Joint venture jako strategia wejścia przedsiębiorstw zagranicznych na polski rynek : koncepcja marketingowa

• Autorzy: Renata Oczkowska

Warianty tytułu

The Joint Venture as an Strategy for Foreign Investors Entering the Polish Market : a Marketing Concept

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedmiotem pracy jest identyfikacja przesłanek wyboru joint venture jako strategii wejścia na polski rynek, zakresu wymiany zasobów miedzy partnerami joint venture oraz ocena działań marketingowych prowadzonych na rynku polskim. Omówiono proces internacjonalizacji, jego istotę i uwarunkowania, opierając się na dorobku współczesnej "ekonomii gospodarki otwartej" oraz zarządzania międzynarodowego. Scharakteryzowano pojęcie aliansu strategicznego i jego miejsca w teoriach ekonomicznych (teorii kosztów transakcyjnych, teorii konkurencji M.E. Portera, teorii organizacji "uczącej się" i modelu produkcji międzynarodowej J.H. Dunninga). Przedstawiono uwarunkowania funkcjonowania joint venture na rynku polskim oraz motywy ekspansji przedsiębiorstw zagranicznych na rynek polski w świetle dotychczasowych wyników badań prowadzonych przez PAIZ i ośrodki naukowe w Polsce. Zaprezentowano przesłanki wyboru joint venture jako strategii wejścia przedsiębiorstw zagranicznych na rynek polski, a także analizę marketingową koncepcji joint venture funkcjonujących na rynku polskim.

EN

The main goal of this study is to identify the reasons why joint ventures are chosen as an entry strategy to the Polish market, to assess the extent to which resources are exchanged between the joint venture partners, and to evaluate marketing activities undertaken on the Polish market. This goal is based on the hypothesis that the joint venture, as a form of strategic alliance, provides a favourable strategy for foreign enterprises to enter a new market, while the mutual exchange of resources - in particular management and marketing know-how - gives the joint venture a competitive advantage. The hypothesis draws on the results of international research which shows that joint ventures exhibit a higher level of market orientation than national enterprises. On the theoretical level, the study offers a discussion on the essence and position of joint ventures in the process of company internationalization. It attempts to describe thoroughly the principles behind the formation of joint ventures as well as their operation and development in terms marketing concepts. The empirical part of the study offers a broad analysis of the motives for selecting joint ventures and the benefits that such ventures bring, and assesses the marketing concepts of joint ventures that have been formed and that currently operate on the Polish market. Based on the conducted research, it may be concluded that the main reason foreign enterprises pursue joint ventures as an entry strategy onto the Polish market is the limited engagement of resources (32.2%). The opportunity to transfer resources turned out to be of key importance, thus confirming the assumption that the joint venture is a type of strategic alliance. The research results show that the resources contributed by the Polish partners were, above all: location, contracts on the market, and market experience. On the other hand, foreign partners were foremost expected to contribute financial resources and market experience. A relatively important resource turned out to be marketing know-how (34.3%). The most important reasons for entering into a joint venture that were most often expressed under the concluded agreement included: gaining a specified market share over a given time period (91.8%), using the partner's knowledge (90.5%), access to capital (89.9%) and strengthening competitive position (89.8%>). The most important benefits from a joint venture correspond to the most important goals set when entering into such an agreement - gaining and strengthening a competitive position and increasing market share. From the conducted research it may be concluded that joint ventures appreciate the importance of information in shaping their marketing plans. Information enables the selection of the target market, of market behaviour, and the structure of instruments in the marketing mix. Most joint ventures recognise the problem of market differentiation and consciously decide to limit their field of interest in order to focus efforts on a target market. Based on the research, it may be claimed that differentiated and concentrated marketing strategies are of fundamental importance in shaping the target market. Joint ventures fully recognize the key importance of product policy as an instrument of market success. Special importance is attached to perfecting the quality of offered products, shaping the brand name, selecting the assortment, and providing post-sale services. Joint ventures conduct differentiated pricing policies. Loyal customers are treated to bonus programmes for high frequency of purchase or for large purchase volumes. Customer cards also entitle the bearer to rebates. Joint venture companies shape distribution channels with an eye foremost on the features of the target market; this can be viewed as a manifestation of their marketing orientation. With respect to the enterprise's communication with the market, joint venture companies apply a variety of measures. The most often used promotional medium turned out to be advertisement through the Internet. "Customer care" was expressed though a broadly applied system of personal discounts. The use of public relations was an expression of the importance placed on this function in shaping the company's image and, as a consequence, its market position. The joint venture's marketing orientation is expressed through the formal organisational structure, as every second company had a marketing department. Moreover, the broad responsibilities of marketing departments and their very positively assessed co-operation with other functional departments demonstrate the important role of marketing in joint ventures. The conducted research confirms the hypothesis that the way in which joint ventures operate on the Polish market fully reflects a marketing orientation. Companies apply basic marketing rules and instruments, which, depending upon the type of activity pursued, differ with respect to the utility and effectiveness applying certain rules and marketing tools; yet, in each case rules apply on how to impact upon a defined target market using an appropriate set of marketing instruments. The conclusions drawn from the research may provide pointers for Polish enterprises facing the challenges of globalisation and European Union integration. The internationalisation of Polish enterprises is becoming an essential condition for an increase in their competitiveness. The degree of active internationalisation of Polish enterprises is small. The low involvement of Polish enterprises in the process of internationalisation results to a large extent from the technological and marketing gaps that exist between Polish and foreign enterprises. The fundamental strategic goal of enterprises will be to maintain and increase elasticity and competitiveness on the single European market. Those enterprises that are able to cope in the new environment, identify opportunities and threats, adapt their strategies and conduct necessary adjustment processes, will be able to function on the Euromarket. One possible strategy will be to expand cooperation with European or domestic enterprises. Alliances, including joint ventures, may provide opportunities not only for large Polish enterprises but also smaller ones that face the challenge of operating in the new environment of the European Union. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Joint ventures; Marketing strategiczny; Marketingowa koncepcja przedsiębiorstwa; Internacjonalizacja przedsiębiorstw; Strategia marketingowa; Strategia rynkowa; Strategia przedsiębiorstwa; Przegląd literatury; Rozprawa habilitacyjna

EN

Joint ventures; Strategic marketing; Marketing concept of the company; Enterprise internationalization; Marketing strategy; Market strategy; Corporation strategies; Literature review; Habilitation thesis

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Seria Specjalna, Monografie
• Rocznik: 2005
• Numer: nr 164
• Strony: 291

Twórcy

autor

Renata Oczkowska

Bibliografia

• Adamczyk J., Koncepcja zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Zeszyty Naukowe, Seria specjalna: Monografie Nr 145, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2001.
• Albaum G., Strandskov J., Duerr E., International Marketing and Export Management, Addison Wesley Longman Publ. Co., Harlow, England, 1998 i 2002.
• Altkorn J., Kształtowanie rynkowego wizerunku firmy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2002.
• Altkorn J., Strategia marki, PWE, Warszawa 1999.
• Altkorn J., Wizualizacja firmy, Instytut Marketingu, Kraków 1999.
• Ansoff H.L, Corporate Strategy, McGraw-Hill Book Comp., New York 1965.
• Ansoff H.I., Strategies for Diversification, "Harvard Business Review" 1957, t. 35.
• Bajor E., Konkurencyjność w pozyskiwaniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w wybranych krajach Europy Środkowowschodniej, "Przegląd Organizacji" 2001, nr 5.
• Bali D.A., McCulloch W.H., Jr., Intenational Business. Introduction and Essentials, R.D. Irwin, Inc., Burr Ridge, Illinois 1993.
• Balling R., Kooperation. Strategische Allianzen, Netzwerke, Joint Ventures und andere Organizationsformen zwischenbetrieblicher Zusammenarbeit in Theorie und Praxis, Peter Lang, Frankfurt am Mein 1998.
• Bartlett C., Ghosal S., Managing Across Borders: The Transnational Solution, Hutchnson, London 1989.
• Becker J.,Marketing-Konception. Grundlagen des Strategischen Marketing-Managements, Vahlen, München 1988.
• Becker J., Phänomen Marken-Stress, "Absatzwirtschaft" 1984, nr 10.
• Berekoven L., Internationales Marketing, Verlag Neue Wirtschafts-Briefe, Berlin 1985.
• Berndt R., Altobelli F.C., Sander M., Internationales Marketing - Management, Springer -Verlag, Berlin, Heidelberg 1999.
• Bettis R.A., Hitt M.A., The New Competitive Landscape, "Strategic Management Journal" 1995, vol. 16.
• Beven A.A., Estrin S., The Determinants of Foreign Direct Investment In Transition Economies, London Business School-Centre For New And Emerging Markets, London, October 2000.
• Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, red. W. Karaszewski, Wydawnictwo Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu, Toruń 2003.
• Biznes międzynarodowy - obszary decyzji strategicznych, red. M.K. Nowakowski, Key Text, Warszawa 2000.
• Bogdanienko J" Zarządzanie innowacjami, SGH, Warszawa 1998.
• Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1998.
• Bradley F., International Marketing Strategy, 4th ed. Prentice Hall, Harlow 2002.
• Brady R., Forrest E., Mizerski R., Marketing w Internecie, PWE, Warszawa 2002.
• Bratnicki M., Kompetencje przedsiębiorstwa. Od określenia kompetencji do zbudowania strategii, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2000.
• Bronder Gh., Pritzl R., Wegweiser für strategische Allianzen. Meilen- und Stopersteine bei Kooperatinen, Gabler, Wiesbaden 1992.
• Bronder Ch., Unternehmensdynamisierung durch strategische Allianzen, Verlag Shaker, Aachen, 1995.
• Brzeziński P., Joint venture jako strategia restrukturyzacji przedsiębiorstwa, "Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa" 2000, nr 11.
• Buckley P.J., Foreign Market Entry: a Formal Extension of Internalization Theory [w:] Economics of International Business, M. Casson, E. Elgar, Massachusetts 2000.
• Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2001.
• Child J., Faulkner D., Strategies of Co-operation. Managing Alliances, Networks, and Joint Ventures, Oxford University Press, Oxford 1998.
• Childs N.M., Zielony marketing, "Handel Wewnętrzny" 1995, nr 1.
• Chlipała P., Problemy terminologiczno-metodyczne zagadnień kapitału intelektualnego, "Współczesne Zarządzanie" 2003, nr 4.
• Christofer M., Payne A., Ballantyne D., Relationship Marketing, Butterworth Heinemann, London 1991.
• Chuck F., Global Competition in the 1990, "Journal of Business Strategy" 1993, vol.3.
• Chwistecka-Dudek H., Sroka W., Alianse strategiczne. Problemy teorii i dylematy praktyki, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 2000.
• Companies with Foreign Participation in Their Local Environment, PAK, Friedrich Ebert Stiftung, Warszawa 1996.
• Cygler J., Alianse strategiczne w eklektycznym modelu produkcji międzynarodowej J.H. Dunninga, "Przegląd Organizacji" 1996, nr 11.
• Cygler J., Alianse strategiczne, Difin, Warszawa 2002.
• Cygler J., Zmiany w strategii rynkowej i systemie zarządzania przedsiębiorstw polskich pod wpływem aliansów z parterami zagranicznymi, "Organizacja i Kierowanie" 2000, nr 1.
• Czekaj J., Metody zarządzania informacją w przedsiębiorstwie, Seria specjalna: Monografie Nr 143, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000.
• Czubała A., Dystrybucja produktów, PWE, Warszawa 2001.
• Dąbrowski W., Zarządzanie promocją bezpośrednich inwestycji zagranicznych [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, red. Z. Olesiński, PWE, Warszawa 1998.
• Decyzje marketingowe w przedsiębiorstwie, red. J. Mazur, Difin, Warszawa 2002.
• Dębicki M., Prawo - źródło barier w działalności międzynarodowej przedsiębiorstw [w:] Bariery internacjonalizacji przedsiębiorstwa, red. M.K. Nowakowski, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1997.
• Diebold J.G., Is the Gap Technical. "Foreign Affairs" 1968, nr 1.
• Dietl J., Wyzwania rynku globalnego dla konkurencyjności polskiego biznesu [w:] Euromarketing. Koncepcje, strategie, metody, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999.
• Domański T., Strategie marketingowe dużych sieci handlowych, PWN, Warszawa 2001.
• Doyle P., Marketing wartości, Wydawnictwo Feiberg SJA, Warszawa 2003.
• Drewniak R., Kluczowe cele strategiczne polskich przedsiębiorstw uczestniczących w aliansie strategicznym. Wyniki badań, "Przegląd Organizacji" 2003, nr 10.
• Drewniak R., Miejsce i znaczenie strategii aliansu wobec innych form budowania podstaw konkurencyjności przedsiębiorstw, "Przegląd Organizacji" 2001, nr 7-8.
• Drucker P., Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992.
• Drucker P., Niebezpieczne joint venture, "Zarządzanie" 1990, nr 2.
• Duliniec E., Badania marketingowe w zarządzaniu przedsiębiorstwem, PWN, Warszawa 1993.
• Duliniec E., Cykl tycia produktu w marketingu międzynarodowym, "Marketing i Rynek" 2004, nr 1.
• Duliniec E., Marketing międzynarodowy, PWE, Warszawa 2004.
• Dunning J.H., Explaining International Production, Unwyn Hyman, London 1988.
• Dunning J.H., Reappraising of Eclectic Paradigm in the Age of Alliance Capitalism, "Journal of International Business Studies" 1995, vol. 26, nr 3.
• Dunning J.H., Toward an Eclectic Paradigm, "Transnational Corporations" 1992, vol. 1, nr 1.
• Durka B., Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na poprawę konkurencyjności polskiej gospodarki [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, red. Z. Olesiński, PWE, Warszawa 1998.
• Dwyer R., Schurr P., S. Oh., Developing Buyer-seller Relationships, "Journal of Marketing" April 1987, vol. 51.
• Dyer J.H., How Chrysler Created an American Keiretsu, "Harvard Business Review" July-August 1996.
• Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2003.
• Dziemianowicz W., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Między teorią i praktyką, Regionalne Centrum Informacyjne Integracji Europejskiej przy Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2002.
• Faulkner D., Bowmann C., Strategie konkurencji, Gebethner &Ska, Warszawa 1996.
• Faulkner D., International Strategie Alliances. Co-operating to Compete, McGraw Hill Book Co., London 1995.
• Fonfara K., Marketing partnerski na rynku przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2004.
• Fonfara K., Rynkowa orientacja polskich przedsiębiorstw, "Marketing i Rynek" 2001, nr 12.
• Friedrich P., Tkaczynski J.W., Auslandsinvestitionen in Polen. Chancen für Joint Ventures, Berlin Verlag, Arno Spitz GmbH, Wien, 1995.
• Garrette, Dussauge P., Strategie aliansów na rynku, Poltext, Warszawa 1996.
• Geringer J.M., Hebert L., Control and Performance of International Joint Venture, "Journal of International Business Studies", Summer 1989.
• Gibuła R., Naglik K., Polskie specjalne strefy ekonomiczne a Unia Europejska [w:] Regionalizacja i globalizacja w gospodarce światowej, red. J. Rymarczyk, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2003.
• Gierszewska G., Wawrzyniak B., Globalizacja, wyzwania dla zarządzania strategicznego, Poltext, Warszawa 2001.
• Globalizacja. Strategia i zarządzanie, G. Stonehouse, J. Hamill, D. Campbell, T. Purdie, Feldberg S J A, Warszawa 2001.
• Gomes-Casseres B., Group Versus Group: How Alliance Networks Compete, "Harvard Business Review", July-August 1994.
• Gorynia M., Jankowska B., Sulimowska M., Opinie przedsiębiorstw na temat wybranych aspektów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej [w:] Zachowania podmiotów rynkowych w Polsce a proces integracji europejskiej, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2001.
• Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1996.
• Grudzewski W.M., Hejduk I.K., Konkurencyjność przedsiębiorstw z Europy Środkowej na rynku europejskim, "Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa" 2001, nr 9.
• Grudzewski W.M., Hejduk I.K., Przedsiębiorstwo przyszłości, Difin, Warszawa 2000.
• Gruszecki T., Współczesne teorie przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2002.
• Hales C.F., Opakowanie jako instrument marketingu, PWE, Warszawa 1999.
• Handler A.D. Jr., Strategy and Structure. Chapters in the History of American Industrial Enterprise, The MIT Press, Cambridge Mass. 1962.
• Hanna N., Dodge M., Kształtowanie cen. Strategie i procedury, PWE, Warszawa 1997.
• Harrigan K.R., Strategies for Joint Ventures, Lexington Books, Lexington 1985.
• Heck A., Strategische Allianzen. Erfolg durch professionelle Umsetzung, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg 1999.
• Helm R., Internationale Markteintrittsstrategien. Einflussfaktoren auf die Wahl der optimalen Form des Markteintritts in Exportmarkte, Josef Eul Verlag, Lohmar, Köln 1997.
• Hergert M., Morris B., Trends in International Collaborative Agreements, "Columbia Journal of World Business", Summer 1987.
• Hill Ch.W.L., Jones G.R., Strategic Management An Integrated Approach, Houghton Mifflin Co., Boston 1995.
• Hoffmanna W.H. i Schlossera R., Success Factors of Strategic Alliances in Small and Medium-sized Enterprises - An Empirical Survey, "Long Range Planning" 2001, nr 34.
• Hollensen S., Global Marketing, Pearson Education Limited, Harlow 2001.
• Humbura S., Muszyński M., Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z komentarzem, Studio Sto, Bielsko-Biała 2002.
• Hüneberg R., Internationales Marketing, Verlag Moderne Industrie, Landsberg-Lech 1994.
• Hung C.L., Strategic Business Alliancess between Canada and the Newrly Industrialized Countries of Pacific Asia, "Management International Review" 1992, vol. 32.
• Hungenberg H., Bildung und Entwicklung von strategisclien Allianzen - teoretische Erklärungen, illustriert am Beispil der Telekommunikationsbranche, Kooperation im Wettbewerb, 61. Wissenschaftliche Jahrestagung des Verbandes der Hochschullehrer für BWL, 25-29.05. 1999, Bamberg.
• Ignaciuk L, Trybuchowski M., Koncepcja spółek i porozumień przedsiębiorstw - nie tylko joint ventures, "Przegląd Organizacji" 1990, nr 8-9.
• Iler D., On the Brink of Convergence, "Colorado Business", May 1998, vol. 25, nr 5.
• Ingham M., Les alliances stratégiques et les entreprises conjointes [w:] La stratégie d'entreprise, R.A. Thiétart, Me Graw-Hill, New York 1984.
• Internationale Joint Venture, red. H. Schaumburg, Schäffer - Poeschel Verlag, Stuttgart 1999.
• Internet w marketingu, red. A. Bajdak, PWE, Warszawa 2003.
• Jahnson H., Fuzje i przejęcia. Narzędzie podejmowania decyzji strategicznych, Liber, Warszawa 2000.
• Jarczewska-Romaniuk A., Przedsiębiorstwo międzynarodowe, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2004.
• Johanson J., Vahlne J.E., The Internationalization of the Firm - a Model of Knowledge Development and Increasing Market Committments, "Journal of International Business Studies" 1977, nr 1.
• Joint Ventures im internationalen Wirtschaftsverkehr, herausgegeben von K. Langefeld -Winh, Verlag Recht und Wirtschaft GmbH, Heidelberg 1990.
• Kaczmarczyk B., Współdziałanie przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2000.
• Kaczmarczyk S., Badania marketingowe. Metody i techniki, PWE, Warszawa 1995.
• Kanter R.M., When Giants Learn to Dance, Pitman Publishing, London 1989.
• Karasiewicz G., Marketingowe strategie cen, PWE, Warszawa 1997.
• Karaszewski R., TQM, teoria i praktyka, Dom Organizatora TNOiK, Toruń 2001.
• Karaszewski W., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, TNOiK, Toruń 2004.
• Karaszewski W., Determinanty rozwoju spółek z udziałem zagranicznym w Polsce (próba identyfikacji na podstawie badania empirycznego), "Przegląd Organizacji" 2001, nr 5.
• Karcz K., Międzynarodowe badania marketingowe. Uwarunkowania kulturowe, PWE, Warszawa 2004.
• Karcz K., Postawy konsumentów wobec produktów zagranicznych a decyzje w marketingu międzynarodowym [w:] Współczesne problemy marketingu międzynarodowego, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1998.
• Karcz K., Proces dyfuzji innowacji. Podejście marketingowe, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 1977.
• Kare-Silver M., E-szok. Rewolucja elektroniczna w handlu, PWE, Warszawa 2002.
• Kasiewicz S., Globalizacja działalności operacyjnej [w:] Bariery internacjonalizacji przedsiębiorstwa, red. M.K. Nowakowski, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1997.
• Kaynak E., Global Marketing: Theory and Practice, "Journal of Global Markeitng" 1987, nr 1/2.
• Keegen W.J., Green M.C., Principles of Global Marketing, Prentice Hall, London 1997.
• Keillor B.D., Parker R.S., Pettijohn CH.E., Relationship-oriented Characteristics and Individual Salesperson Performance, "Journal of Business & Industrial Marketing" 2000, vol. 15, nr 1.
• Kędzior Z., Karcz K., Badania marketingowe w praktyce, PWE, Warszawa 1996.
• Kędzior Z., Menedżerowie firm wobec integracji Polski z Unią Europejską [w:] Współczesne problemy marketingu międzynarodowego, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1998.
• Kędzior Z., Strategie działania polskich przedsiębiorstw a postawy menedżerów wobec Unii Europejskiej [w:] Euromarketing. Koncepcje. Strategie. Metody, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999.
• Kiedrowicz E., Inwestycje zagraniczne [w:] Regulacje handlu i biznesu międzynarodowego. Międzynarodowe transakcje biznesowe, t. II, red. R.R. Ludwikowski, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998.
• Kierunki rozwoju zarządzania marketingowego w Polsce. Materiały międzynarodowej konferencji, red. J. Altkorn, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999.
• Kierunki rozwoju zarządzania marketingowego w Polsce. Raport z badań, red. J. Altkorn, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999.
• Killing J.P., Understanding Alliances: The Role of Task and Organizational Complexity [w:] Cooperative Strategies in International Business, F.J. Contractor, P. Lorange, Lexington Books, New York, 1998.
• Kindlerberger Ch.P., American Business Abroad, Yale University Press, New Hearen 1969.
• Kłeczek R., Orientacja rynkowa w przedsiębiorstwie - podejście metodologiczne i kierunki rozwoju badań, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2003.
• Kłosiewicz U., Słomińska B., Wpływ zagranicznych przedsiębiorstw handlowych na przemiany handlu w Polsce (wyniki badań), "Handel Wewnętrzny" 1997, nr 4.
• Konsument i przedsiębiorstwo w otoczeniu wielokulturowym. Wyniki badań, red. J. Kramer, U. Janeczek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2002.
• Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i obcojęzycznych, Muza SA, Warszawa 2000.
• Korporacje międzynarodowe w Polsce. Wyzwania w dobie globalizacji i regionalizacji, red. A. Zorska, Difin, Warszawa 2002.
• Kotler Ph., Jatusripitak S., Maesiiicee S., Marketing narodów. Strategiczne podejście do budowania bogactwa narodowego, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1999.
• Kotler Ph., Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie, kontrola, Gebethner & Ska, Warszawa 1994.
• Kowalik L, Ocena skuteczności systemów informacji marketingowej w firmach polskich i zagranicznych oraz propozycje ich doskonalenia [w:] Badania marketingowe. Metody, tendencje, zastosowania, red. K. Mazurek-Łopacińska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2003.
• Koźmiński A.K., Zarządzanie międzynarodowe, PWE, Warszawa 1999.
• Krogh G., Monaka L, Aben M., Making the Most of Your Company's Knowledge: a Strategic Framework, "Long Range Planning" 2000, nr 34.
• Krystek U., Zur E., Handbuch Internationalisierung, Globalizierung - eine Herausforderung für die Unternehmensführung, Springer Verlag Berlin, Heidelberg 2002.
• Kucia M., Zastosowanie internetu w działalności przedsiębiorstw - wyniki badań [w:] Innowacje w marketingu. Młodzi o marketingu, Uniwersytet Gdański, Sopot 2003.
• Lambin J.J., Strategiczne zarządzanie marketingowe, PWN, Warszawa 2001.
• Langefeld-Wirth K., Joint Ventures im internationalen Wirtschaftsverkehr, Verlag Recht und Wirtschafts GmbH, Heidelberg 1990.
• Lei D., Slockum J.W., Global Strategie Alliances: Payoffs and Pitfalls, "Organizational Dynamics" Winter 1991, vol. 19.
• Leksykon marketingu, red. J. Altkorn i T. Kramer, PWE, Warszawa 1998.
• Lettau H.G., Partner Kunde. Allianzen zum beiderseitigen Nutzen, Rosenberger Fachverlag, Leonberg, 1999.
• Levitt Th., The Giobalization of Markets, "Harvard Business Review" 1983, vol. 61.
• Lewis J.D., Partnership for Profit. Structuring and Managing Strategic Alliances, The Free Press, New York 1990.
• Lewis J.D., Strategische Allianzen, Campus Verlag, Frankfurt am Main 1991.
• Liberska B., Czynniki przyciągające zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Wnioski dla Polski z. doświadczeń innych krajów [w:] Kapitał zagraniczny w Polsce. Warunki działania, red. Z. Sadowski, PTE, Warszawa 1999.
• Limański A., Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkę kraju przyjmującego, " Przegląd Organizacji" 2003, nr 3.
• Lizondo J.S., Foreign Direkt Investment [w:] Readings in International Business, Massachusetts Institute of Technology, Massachusetts 1993.
• Lubritz S., Internationale strategische Allianzen mittelständischer Unternehmen. Eine theoretische und empirische Analyse, Peter Lang Europäischer Verlag der Wirtschaften, Frankfurt am Main 1998.
• Lutz V., Horizontale strategische Allianzen, Steuer- und Wirtschaftsverlag, Hamburg 1993.
• Lynch R.P., Business Alliances Guide, The Hidden Competitive Weapon Inc, New York 1993.
• Maison D., Zogniskowane wywiady grupowe. Jakościowa metoda badań marketingowych, PWN, Warszawa 2001.
• Mapa ryzyka inwestycyjnego. Ujęcie regionalne, red. K. Gawlikowska-Hueckel, IBnGR, Warszawa 1997.
• Marketingowe procesy dostosowawcze przedsiębiorstw do funkcjonowania w warunkach integracji z Unią Europejską, red. K. Śliwińska, Agencja Reklamowa GLORIA, Katowice 2000.
• Mazurek-Łopacińska K., Orientacja na klienta w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2002.
• Meffert H., Bolz J., Internationales Marketing Management, Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart-Berlin-Köln 1994.
• Meissner H.G., Aiissenhandelmarketing, Verlag C.E. Poeschel, Stuttgart 1981.
• Meissner H.G., Strategisches Internationales Marketing, Springer - Verlag Berlin - Tokyo 1998.
• Mendelsohn M., Franchising [w:] Podręcznik marketingu, red. MJ. Thomas, PWN, Warszawa 1998.
• Mengele J., Horizontale Kooperation als Markteintrittsstrategie im internationalen Marketing, Deutscher Universitets Verlag, Gabler, Wiesbaden 1994.
• Mikuła B., Pietruszka-Ortyl A., Potocki A., Zarządzanie przedsiębiorstwem XXI wieku. Wybrane koncepcje i metody, Difin, Warszawa 2002.
• Młodawska J., Japonia. Państwo a sektor prywatny, PWN, Warszawa 1999.
• Morgan R.M., Hunt Sh.D., The Commitment - Trust Theory of Relationship Marketing, "Journal of Marketing", June 1994.
• Morris D., Hergert M., Trends in Collaborative Agreements, "Columbia Journal of World Business", Summer 1987.
• Mruk H., Zarządzanie marką, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, Poznań 2002.
• Mynarski S., Badania rynkowe w warunkach konkurencji, Pogra, Kraków 1995.
• Mynarski S., Praktyczne metody analizy danych rynkowych i marketingowych, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2000.
• Mynarski S., Przestanki badań rynkowych i marketingowych, "Marketing i Rynek" 1998, nr 12.
• Narula R., Dunning J.H., Explaining International R&D Alliances and the Role of Governments, "International Business Review" 1998, nr 7.
• Niestrój R., Zarządzanie marketingiem. Aspekty strategiczne, PWN, Warszawa 1996.
• Nonaka J., Takeuchi H., Kreowanie wiedzy w organizacji, Poltext, Warszawa 2000.
• Nowak-Far A., Globalna konkurencja. Strategiczne zarządzanie innowacjami w przedsiębiorstwach wielonarodowych, PWN, Warszawa 2000.
• Nowakowski M.K., Biznes międzynarodowy - obszary decyzji strategicznych, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2000.
• Nowakowski M.K., Wprowadzenie do zarządzania międzynarodowego, Difin, Warszawa 1999.
• Ocena wykorzystania instrumentów marketingowych przez pryzmat sukcesu na wybranych rynkach europejskich na przykładzie przedsiębiorstw z Polski, Węgier i Wielkiej Brytanii, Fonfara K., Szczepański R., Beracs J., Holley G. [w:] Euromarketing. Przedsiębiorstwo i konsument w perspektywie integracji europejskiej, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2003.
• O'Connor J., Galvin E., Marketing & Information Technology. The Strategy, Application and Implementation off IT in Marketing, Pitman, London 1997.
• Olejniczek-Merta A., Nadzieje i obawy polskich przedsiębiorstw przed przystąpieniem do Jednolitego Rynku Wewnętrznego [w:] Zachowania podmiotów rynkowych w Polsce a proces integracji europejskiej, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2001.
• Omahe K., The Border Less World: Power and Strategy in the Interlinked Economy, Harper Business, New York-London 1990.
• Otta W., Strategia przedsiębiorstwa na rynkach zagranicznych [w:] Przedsiębiorstwo na rynku międzynarodowym, red. T. Gołębiewski, PWN, Warszawa 1994.
• Otto J., Marketing relacji. Koncepcja i stosowanie, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001.
• Otto J., Zadowolenie klienta i wartość dla klienta, "Marketing i Rynek" 1999, nr 12.
• Payne A., Marketing usług, PWE, Warszawa 1996.
• Penc L, Zarządzanie oparte na wiedzy, "Organizacja i Kierowanie" 2002, nr 1.
• Pierścionek Z., Strategie konkurencji i rozwoju przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2003.
• Pierścionek Z., Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa 1998.
• Pilarczyk B., Marketing-mix w strategii przedsiębiorstw handlowych [w:] Marketing u progu XXI wieku, Księga jubileuszowa dla uczczenia 70. urodzin Profesora Jerzego Altkorna, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2001.
• Pilarski R., Rawski M., Informacje marketingowe w procesie podejmowania decyzji rynkowych [w:] Kierunki rozwoju zarządzania marketingowego w Polsce, Raport z badań, red. J. Altkorn, Kraków 1999.
• Pociecha J., Metody statystyczne w badaniach marketingowych, PWN, Warszawa 1996.
• Podręcznik marketingu, red. M.J. Thomas, PWN, Warszawa 1998.
• Porter M.E., Competitive Advantage, Free Press, New York 1985.
• Porter M.E., Globaler Wettbewerb. Strategien der neuen Interationaüsierung, Betriebswirtschaftlicher Verlag Dr. Th. Gabler GmbH, Wiesbaden 1989.
• Porter M.E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001.
• Porter M.E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów, PWE, Warszawa 1992.
• Posner M.V., Internationale Trade and Technological Change, "Oxford Economic Papers" 1961, nr 13.
• Potocki A., Pietruszka A., Metodyka organizowania aliansów strategicznych przedsiębiorstw, [w:] Współczesne tendencje w zarządzaniu. Teoria i praktyka, red. A. Potocki, WSPiM w Chrzanowie, Chrzanów 2000.
• Probst G.J.B., Ruling Ch.C., Joint Ventures und Joint Venture-Management [w:] Internationale Joint Venture, red. H. Schaumburg, Schaff er - Poeschel Verlag, Stuttgart 1999.
• Przybylska K., Determinanty zagranicznych inwestycji bezpośrednich w teorii ekonomicznej. Empiryczna weryfikacja czynników lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Czechach, Polsce i na Węgrzech, Zeszyty Naukowe, Seria specjalna: Monografie Nr 144, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2001.
• Przybylska K., W poszukiwaniu ogólnej teorii zagranicznych inwestycji bezpośrednich, "Gospodarka Narodowa" 1999, nr 7-8.
• Ptak B., Biedecki L., Spółki z udziałem zagranicznym w świetle nowych przepisów, "Monitor Prawniczy" 2001, nr 13.
• Regulacje handlu i biznesu międzynarodowego, red. R.R. Ludwikowski, t. II, Dom Wydawniczy ABC 1998.
• Romanowska M., Alianse strategiczne przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 1997.
• Root F.R., Entry Strategies for International Markets, Lexington Books, D.C. Heath and Company/Lexington, Massachusetts, Toronto 1987.
• Royer S., Strategische Erfolgsfaktoren horizontaler kooperativer Wettbewerbsbeziehungen, Rainer Hampp Verlag München, München 2000.
• Rumer K., Internationale Kooperationen und Joint Ventures, Gabler, Wiesbaden 1994.
• Rutkowski L, Nowe zjawiska w marketingu międzynarodowym [w:] Współczesne problemy marketingu międzynarodowego, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1998.
• Rutkowski L, Polskie przedsiębiorstwa a jednolity rynek europejski - wyzwania marketingowe [w:] Euromarketing. Koncepcje. Strategie. Metody, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999.
• Rydel M., Ronkowski S., Marketing partnerski, "Marketing i Rynek" 1995, nr 9.
• Rymarczyk J., Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2004.
• Rządca R.A., Joint venture dlaczego i jak, "Businessman Magazine" 1991, nr 12.
• Sadowska-Cieślak E., Warunki prawne działania kapitału zagranicznego w Polsce [w:] Kapitał zagraniczny w Polsce. Warunki działania, red. Z. Sadowski, PTE, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 1999.
• Sagan A., Badania marketingowe. Podstawowe kierunki, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1998.
• Schaper-Rinkel W., Akquisitionen und strategische Allianzen, DUV, GmbH, Wiesbaden 1998.
• Schmoll G.A., Kooperationen, Joint Ventures, Allianzen, Deutscher Wirtschaftsdienst, Köln, 2000.
• Schroeder J., Wojciechowski H., Wprowadzenie do biznesu międzynarodowego, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1998.
• Schroeder R.G., Operations Management. Decisions Making in the Operations Function, 4 ed., Mc Graw-Hill Inc., 1993.
• Schwamborn S., Strategische Allianzen im internationalen Marketing, Deutscher Universitäts Verlag, Gabler, Wiesbaden 1994.
• Segil L., Strategische Allianzen, Midas Management Verlag, St Gallen - Zürich 1998.
• Sheth J., Esghi G., Global Strategic Management Perspectives, Cincinnati, West Chicago, Carrolloton, Livermore 1989.
• Sitek E., Determinanty bezpośrednich inwestycji zagranicznych przedsiębiorstw, Politechnika Częstochowska, Częstochowa 1997.
• Sitek E., Determinanty współdziałania strategicznego w międzynarodowym joint venture [w:] Współdziałanie strategiczne w gospodarce. Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1998.
• Slywotzky A.J., Morrison D.J., Andelman B., Strefa zysku, PWE, Warszawa 2000.
• Sosnowska A., Żbikowska K., Innowacje produktowe a rozwój eksportu [w:] Uwarunkowania ekspansji eksportowej polskich firm, Instytut Funkcjonowania Gospodarki Narodowej, SGH, Warszawa 1999.
• Sroka W., Alians strategiczny a fuzja (na przykładzie przemysłu samochodowego), "Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa" 2001, nr 5.
• Sroka W., Transfer wiedzy w aliansach strategicznych szansą na wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw, "Przegląd Organizacji" 1998, nr 12.
• Stabryła A., Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, PWN, Warszawa-Kraków 2000.
• Stankiewicz M.J., Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, Dom Organizatora TNOiK, Toruń 2002.
• Stauss B., Schulze H.S., Internes Marketing, "Marketing. Zeitschrift für Forschung und Praxis" 1990, nr 12.
• Stern L.W., El-Ansary A.L, Coughlan A.T., Kanały marketingowe, PWN, Warszawa 2002.
• Stewart T.A., The Wealth of Knowledge. Intellectual Capital and the Twenty-First Century Organization, Nicholas Brealey Publ., London 2001.
• Stonehouse G.H., Pemperton J.D., Barber C.E., The Role of Knowledge Facilitators and Inhibitors: Lessens from Airline Reservations System, "Longe Range Planing" 2000, nr 34.
• Stoner J.A.F., Wankel Ch., Kierowanie, PWE, Warszawa 1992.
• Strategie marketingowe, red. W. Wrzosek, SGH, Warszawa 2001.
• Strategie przedsiębiorstw w biznesie międzynarodowym, red. M. Gorynia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2000.
• Strategie przedsiębiorstw z. udziałem zagranicznym w Polsce, red. J. Czupiał, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1999.
• Strategor, Zarządzanie firmą. Strategie. Struktury. Decyzja. Tożsamość, PWE, Warszawa 1995.
• Strojny M., Zarządzanie wiedzą. Ogólny zarys koncepcji, "Przegląd Organizacji", 2000, nr 2.
• Strużycki M., Orientacja rynkowa - definicja i elementy metodologiczne, "Handel Wewnętrzny" 1995, nr 1.
• Strużycki M., Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europejskie, Difin, Warszawa 2002.
• Sudarsanam S., Fuzje i przejęcia, WIG Press, Warszawa 1998.
• Sulejewicz A., Partnerstwo strategiczne. Modelowanie współpracy przedsiębiorstw, Monografie i Opracowania SGH, nr 427, SGH, Warszawa 1997.
• Sundram A.K., Black J.S., The International Business Environment. Text and Cases, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1995.
• Surówka-Marszałek D., Światowiec J., Rola wzajemnego zaufania w kreowaniu międzynarodowych relacji przemysłowych [w:] Euromarketing. Przedsiębiorstwo i konsument w perspektywie integracji europejskiej, red. J.W. Wiktor, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2003.
• Szczepankowski P.J., Fuzje i przejęcia, PWN, Warszawa 2000.
• Sznajder A., Euromarketing. Uwarunkowania na rynku Unii Europejskiej, PWN, Warszawa 1997.
• Sznajder A., Marketing wirtualny, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2000.
• Sznajder A., Strategie marketingowe na rynku międzynarodowym, PWN, Warszawa 1995.
• Szromnik A., Elementy marketingu międzynarodowego. Zagraniczne orientacje przedsiębiorstw, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1994.
• Szromnik A., Etnocentryzm konsumencki Polaków - zjawisko przejściowe czy marketingowa bariera internacjonalizacji, Zarządzanie i Marketing, Prace Naukowe Wydziału Zarządzania Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1998.
• Szromnik A., Inwestycje zagraniczne w miastach i regionach - główne korzyści oraz. uwarunkowania [w:] Współczesne problemy marketingu międzynarodowego, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1998.
• Szromnik A., Kapitał niemiecki w Polsce. Warunki podejmowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, Fundacja im. F. Eberta, Warszawa 1992.
• Szumilak J., Zasady marketingu a rynkowy mechanizm alokacji zasobów, "Ekonomista" 2001, nr 5.
• Szymański W., Globalizacja. Wyzwania i zagrożenia, Difin, Warszawa 2001.
• Szymura-Tyc M., Zasoby oparte na wiedzy w procesie budowy przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw, "Przegląd Organizacji" 2002, nr 3.
• Śmigielska G., Zembura R., Transfer wiedzy jako czynnik sukcesu aliansu strategicznego [w:] Zarządzanie firmą w społeczeństwie informacyjnym, red. A. Stabryła, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2002.
• Thelen E.M., Die zwischenbetriebliche Kooperation-Ein Weg zur Internationalisierung von Klein- und Mittelbetrieben? Lang, Frankfurt am Main 1993.
• Tubielewicz A., Zarządzanie strategiczne w biznesie międzynarodowym, WNT, Warszawa 2004.
• Umiński S., Znaczenie zagranicznych inwestycji bezpośrednich dla transferu technologii do Polski, "Organizacja i Kierowanie" 2000, nr 4.
• Urban S" Vendemini S., European Strategic Alliances. Co-operative Corporate Strategies in the New Europe, Blackwell Business, Oxford 1992.
• Urbanowska-Sojkin E., Sojkin B., Informacyjne wspomaganie decyzji marketingowych -paradygmat, fakty i oczekiwania [w:] Marketing. Przełom wieków. Paradygmaty i zastosowania, red. K. Mazurek-Łopacińska, A. Styś, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 2000.
• Vernon I.R., International Investment and International Trade in the Product Cycle, "The Quarterly Journal of Economics" 1966, nr 2.
• Waniowski P., Strategie cenowe, PWE, Warszawa 2003.
• Ważniewski P., Ocena atrakcyjności polski dla inwestorów zagranicznych na tle krajów Europy Środkowej i Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, red. B. Durka, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2003.
• Webster F" The Changing Role of Marketing in the Corporation, "Journal of Marketing" 1992, vol. 56.
• Wielki J., Elektroniczny marketing przez Internet, PWE, Warszawa 2000.
• Wiktor J.W., Internacjonalizacja a marketing międzynarodowy. Przesłanki rozwoju orientacji zagranicznej przedsiębiorstw [w:] Współczesne problemy marketingu międzynarodowego, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1998.
• Wiktor J.W., Jednolity Rynek Wewnętrzny Unii Europejskiej - Koncepcja i zasady funkcjonowania [w:] Euromarketing. Koncepcje. Strategie. Metody, red. J.W. Wiktor, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999.
• Wiktor J.W., Przedsiębiorstwa polskie w perspektywie integracji europejskiej [w:] Procesy dostosowawcze polskich przedsiębiorstw do warunków funkcjonowania w Unii Europejskiej, red. B. Nogalski, J. Rybicki, Zeszyt Naukowy Nr 14, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2001.
• Wiktor J. W., Zembura R., Żbikowska A., Sposób podejścia do rynku jako wyróżnik orientacji marketingowej firm z kapitałem zagranicznym w Polsce (w świetle wyników badań empirycznych) [w:] Marketing. Paradygmaty. Zastosowania. Przełom wieków, red. K. Mazurek-Łopacińska, A. Styś, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000.
• Witek-Hajduk M.K., Zarządzanie marką, Difin, Warszawa 2001.
• Witkowska J., Motywacje inwestorów zagranicznych - aspekty porównawcze [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, red. Z. Olesiński, PWE, Warszawa 1998.
• Witkowski J., Logistyka firm japońskich, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1999.
• Wolinski T., Trwałość aliansów strategicznych na globalnym rynku usług telekomunikacyjnych, "Organizacja i Kierowanie" 2000, nr 2.
• Wolniak R., Ocena funkcjonowania w Polsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego [w:] Kapitał zagraniczny w Polsce. Warunki działania, red. Z. Sadowski, PTE, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 1999.
• Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europejskie, red. M. Strużycki, Difin, Warszawa 2002.
• Zarządzanie marketingowe w polskich przedsiębiorstwach. Stan, zastosowanie, tendencje i kierunki zmian. Raport z badania, red. S. Kaczmarczyk, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 2002.
• Zeliaś A., Pawełek B., Wanat S., Metody statystyczne. Zadania i sprawdziany, PWE, Warszawa 2002.
• Zents J., Ost-West Joint Ventures, Schäffer-Poeschel, Stuttgart 1992.
• Zents J., Strategische Partnerschaften im Handel, C.E. Poeschel, Stuttgart 1992.
• Zorska A., Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, PWN, Warszawa 1998.
• Żabiński L., Obrazy marketingu w jego paradygmatach [w:] Marketing, przełom wieków, red. K. Mazurek-Łopacińska i A. Styś, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 2000.
• Żbikowska A., Sponsoring jako narzędzie public relations firm międzynarodowych funkcjonujących na rynku polskim [w:] Państwo, gospodarka, społeczeństwo w integrującej się Europie, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, Kraków 2003.