Finanse samorządu terytorialnego w teorii i praktyce

• Autorzy: Krzysztof Surówka

Warianty tytułu

Finanse of the Local Self-Government in Theory and Practice

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Zaprezentowano docelowy model finansowania poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce po reformie sektora publicznego. (...) Model ten uwzględnia także polskie procesy decentralizacyjne w warunkach funkcjonowania jednego szczebla samorządu terytorialnego. W modelu uwzględniono: źródła dochodów własnych poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego, sposoby zasilania finansowego gmin, powiatów i województw z budżetu państwa (budżetu centralnego), granice zadłużania się jednostek samorządu terytorialnego. (fragment tekstu)

EN

In 1990 in Poland, at the commune level, the local self-government was reactivated. The formation of sell-governed communes was preceded by number of changes in legal regulations, which had to define with great accuracy tasks to be realized by communes as well as the necessary funds. Over the period of nine years of its functioning the local administration has strengthened its position, both in the sphere of politics and the sphere of economy. It is proved by larger and larger number of tasks taken over by communes from the state administration, in a form of orders or own tasks. The most evident examples of the running decentralization were: in 1996 the complete taking over by communes of the elementary educational system Financing and, that same year, the enactment of the so-called municipal law, by virtue of which a large number of new tasks were given to big towns for realization. However, the continuation of the decentralizing processes within the current structure of public administration was no longer possible. The one-level local administration (and especially small communes) would not be able, mainly because of the staff, to perform additional tasks. In spite of the decentralizing activities, at the end of 1998 a considerable area of public affairs was still within the governmental sector. It concerned such tasks as the secondary educational system, health care, public assistance, creation of regional development and so on. The structure of local administration income was unsatisfactory as well. As regards the sources of income, transfers of money from the central budget were the most important, although rather beyond the control of the local authorities. It was evident almost from the moment of the formation of communes that further changes in the political division of the country and further decentralization of the public sector were imperative. The proposals of reforms tended towards the formation, beside the communes, of two additional levels of self-administration: the regional level and the district level (certain political groups supported, however, the conception of a two-level organization of the country). The creation of a new model of the country organization and the modification of the system of public sector management are directly related to the reform of public finance. The formation of the local self-government at the district and province levels necessitated the handover of the competence to the new units of local administration. Besides, funds adequate to the scope of the realized tasks had to be placed at the disposal of the new subjects. Considering the fact that a part of the tasks of the state administration had been handed over to districts and provinces, the means for the realization of those tasks should also have come from the central budget. This necessitated the development of a new model of financing the individual units of local administration. The aim of this paper is to present the final model of financing individual local administration units in Poland, after the reform of the public sector. Considering the fact that the reform of public finance should not differ from the solutions used in other countries as well as from the current Polish practice, the new model of public finance is presented against the background of the experience gained in the domain of local self-government science, the solutions used in other countries taken as example. The model also takes account of Polish decentralizing processes under the conditions of one-level local administration. In the model the following has been taken into account: sources of incomes of the individual levels of local administration, modes of financing communes, districts and provinces from the state budget (central budget), limits of debts of local administration units. However, it was not an easy task to develop a new model of financing. The solutions as to the generation of income, accepted for districts and provinces, could not deprive communes of the current sources of incomes. Besides, the incomes placed at the disposal of the new local authorities would be large enough. Otherwise, the financial independence would be nothing but a legal fiction. It was also difficult to develop a proper model of endowing the individual levels of local administration, considering the multiplicity of possible solutions as well as the fact that transfers were the basic source of finance for them. When discussing the sources of finance for the budget deficit it was necessary to take into account our present limits of local administration debts, as well as the requirements resulting from the EU regulations concerning the principles of calculating the consolidated public debt. In the deliberations about the final model of financing the local self-government in Poland the author could not ncglect the government proposals. He had known them for a long time as he participated in the conceptional works on the principles of the reform of the public finance system. However, the final solutions proposed by the government and then, in November 1998, passed by the Parliament limit considerably the financial independence of local administration units, especially the newly formed ones. That is why they cannot be in any case treated as the model solutions. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Finanse publiczne; Budżet samorządu terytorialnego; Zewnętrzne zasilanie budżetów lokalnych; Sektor publiczny w gospodarce; Dochody budżetowe; Wydatki budżetowe; Samorząd terytorialny; Reforma administracji publicznej; Przegląd literatury; Rozprawa habilitacyjna

EN

Public finance; Local government budget; External supply of local budgets; Public sector in economy; Budget revenue; Budget expenditures; Local government; Civil service reform; Literature review; Habilitation thesis

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Seria Specjalna, Monografie
• Rocznik: 1999
• Numer: nr 138
• Strony: 164

Twórcy

autor

Krzysztof Surówka

Bibliografia

• Andersson E., Aktualne tendencje rozwoju systemu podatkowego i polityki podatkowej Finlandii. "Finanse" 1997, nr 9.
• Baldersheim H., Samorządy lokalne krajów skandynawskich w okresie przejściowym; od wolnych gmin do wolnego wyboru, "Samorząd Terytorialny" 1994 nr 1-2.
• Baran J., Inne formy współpracy gmin [w:] Samorządowy poradnik budżetowy na 1996 rok, pod red. W. Miemiec, B. Cybulskiego, Municipium, Warszawa 1996.
• Bigo T., Związki publiczno-prawne w świetle ustawodawstwa polskiego, Wydawnictwo Kasy im. Miankowskiego, Warszawa 1928.
• Brzeziński B., Prawo podatkowe, zarys wykładu, Toruń 1995.
• Buchanan J.M., Finanse publiczne w warunkach demokracji, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1997.
• Bulthus J., Samenwerking van Gemeenten (Cooperation between Municipalites), Alphen aan den Rijn, 1957.
• Chojna-Duch E., Przestanki zasilania zewnętrznego budżetów samorządu lokalnego. Poznań 1990, maszynopis powielony.
• Chojna-Duch E., Z zagadnień określania wielkości dotacji budżetowych, "Finanse" 1989, nr 7-9.
• Chorąży K., Związki komunalne we Francji, "Samorząd Terytorialny" 1994, nr 6.
• Cope J.F., Autonomia finansowa wspólnot lokalnych w Europie, Krajowy Instytut Badań Samorządowych, Poznań 1992.
• Dalton H., Zasady skarbowości, Wydawnictwo Kazimierza Rutskiego w Łodzi, Łódź 1948.
• Dembiński H., Osobowość publicznoprawna samorządu w świetle metody dogmatycznej i socjologicznej, Wilno 1934.
• Dębowska-Romanowska T., Komentarz do Prawa budżetowego państwa i samorządu terytorialnego wraz z częścią ogólną Prawa finansowego, Municipium, Warszawa 1995.
• Dębowska-Romanowska T., Zagadnienia prawne wydatków publicznych na rzecz osób trzecich. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1993.
• Dittmann A., Rosier A., Formy organizacyjne współpracy międzykomunalnej w Republice Federalnej Niemiec, "Samorząd Terytorialny" 1994, nr 1-2.
• Domaszewicz R., Finanse w gospodarce rynkowej, AE w Krakowie, Kraków 1993.
• Drwiło A., Gliniecka J., Finanse gmin, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997.
• Fedorowicz Z., Instytucje finansowe, PWE, Warszawa 1965.
• Fedorowicz Z., Regionalny system finansowy, główne kierunki reformy, PWE, Warszawa 1981.
• Finanse komunalne w wybranych krajach europejskich, pod red. E. Ruśkowskiego, Temida II, Białystok 1997.
• Gajl N., Finanse i gospodarka lokalna na świecie, PWE, Warszawa 1993.
• Gajl N., Gospodarka budżetowa w świetle prawa porównawczego, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1993.
• Gaudemet P.M., Finanse publiczne, PWE, Warszawa 1990.
• Gilowska Z., Finanse województwa samorządowego, "Samorząd Terytorialny" 1997, nr 3.
• Gilowska Z., System ekonomiczny samorządu terytorialnego w Polsce, Municipium, Warszawa 1998.
• Gilowska Z., Źródła niepewności w polskim systemie finansów lokalnych, "Finanse Komunalne" 1994, nr 1.
• Ginsbert-Gebert A., Samorząd terytorialny i jego gospodarka, Akademia Ekonomiczna im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 1992.
• Głowacka-Mazur D., Zaremba C., Realizacja programu pilotażowego w 1994 roku (na podstawie badań ankietowych), "Samorząd Terytorialny" 1995, nr 12.
• Głuchowski J., Polskie prawo podatkowe, PWN, Warszawa 1994.
• Gogolewska J., Ekonomiczne oddziaływania samorządu terytorialnego [w:] Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego, pod red. B. Winiarskiego, L. Patrzałka, Fundacja Rozwoju Lokalnego, Warszawa 1994.
• Grimaux G., L 'organization administrative de la France, Centre Nationale de la Fonction Publique Teritoriale, Paris 1988.
• Izdebski H., Kulesza M., Administracja publiczna, zagadnienia ogólne, Liber, Warszawa 1998.
• Jałowiecki B., Swianiewicz P., Zacharko L., Wybrane problemy prywatyzacji zadań publicznych samorządu terytorialnego, "Samorząd Terytorialny" 1994, nr 10.
• Janikowska, Gospodarka komunalna związków komunalnych w Polsce w latach 1991-1996, "Finanse Komunalne" 1996, nr 6.
• Jaśkiewiczowa J., Jaśkiewicz Z., Polski system finansów publicznych, PWE, Warszawa 1966.
• Juszczyńska T., Michalec A., Zdolność kredytowa gmin w opiniach regionalnych izb obrachunkowych wydanych w 1994 r., "Finanse Komunalne" 1995, nr 5.
• Kaleta J., Gospodarka budżetowa, PWE, Warszawa 1985.
• Karankowski P., Związki komunalne i ich rozmieszczenie w układzie wojewódzkim, "Finanse Komunalne" 1996, nr 6.
• Kmieciak Z., Ustawowe założenia systemu nadzoru nad działalnością komunalną, "Samorząd Terytorialny" 1994, nr 6.
• Komar A., Finanse rad narodowych, PWE, Warszawa 1970.
• Komar A., Problematyka finansów samorządu terytorialnego w Polsce, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1991, z. 3-4.
• Kosek-Wojnar M., Gmina na rynkach pożyczkowych, AE w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Seria specjalna; Monografie, nr 127, Kraków 1996.
• Kosek-Wojnar M., Owsiak S., Surówka K., Podstawy teorii finansów publicznych, AE, Kraków 1995.
• Kosek-Wojnar M., Surówka K., Kierunki zmian systemu budżetowego w Polsce, WSiP, Warszawa 1992.
• Kroński A., Teoria samorządu terytorialnego. Nakładem Związku Polaków Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 1932.
• Kulesza M., Miejski program pilotażowy reformy administracji publicznej, "Samorząd Terytorialny" 1995, nr 12.
• Kulig A., Struktura władz lokalnych Holandii. Ciągłość i zmiana, "Samorząd Terytorialny" 1993, nr 5.
• Le budget communal, J.M. Marin, J.P. Muret, A. Rust, J.C. Coweteau, Syros 1990.
• Leoński Z., Samorząd terytorialny w RP, C.H. Beck, Warszawa 1998.
• Les collectivités territoriales et leur financement, J. Caries, F. Gendron, F. Labie, S. Regourd, La Revue Banque Ed., Paris 1990.
• Lulek T., Nauka o budżecie państwa i samorządu, Kraków 1933.
• Marin J.M., Muret J.P., Les budgets municipaux, Syros Alternatives, Paris 1989.
• Markowski K., Rola państwa w gospodarce rynkowej, PWE, Warszawa 1992.
• Matykowski R., Kaczmarek T., Projekt nowej organizacji terytorialnej kraju. Urząd Rady Ministrów, Zespół do opracowania koncepcji zmian w organizacji terytorialnej Państwa, Biuletyn nr 15, Warszawa 1991.
• Między nadzieją a rozczarowaniem, Studia regionalne i lokalne, UW, Warszawa 1991, z. 3(36).
• Miller J., Zarys finansowania samorządu powiatowego i wojewódzkiego, Wydawnictwo Samorządowe FRDL, Warszawa 1998.
• Model ustrojowy województwa (regionu) w unitarnym państwie demokratycznym, Z. Gilowska, E. Wysocka, J. Płoskonka, S. Prutis, M. Stec, raport końcowy, Instytut Spraw Publicznych Program Reformy Administracji Publicznej, Warszawa 1997.
• Musgrave R.M., Musgrave F.B., Public Finance in Theory and Practice, Mc Graw-Hill Book Co. New York 1973.
• Najnigier S., Rola samorządu terytorialnego w rozwoju gospodarki lokalnej. "Finanse Komunalne" 1998, nr 3.
• Niewiadomski Z., Planowanie przestrzenne w systemie zadań samorządu terytorialnego. Zagadnienia administracyjno-prawne, PWN, Warszawa 1994.
• Owsiak S., Decentralizacja administracji, perspektywa finansowa, "Nowe Życie Gospodarcze". 1997, nr 46.
• Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
• Owsiak S., Kosek-Wojnar M., Surówka K., Równowaga budżetowa, deficyt budżetowy, dług publiczny, PWN, Warszawa 1993.
• Owsiak S., Surówka K., Ekonomiczne i finansowe aspekty regionalizacji Polski, AE w Krakowie. Zeszyty Naukowe. Kraków 1993, nr 394.
• Panejko J., Geneza i podstawy samorządu europejskiego, Wilno 1934.
• Panejko J., Geneza i podstawy samorządu terytorialnego, Paryż 1926.
• Państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne. Program decentralizacji funkcji państwa i rozwoju samorządu terytorialnego, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Warszawa, styczeń 1997.
• Pelisonier G., Perreur J., Polityka decentralizacji administracyjnej we Francji w latach 1950-1983, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1984, z. 4.
• Perrut B., Tout savoir sur la région, Synopse Ed., 1991.
• Piątek S., Publiczne służby techniczne w rozwiniętych państwach kapitalistycznych, "Organizacja i Kierowanie" 1982, nr 3-4.
• Piechura B., Związki międzygminne [w:] Samorządowy poradnik budżetowy na 1996 rok, pod red. W. Miemiec, B. Cybulskiego, Municipium, Warszawa 1996.
• Piotrowska-Marczak K., Finanse lokalne w Polsce, PWN, Warszawa 1997.
• Piotrowska-Marczak K., Samodzielność finansowa samorządów lokalnych a własność komunalna [w:] Własność komunalna, praca zbiorowa pod red. T. Wawaka, UJ, Kraków 1991.
• Pirożyński Z., Budżet a gospodarka terenowa, "Finanse" 1981, nr 3.
• Pirożyński Z., Dotacje celowe w gospodarce budżetowej rad narodowych, "Finanse" 1973, nr 5.
• Pragier A., Zarys skarbowości komunalnej, Towarzystwo Wydawnicze Ignis S.A., Warszawa 1924.
• Pyziak-Szafhicka M., Płaszczyk P., Działalność gospodarcza gmin a granice sfery użyteczności publicznej, "Finanse Komunalne" 1997, nr 2.
• Raadschelders J.C.N., Centralizacja i decentralizacja: dychotomia i kontinuum, "Finanse Samorządowe" 1994, nr 6.
• Rabska T., Pozycja samorządu terytorialnego w konstytucji, "Samorząd Terytorialny" 1995. nr 5.
• Radzimiński P., Samorząd terytorialny w Szwecji, "Samorząd Terytorialny" 1994, nr 6.
• Region samorządowy, założenia koncepcji, warsztaty rozwiązań, propozycje regulacji, opracowane pod kierunkiem L. Kieresa, Krajowy instytut Badań Samorządowych, Poznań 1991.
• Reniger H., Dochody państwowe, PWN, Łódź-Warszawa 1955.
• Rousseau M., Tranie J.P., Guide de la Gestion Communale, Eyrolles 1991.
• Ruśkowski E., Podstawowe problemy prawne finansów lokalnych we Francji, Filia UW, Białystok 1983.
• Ruśkowski E., Zagadnienia władzy lokalnej i finansów lokalnych w wybranych krajach kapitalistycznych, Filia UW, Białystok 1986.
• Ruśkowski E., Tegler E., Kontrola działalności finansowej gmin we Francji i w Niemczech - wnioski dla Polski, Białystok-Szczecin 1991.
• Saint Quen F., Podział władzy w demokracji europejskiej, "Samorząd Terytorialny" 1991, nr 6.
• Siegel J.G., Shim J.K., Hartman S.W., Przewodnik po finansach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
• Słownik języka polskiego, pod red. M. Szymczaka, PWN, Warszawa 1978.
• Sochacka-Krysiak E., Finanse lokalne, Poltex, Warszawa 1994.
• Sochacka-Krysiak H., Wybrane problemy gospodarki finansowej samorządu terytorialnego Szwecji, "Studia Finansowe" 1989, nr 47-48.
• Starościak J., Decentralizacja administracji, PWN, Warszawa 1960.
• Starościak J., Prawo administracyjne, PWN, Warszawa 1977.
• Surówka K., Koncepcje zasilania finansowego poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego w Polsce, "Samorząd Terytorialny" 1997, nr 12.
• Surówka K., Opłaty w polskim systemie finansowym, AE w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Kraków 1983, nr 168.
• Surówka K., Wydawanie opinii o możliwości spłaty kredytu przez gminę, "Wspólnota" 1993, nr 43/189.
• Surówka K., Kurowski P., Stepaniuk K., Symulacja decentralizacji wydatków budżetu państwa na rzecz samorządu terytorialnego na przykładzie wykonania budżetu państwa i budżetów gmin w roku 1996, temat wykonany dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, pod kierunkiem S. Owsiaka, Kraków 1997.
• Swianiewicz P., Współczesne przemiany samorządu lokalnego w krajach zachodu, "Samorząd Terytorialny" 1992, nr 5,
• Tegler E., Finanse powiatowe w Republice Federalnej Niemiec, "Finanse Komunalne" 1995, nr 6.
• Tegler E., Ofiarski Z., Finanse samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Agencji ER, Białystok 1997.
• Wieczorkowska A., Gmina gospodarcza czy gospodarująca, "Życie Gospodarcze" 1994, nr 19.
• Wierzbicki J., Budżety terenowe w Polsce Ludowej, PTE, Poznań 1967.
• Wojtyna A., Nowe trendy w zachodniej teorii ekonomii, AE w Krakowie, Kraków 1988.
• Wrona T., Uszczuplenia dochodów gmin powstałe w wyniku zmian przepisów prawnych, "Finanse Komunalne" 1997, nr 1.
• Wysocka E., Wstępna koncepcja przestrzennej organizacji terytorialnej państwa. Założenia i kierunki reformy administracji publicznej RP [w:] Materiały reformy administracji publicznej, BRAP URM^ Warszawa 1993.
• Zawadzki A.W., Finanse samorządu terytorialnego w latach 1918-1939, PWE, Warszawa 1971.
• Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, Dz.U. 1994, nr 124, poz. 607.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Dz.U, nr 78, poz. 483.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 lipca 1993 roku w sprawie określenia zadań i kompetencji z zakresu rządowej administracji ogólnej i specjalnej, które mogą być przekazane niektórym gminom o statusie miasta, wraz z mieniem służącym do ich wykonywania, a także zasad i trybu przekazania, Dz.U. nr 65, poz. 309 z późn. zm.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 1993 roku w sprawie określenia zakresu i form oraz trybu udzielania kobietom w ciąży oraz wychowującym dziecko pomocy w zakresie opieki socjalnej i prawnej, Dz.U. nr 97, poz. 441.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 czerwca 1996 roku w sprawie miejskich stref usług publicznych, Dz.U. nr 66, poz. 326.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 lutego 1998 roku w sprawie algorytmu rozdziału między gminy subwencji na zadania oświatowe, Dz.U. nr 21, poz. 93.
• Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. nr 20, poz. 104.
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym, Dz.U. nr 16, poz. 96 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o zmianie konstytucji, Dz.U. nr 18, poz. 94.
• Ustawa z dnia 17 maja 1990 roku o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. nr 34, poz. 518.
• Ustawa z dnia 5 stycznia 1991 roku Prawo budżetowe, Dz.U. 1993 nr 72, poz. 344 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, Dz.U. 1991, nr 91, poz. 408.
• Ustawa z dnia 19 października 1991 roku o dochodach gmin i zasadach ich subwencjonowania w 1991 roku oraz o zmianie ustawy o samorządzie terytorialnym, Dz.U. nr 110, poz. 477.
• Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Dz.U. nr 17, poz. 78.
• Ustawa z dnia 10 grudnia 1993 roku o finansowaniu gmin, Dz.U. nr 128, poz. 600 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 2 lipca 1994 roku o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych, Dz.U. nr 105, poz. 509.
• Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 roku o obligacjach, Dz.U. nr 83, poz. 420.
• Ustawa z dnia 24 listopada 1995 roku o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych, Dz.U. 1997, nr 36, poz. 224.
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, Dz.U. nr 91, poz. 578.
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa, Dz.U. nr 91, poz. 576.
• Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o wejściu w życie ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o administracji rządowej w województwie, Dz.U. nr 99, poz. 631.
• Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa, Dz.U. nr 106, poz. 668.
• Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz.U nr 150, poz. 983.
• Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o finansach publicznych, Dz.U. nr 155 poz. 1014.