillierungen, Mitteilungen VDEfa t. 16, nr 4,1968.
• Cel H.J., Dietzel A., Grundsätzliche Untersuchungen über die Verwitterung bzw. Auslaugung von Glasuren und Emails. Mitteilungen VDEfa t. 12, nr 3, 1964.
• Charlish G.E., Acid resistance tests for vitreous enamels used in the. chemical industry. "The Institute of Vitreous Enameller Bulletin" 1961, t. 11, nr 6.
• Chochół A., Analysis of enamels coat sources at different stages of corrosion, Materiały z Konferencji nt. "Naukowi i prykladni probierni towaroznawstwa w rynkowych umowach, Kijów, 21-23.11.1996.
• Chochół A., Badanie jakości wyrobów emaliowanych, Zeszyty Naukowe AE nr 427, Kraków 1994.
• Chochół A., Ceramic enamels become an object of interest to the specialists in science of commodities, Materiały z Sympozjum IGWT nt.: "Commodity Science and Sustainable Development", Wiedeń, 26.08-01.09.1997.
• Chochół A., Metody rejestracji postępu korozji na powłokach emalierskich, badania statutowe, praca nie publikowana, Kraków 1993.
• Chochół A., Modyfikacja mas emalierskich w aspekcie jakości emalii, Zeszyty Naukowe AE nr 282, Kraków 1989.
• Chochół A., On the corrosion development in enamel coatings caused by the action of organic acids contained in food, 5th International Commodity Science Conference. Poznań, 19-21.09.1996.
• Chochół A., Porównanie wartości współczynników rozszerzalności cieplnej szkliw emalierskich, obliczonych teoretycznie i mierzonych doświadczalnie, III Krajowe Sympozjum Emalierskie, Wrocław-Rydzyna, 1983.
• Chochół A., Procesy dyfuzji chemicznej zachodzącej w powłokach emalierskich. "Ochrona przed Korozją" 1997, nr 9.
• Chochół A., Przyczyny występowania korozji w powłokach emalierskich stosowanych na naczyniach kuchennych, Materiały z Konferencji Naukowo-Technicznej, "Promocja Antykorozja", Ustroń, 16-17.05.1996.
• Chochół A., Relacje pomiędzy składem mas emalierskich a jakością powłok na emaliowanych towarach z blachy stalowej, praca doktorska, AE w Krakowie, 1987.
• Chochół A., Wpływ środków czystości na powierzchnię emalierską naczyń, Zeszyty Naukowe AE nr 452, Kraków 1995.
• Chochół A., Wpływ temperatury i czasu topnienia szkliwa na jakość powłok emalierskich, Zeszyty Naukowe AE nr 189, Kraków 1984.
• Chochół A., Salerno-Kochan R., Problemy korozji powłok emalierskich, Zeszyty Naukowe AE nr 492, Kraków 1997.
• Ciach T., Faryna M., Rakowska A., Skaningowa mikroskopia elektronowa, Wydawnictwo AGH, Kraków 1994.
• Cook R.L., Essenpreis J.E., Effect of Soda, Potash and Lithia on the Physical Properties of Titania Cover Enamel, "Journal of the American Ceramic Society" 1949, nr 32.
• Dekker P., Die Bestimmung der chemischen Resistenz von Emails und die Aussagefähigkeit der Ergebnisse, Mitteilungen VDEfa, t. 14, nr 11, 1996.
• Dekker P., Die Korrosion emaillierten Oberflächen, Teil I. Badewannenemails, Mitteilungen VDEfa, t. 16, nr 6, 1968.
• Dekker P., Die mechanische Härte von Email und Kunstoff Oberflächen, Mitteilungen VDEfa, t. 28, nr 10, 1980.
• Dekker P., Korrosion emaillierter Oberflächen. Eine neue Auswertungsmethode zur Prüfung der Säurebeständigkeit, Glas Email Keramo Technik, t. 22, nr 10, 1971.
• Dietzel A., Glass Structure and Glass Properties, referat wygłoszony na Sympozjum w Leverkusen, 1951.
• Dietzel A., Kombinierte chemische und mechanische Korrosion, Mitteilungen VDEfa, T.18, nr4, 1970.
• DIN 51150 Prüfung von Email. Bestimmung der Beständigkeit gegen kalte Zitronensäure.
• DIN 51164. Prüfung von Email. Herstellung von Proben.
• Drapała T., Chemia organiczna, Warszawa-Poznań, 1979.
• Eppler R.A., Resistance of porcelain enamels to attack by aqueous media, "The American Ccramic Society Bulletin" 1977, t. 56, nr 12.
• Eppler R.A., McLeran J.R., Kinetics of Opacifacion of a TiO2 - Opacified Cover Coat Enamel, "Journal of the American Ceramic Society" 1969, nr 3, 50.
• Felhorski W., Stanioch W., Koloryrneiria trójchromatyczna, WNT, Warszawa 1973.
• Friberg L., Gunnar F., Nordberg V., Vouk B., Handbook on the toxicology of metals, Volumen, New York 1990.
• Friedberg A.L., Petersen F.A., A Sistematic Study of Simple Titania Bearing Porcelain Enamels, "Journal of the American Ceramic Society" 1950, nr 33, 1.
• George W.O., Mcintyre P.S., infrared Spectroscopy. Analytical Chemistry by Open Learning, John Willey & Sons, London 1991.
• Goddard H.C., The benefis and costs of alternative solid waste, "Rosources Conservation and Recycling" 1995, nr 13.
• Görlich E., Chemia krzemianów. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1957.
• Halaczek S., Jabłońska J., Ekonomiczne skutki korozji w przemyśle nieorganicznym ze szczególnym uwzględnieniem zakładów sodowych, "Ochrona przed Korozją" 1973, t.16, nr 10.
• Hellmond P., Saß H., Korrosion von Titanemails durch organische Säuren, Mitteilungen VDEfa, t. 39, nr 10, 1991.
• Hellmond P., Saß H., Korrosion von Titanemails durch organische Säuren, Mitteilungen VDEfa, t. 39, nr 11, 1991.
• Herschelmann W., Die Entwicklung, Herstellung und Prüfung wachlaugenbeständiger Emails, Glas Email Keramo Technik, t.18, nr 1, 1967.
• Hoffmann H., Über die Auslösung von Substanzen aus Emaillierungen, Mitteilungen VDEfa, t. 23, nr 12, 1975.
• Hornik S., Struktura emalii a jej właściwości użytkowe, Zeszyty Naukowe AE nr 492, Kraków 1997.
• Hornik S., Wpływ składu szkliw emalierskich na właściwości użytkowe emaliowanych wyrobów gospodarstwa domowego, Zeszyty Naukowe AE nr 427, Kraków 1994.
• Hornik S., Zastosowanie mikroanalizatora rentgenowskiego do badania struktury powłok emalierskich, Zeszyty Naukowe AE nr 282, Kraków 1989.
• Huppert P.A., Lithia in Porcelain Enamels, "Journal of the American Ceramic Society" 1959, nr 2, 38.
• Hurnik B., Powstawanie kompleksów glinu z kwasem mlekowym w środowisku kwaśnym, "Roczniki Chemii" 1971, nr 45.
• Inczedy J., Równowagi kompleksowania w chemii analitycznej, PWN, Warszawa 1979.
• ISO 2,723, Vitreous and porcelain enamels for sheet steel. Production of specimens for testing.
• ISO 2724, Vitreous and porcelain enamels for cast iron. Production of specimens for testing.
• ISO 2742 - 1973, Vitreous and porcelain enamels - Determination of resistance to boiling citric acid.
• Janakirma Rao B.V., Properities and Structure of Glasses in the Binary System Alkali - Ti02, "Journal of the American Ceramic Society" 1964, nr 9.
• Katon J.E., Sommer A.J., Infrared Microspectroscopy Applied, "Spectroscopy Reviews" 1989-1990, nr 25.
• Kordiuk M., Ekonomiczne skutki korozji w koksownictwie, "Ochrona przed Korozią" 1973, t.16, nr 11.
• Kramer J.R., Gleed J., Gracey K., Aluminium - pyrocatechal violet reactivity with various complexing agents, Analytica Chemica Acta 284,1994.
• Kucharski W., Romański J., Falistość powierzchni powłok emalii na odlewach żeliwnych i jej pomiar, Prace Instytutu Odlewnictwa, t. 23, nr 4, 1973.
• Kühn W., Technologisches Verfahren zur Erhöhung der chemischen Beständigkeit von Emails, insbesondere Titanemails. Mitteilungen VDEfa, t. 40, nr 3, 1992.
• Kyri H., Meyer E.R., Vergleichende Versuche Uber die chemische Wiederstandsfähigkeit verschiedener Emailtypen, Mitteilungen VDEfa, t. 4, nr 10,1956; cz. II i III: Mitteilungen VDEfa, t. 9, nr 2, 1961.
• Lawes G., Scanning Electron Microscopy and X-Ray Microanalysis. Analytical Chemistry by Open Learning, London 1987.
• Lorentz R., Angriff wäßriger Säuren auf Chemieemail, Werkstoffe und Korrosion 34, 1983.
• Lorentz R., Korrossion von Chemieemail durch wäßrigneutrale, Werkstoffe und Korrosion 37, 1986.
• Majda I., Profilogramometryczna ocena chemoodporności emalii, praca doktorska, Instytut Odlewnictwa, Kraków 1977.
• Martell A.E., Smith R.M., Critical Stability Constants, vol. III, Plenum Press, New York 1987.
• Mastalerz P., Chemia organiczna, PWN, Warszawa 1984.
• Matwiejenko W.N., Barinow J.D., O wlijanii szczełocznych okisow na głuszenie titanowych emaliej. Nieorganiczeskije stiekłowidnyje pokrytia i matieriały, Izdatielstwo Chimia, Ryga 1969.
• Miliar N.S.C., Corrosion resistance of vitreous enamel, "The Institute of Vitreous Enameller Bulletin" 1960, t.10, nr 8.
• Mohammad B., Ure A.M., Littlejohn D., On-line Preconcentration of Aluminium, Gallium and Indium with Quinolin-8-ol for Determination by Atomie Absorption Spectrometry, "Journal of Analytical Atomic Spectrometry" 1993, vol. 8.
• Nalepa W., Towaroznawstwo przemysłowe, PWN, Warszawa 1986.
• Nowak A.E., Brückner R., Vergleichende Untersuchungen über die Bestimmung des chemischen Oberflächenangrieffes von Emails, Mitteilungen VDEfa, 1.18, nr 6, 1970.
• Nowak E., Brückner R., Hennicke H.W., Vergleichende Untersuchungen über die Bestimmung des mechanischen Oberflächenangriffs von Emails, Mitteilungen VDEfa, t.18, nr 5-6,1970.
• Nyrek S., Chemia organiczna, PWN, Warszawa 1976.
• Ocena szacunkowa ekonomicznych skutków korozji w gospodarce narodowej. Opracowanie ekspertów dla potrzeb Zespołu Problemowego ds. Ochrony przed Korozją przy UGM, red S. Moliński, Gliwice 1976.
• Ochrona przed korozją. Poradnik Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, praca zbiorowa, Warszawa 1986.
• Określenie wysokości ekonomicznych skutków korozji w gospodarce narodowej. Sprawozdanie nr 24/1981 z pracy badawczej Instytutu Efektywności Wykorzystania Materiałów w Dąbrowie Górniczej (praca nie publikowana).
• Określenie wysokości ekonomicznych skutków korozji w poszczególnych branżach gospodarki narodowej za rok 1980. Opracowanie ekspertów dla potrzeb Instytutu Efektywności Wykorzystania Materiałów w Dąbrowie Górniczej, red. S. Moliński, Warszawa 1981.
• Opracowanie wstępnego projektu modelu rejestracji strat i szkód korozyjnych w kraju. Sprawozdanie nr 12/1980 z pracy badawczej Instytutu Efektywności Wykorzystania Materiałów w Dąbrowie Górniczej (praca nie publikowana).
• Pawluszkin M., Żurawlew A.K., Legkopławkije stiekła, Izdatielstwo Energia, Moskwa.
• Petzold A., Pöschmann EL, Email und Emailliertechnik, Deutscher Verlag Für Grundstoffindustrie, Leipzig-Stuttgart 1992.
• PN-69/11-04609. Korozja metali. Terminologia.
• PN-73/M-77300-01, Emaliowany sprzęt gospodarstwa domowego z blachy stalowej. Rodzaje i metody badań powłok emalierskich. Próbki do badań.
• PN-73/M-77300-03, Emaliowany sprzęt gospodarstwa domowego z blachy stalowej. Rodzaje i metody badań powłok emalierskich. Oznaczanie odporności emalii na działanie wrzącego kwasu cytrynowego.
• PN-73/M-77300-23, Emaliowany sprzęt gospodarstwa domowego z blachy stalowej. Rodzaje i metody badań powłok emalierskich. Oznaczenie barwy i stopnia białości emalii.
• PN-74/M-77300-22, Emaliowany sprzęt gospodarstwa domowego z blachy stalowej. Rodzaje i metody badań powłok emalierskich. Oznaczenie połysku emalii.
• Poradnik fizykochemiczny, praca zbiorowa, WNT, Warszawa 1974.
• Pöschmann H.: Emailoptimierung durch Spannungsmessung, Mitteilungen VDEfa, t. 39, nr 10, 1991.
• Pöschman H., Neues über die Bestimmung der chemischen Wiederstandsfestigkeit von Emails, "Silicat Journal" 1975, nr 14.
• Pöschmann H., Bouse V., Stepan P., Neue Erkenntnisse zur Anwendung der Schnellprüfmethode für Email, Mitteilungen VDEfa, t. 34, nr 4, 1986.
• Pyzik A., Badania emalii tytanowych o niskiej zawartości boru, "Szkło i Ceramika" 1976, nr 1.
• Pyzik A., Badania nad poprawą jakości emalii tytanowych na towarach z blachy stalowej, AE w Krakowie, praca doktorska, 1979.
• Raport o stanie ochrony przed korozją w Polsce, opracowanie dla potrzeb rządu, Warszawa 1978.
• Rogożin J.W., Martina Ł.W., Raszina E.P., Kisłotnaja korozija stieklokristaliczeskogo emaliewogo pokrytija, "Stiekło i Kieramika" 1973, nr 1.
• Sarres H.W., Das vollautomatische Emaillierwerk zur Herstellung von Stahlgeschirren, Mitteilungen VDEfa, t. 25, 1977.
• Scharbach H., Allgemeine Richtlinien zur Bestimmung der Chemischen Beständigkeit von Email, Mitteilungen VDEfa, t. 12, nr 7, 1964.
• Schmalenbach R., Zur Problematik von Reinigungsmitteln und Badezusätzen im Säni- tarbereich, Mitteilungen VDEfa, t. 37, nr 5, 1989.
• Sen S., Tooley F.V., Effect of Na20/K20 Ratio on Chemical Durability of Alkali-Lime-Silica Glasses, "Journal of the American Ceramic Society" 1955, nr 5.
• Shannon R.D., Anatase and Rutile Formation in Titania Enamels, "Ceramic Age" 1959, nr 1, 73.
• Shannon R.D., Friedberg A.L., Titania Opacified Enamels, "Engineering Experiment Station Bulletin" 1960, nr 456.
• Siwulski S., Materiały do wykładów MIMBiO AGH, Kraków, 1978, (praca nie publikowana).
• Szwaja A., Stuss W., Badania nad korozją tytanową powłok emalierskich, "Szkło i Ceramika" 1976, t. 27, nr 1.
• Teigeier A., Einige Ehrfarungen mit dem kalten Säurebeständigkeitsprüfungen nach DIN51150, Mitteilungen VDEfa, t. 23, nr 1, 1975.
• Tiona V for Vitreous Enamels, Laporte Titanium Limited, LIL, London (b.d).
• Tomsia A., Nalepa W., Kozubek C., Der Einfluss der chemischen Zusammensetzung fluorreichen Titanemails auf Anatas-Rutil-Kristallbildung, Mitteilungen VDEfa, t. 24, nr 7, 1976.
• Tomsia S., Zapytowski B., Technologia przemysłu emalierskiego, WGH, Katowice 1960.
• Trzcińska B.M., Studia nad zastosowaniem spektrometrii w podczerwieni do identyfikacji niebieskich past długopisowych w ekspertyzie kryminalistycznej, rozprawa doktorska, Kraków, UJ, 1991.
• Turnbull R.C., Lawrence L., The Role of Titania in Silica Glasses, "Journal of the American Ceramic Society" 1952, nr 2, 38.
• Wargin W.W., Technołogii emalii i emalirowania mietałłow, Moskwa 1965.
• Wargin W.W., Iwanowa K.W., Wlijanie dobawok okisy lita i okisy magnia na bielizna i drugije swojstwa titanowych emaliej. Emal i emalirowanie metaliczeskich izdelij, Leningrad 1963.
• Wargin W.W., Pewzner B.Z., Wlijanie sodierżanija i kristalizacji Ti02 na chimiczeskuju ustojcziwost titanowych emaliej, "Żurnał prikiadnoj chimii" 1963, nr 3.
• Waschmaschinen Test, "Stiftung Warentest" 1995, nr 10.
• Watt M.I., The principles and practice of electron microscopy, Cambridge University Press, Cambridge 1985.
• Wieczorek J.W., Cook R.L., Fluoride Free Direct on Titania Cover Enamels, University of Ilinois, praca nie publikowana.
• Voß E., Neue Emailsysteme mit Antihafteffekt, Mitteilungen VDEfa, t. 40, nr 11, 1992.
• Völker H., Die wirtschaftliche Situation der Emailindustrie, Mitteilungen VDEfa, t. 34, nr 6,1986.
• Zięba J., Nowe możliwości zastosowania spektrometrii w podczerwieni w badaniach kryminalistycznych, "Problemy Kryminalistyki" 1987, nr 176.
• Zięba-Palus J., Metody instrumentalne w kryminalistycznym badaniu śladów, Z Zagadnień Nauk Sądowych nr 32, 1996.