Przemiany współczesnej obyczajowości : społeczna dynamika przewartościowań na przykładzie zmian kodeksów zachowań

• Autorzy: Andrzej Słaboń

Warianty tytułu

Transformations in Contemporary Morality : the Social Dynamics of Value-Change Using the Example of Changes in Codes of Behaviour

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W pracy starano się wskazać związki między zmianami obyczajowymi a zmianami systemów wartości. Przyjęto założenie, że występuje silny związek między tymi sferami. Zmiana obyczajowa może być ujmowana jako przejaw zachodzących przewartościowań. Obyczaje stanowią praktyczny sposób realizacji wartości. Dokonano analizy przemian na podstawie zmian kodeksów zachowań. Przedstawiono też model przemian kulturowych "wyjaśniający" zachodzące zmiany.

EN

Since time immemorial, the issue of moral change has given rise to numerous social controversies and heated debate. Complaints about moral decline can be heard in practically every epoch and in every place. In the history of Poland, moral corruption is seen as one of the causes of the loss of statehood in the 18th century. This study sets out to examine social and cultural dynamics. Due to their broad scope, changes in the sphere of values are limited here to changes in the moral sphere, especially changes in codes of behaviour. It is assumed that, by identifying the main changes taking place, it will be possible to draw conclusions concerning the entire social and cultural system. The aim is not to address the entirety of changes in the moral sphere - that would essentially be impossible; it is to identify aspects of cultural change (in particular, changes in mentality, implicitly held value assumptions etc.) on the basis of changes observed in the moral sphere. The study consists of three parts - analytical, empirical and theoretical. In the first part, the distinction between morals and morality is addressed. The relationships between social and cultural changes on the one hand, and changes in the moral sphere on the other, are discussed. In the second - empirical - part, an attempt is made to identify current changes in morality on the basis of codes of behaviour. Changes in patterns of behaviour, the system of social control, and behaviour codes are analysed. In the third part, an attempt is made to identify some theoretical implications of the research and to formulate a model of cultural transformation that explains the observed changes.(AT)

Słowa kluczowe

PL

Przemiany społeczne; System wartości; Kontrola społeczna; Kultura masowa; Teoria zachowań; Przegląd literatury; Rozprawa habilitacyjna

EN

Social change; Value system; Social control; Popular culture; Behaviour theory; Literature review; Habilitation thesis

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Seria Specjalna, Monografie
• Rocznik: 2006
• Numer: nr 171
• Strony: 217

Twórcy

autor

Andrzej Słaboń

Bibliografia

• Monografie, artykuły naukowe.
• After Political Correctness. The Humanities and Society in the 1990s [1995], ed. by C. New-field & R. Strickland, Westview Press, Boulder, San Francisco-Oxford.
• American Values. Opposin Viwpoints [2000], ed. by J.A. Hurley, Greenhaven Press, San Diego, California.
• Archer M.S. [1999], Theory, Culture and Post-Industrial Society [w:] Global Culture. Nationalism, Globalization and Modernity. A Theory, Culture & Society, special issue, ed. by M. Featherstone, Sage Publ., Thousand Oaks, London-New Delhi.
• Arts W., Halman L. [2002], Risk and Trust: Value Change in the Second Age of Modernity [w:] Kultura. Osobowość. Polityka, Księga dedykowana Profesor Aleksandrze Jasińskiej--Kani, pod red. P. Chmielewskiego, T. Krauzego, W. Wesołowskiego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Bataille G. [2002], Część przeklęta, w: G. Bataille, Pisma, t. 3, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Beck U. [2002], Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Bell D. [1994], Kulturowe sprzeczności kapitalizmu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bellenger L. [1999], Negocjacje, Asimil, Kraków.
• Bernstein B. [1990], Odtwarzanie kultury, PIW, Warszawa.
• Bierstedt R. [1957], The Social Order. An Introduction to Sociology, McGraw-Hill, New York-Toronto-London.
• Bokszańska G. [2004], Ubiór w teatrze życia społecznego, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź.
• Bourdieu P. [2000], Distinction. A Social Critique of the Judgement of Taste, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.
• Bourdieu P. [2001], Reguly sztuki .Geneza i struktura pola literackiego, Universitas, Kraków.
• Bourdieu P., Passeron J.-C. [1990], Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, PWN, Warszawa.
• Bystroń J.S. [1994], Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI-XVIII, t. 2, PIW, Warszawa.
• Carter S.L. [1998], Civility. Manners, Morals, and the Etiquette of Democracy, Basic Books, New York.
• Ciołek T.M., Olędzki J., Zadrożyńska A. [1976], Wyrz.ecz.ysko. O świętowaniu w Polsce, LSW, [b.m.].
• Czerwiński M. [1985], Kultura i jej badanie, Ossolineum, Wrocław.
• Dębska A. [1997], Fala w wojsku. Ukryta struktura życia koszarowego. Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa.
• Domański H. [2002], Polska klasa średnia, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Dyoniziak R., Słaboń A. [2001], Patologia życia gospodarczego. Aspekty socjologiczne, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków.
• Elias N. [1980], Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu, PIW, Warszawa.
• Elias N. [1983], The Court Society, Pantheon Books, New York.
• Elias N. [1992], The Loneliness of the Dying, Blacwell, Oxford, Cambridge.
• Elias N. [1996], Rozważania o Niemcach. Zmaganie o władzę a habitus narodowy i jego przemiany w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Etzioni A. [1996], The New Golden Rule. Community and Morality in a Democratic Society, Basic Books, New York.
• Featherstone M. [1998], Postmodernizm i estetyzacja życia codziennego [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, wybór, opracowanie i przedmowa: R. Nycz, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków.
• Ferris A.L. [2002], Studying and Measuring Civility: A Framework, Trends and Scale, "Sociological Inquiry", vol. 72, nr 3.
• Fisher K, Duncan Fisher M. [2001], The Distance Manager. A Hands-On Guide to Managing Off-Site Employees and Virtual Teams, McGraw-Hill, New York.
• Fleischer M. [2002], Teoria kultury i komunikacji. Systemowe i ewolucyjne podstawy, Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocław.
• Foucault M. [1998], Trzeba bronić społeczeństwa, Wykłady w College de France, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Franki V. [1984], Homo patiens, IW PAX, Warszawa.
• Fukuyama F. [2000], Wielki wstrząs. Natura ludzka a odbudowa porządku społecznego, Polítej a, Warszawa.
• Geertz C. [1998], O gatunkach zmąconych (Nowe konfiguracje myśli społecznej) [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, wybór, opracowanie i przedmowa: R. Nycz, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków.
• Gennep A. van [1972], The Rites of Passage, The University of Chicago Press, Chicago.
• Giddens A. [2001], Poza lewicą i prawicą. Przyszłość polityki radykalnej, Zysk i S-ka, Poznań.
• Giddens A., Hutton W. [2001], Fighting Back [w:] On the Edge. Living with Global Capitalism, ed. by W. Hutton and A. Giddens, Vintage, London.
• Goffman E. [1975], Charakterystyka instytucji totalnych [w:] Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wybór: W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki, PWN, Warszawa.
• Gorlach K. [2001], Świat na progu domu. Rodzinne gospodarstwa rolne w Polsce w obliczu globalizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Grad J. [1993], Obyczaj a moralność. Próba metodologicznego uporządkowania badan dotychczasowych, UAM, Poznań.
• Hryń-Kuśmierek R., Śliwa Z. [2000], Encyklopedia tradycji polskich, Wydawnictwo Podsiedlik - Raniowski i Spółka, Poznań.
• Inglehart R. [1997], Modernization and Postmodernization. Cultural, Economic, and Political Change in 43 Societies, Princeton University Press, Princeton, New Jersey.
• Jacyno M. [1997], Iluzje codzienności. O teorii socjologicznej Pierre'a Bourdieu, IFiS PAN, Warszawa.
• Jałowiecki S. [1978], Struktura systemu wartości. Studium zróżnicowań międzygeneracyj-nych, PWN, Warszawa-Wrocław.
• Jasińska A., Siemieńska R. [1978], Wzory osobowe socjalizmu, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Jawłowska A. [1975], Drogi kontrkultury, PIW, Warszawa.
• Jawłowska A. [1993], Pytania o sens w świecie postmoderny [w:] Kulturowy wymiar przemian społecznych, pod red. A. Jawłowskiej, M. Kempnego, E. Tarkowskiej, IFiS PAN, Warszawa.
• Jawłowska A. [2003], Reklama jako przekaz wartości [w:] Kultura w procesie zmiany. Z badań nad kulturą w Polsce lat dziewięćdziesiątych, pod red. A. Jawłowskiej i G. Woroneckiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
• Jenks C. [1999], Kultura, Zysk i S-ka, Poznań.
• Klamut R. [2002], Cel - czas - sens życia, TN KUL, Lublin.
• Kloskowska A. [1981], Socjologia kultury, PWN, Warszawa.
• Kloskowska A. [1999], Trwałość i trwanie książki Ruth Benedict. Wzory kultury, w: R. Benedict, Wzory kultury, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa.
• Kocik L. [2000], Między przyrodą, zagrodą i społeczeństwem. Społeczno-kulturowe problemy ekologii wsi i rolnictwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Kojder A. [1993], Wstęp: współczesne poglądy na prawo zwyczajowe [w:] Elementy socjologii prawa, t. 5: Prawo zwyczajowe, wybór: A. Kojder, E. Łojko, W. Staśkiewicz, A. Turska. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Kondycja moralna społeczeństwa polskiego [2002], pod red. J. Mariańskiego, Wydawnictwo WAM, PAN, Kraków.
• König R. [ 1979], Potęga i urok mody, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
• Kostera M. [2003], Antropologia organizacji. Metodologia badań terenowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kozielecki J. [1997], Transgresje i kultura, Wydawnictwo Akademickie "Żak", Warszawa.
• Kozłowski P. [1995], Szukanie sensu, czyli o naszej wielkiej zmianie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kuchowicz Z. [1975], Obyczaje staropolskie XVI/-XVIII wieku, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
• Kurczewska J. [1997], Odkrywanie wielokulturowości i współczesne ideologie. Rozważania wstępne [w:] U progu wielokulturowości. Nowe oblicza społeczeństwa polskiego, pod red. nauk. M. Kempnego, A. Kapciak i S. Łodzińskiego, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Kurczewski J. [1999], Współczesna obyczajowość polska [w:] Społeczeństwo polskie w perspektywie członkostwa w Unii Europejskiej, pod red. J. Muchy, IFiS PAN, Warszawa.
• Levi-Strauss C. [2001], Antropologia strukturalna II, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Luhmann N. [1994], Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Luhmann N. [2003], Semantyka miłości. O kodowaniu intymności, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Makowski G. [2003], Świątynia konsumpcji. Geneza i społeczne znaczenie centrum handlowego, Trio, Warszawa.
• Malinowski B. [1984], Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich [w:] Dzieła, t. 2, PWN, Warszawa.
• Mariański J. [1989], Wprowadzenie do socjologii moralności, RW KUL, Lublin.
• Mariański J. [1990], Moralność w procesie przemian. Szkice socjologiczne, IW PAX, Warszawa.
• Maslow A.H. [1986], W stronę psychologii istnienia, IW PAX, Warszawa.
• Mauss M. [2001], Socjologia i antropologia. Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Mead M. [1978], Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, PWN, Warszawa.
• Mertou R.K. [1982], Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa.
• Miller M.I. [1997], The Anathomy of Disgust, Harvard University Press, Cambridge, London.
• Misztal B.A. [2000], Informality. Social Theory and Contemporary Practice, Routledge, London-New York.
• Misztal M. [1980], Pojęcie wartości w socjologii, PWN, Warszawa.
• Mokrzycki E. [2001], Bilans niesentymentalny, IFiS PAN, Warszawa.
• Ogrodowska B. [2000], Święta polskie. Tradycja i obyczaj, Alfa, Warszawa.
• Olechnicki K., Załęcki P. [1997], Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń.
• . Ossowska M. [1985a], Moralność mieszczańska, Ossolineum, Wrocław.
• Ossowska M. [1985b], Normy moralne. Próba systematyzacji, PWN, Warszawa.
• Ossowska M. [1986], Ethos rycerski i jego odmiany, PWN, Warszawa.
• Ossowski S. [1966], Dzieła, t. 3: Z zagadnień psychologii społecznej, PWN, Warszawa.
• Ossowski S. [1982], O strukturze społecznej, PWN, Warszawa.
• Pacholski M. [1990], Typy osobowości społecznej a postawy i wartości, AE w Krakowie, Kraków.
• Pacholski M., Słaboń A. [2001], Słownik pojęć socjologicznych, AE w Krakowie, Kraków.
• Petrażycki L. [1985], Zagadnienia prawa zwyczajowego [w:] O nauce, prawie i moralności. Pisma wybrane, PWN, Warszawa.
• Petry Mroczkowska J. [1999], Amerykańska wojna kultur, Biblioteka "Więzi", Warszawa.
• Polacy wśród Europejczyków. Wartości społeczeństwa polskiego na tle innych krajów europejskich [2002], pod red. A. Jasińskiej-Kani i M. Marody, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Robotycki C. [1980], Tradycja i obyczaj w środowisku wiejskim: studium etnologiczne wsi Jurgów na Spiszu, Ossolineum, Wrocław-Warszawa.
• Rybicki P. [1929], O zmianach w obyczajowości współczesnej, "Przegląd Współczesny", t. 28, nr 83 (marzec).
• Rybicki P. [1972], Społeczeństwo miejskie, PWN, Warszawa.
• Sapir E. [1978], Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje, PIW, Warszawa.
• Schindler N. [2002], Ludzie prości, ludzie niepokorni... Kultura ludowa w początkach dziejów nowożytnych, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Scruton R. [1993], Oikofobia i ksenofdia, "Arka", nr 46 (4).
• Scruton R. [2002], Słownik myśli politycznej, Zysk i S-ka, Poznań.
• Siciński A. [1976], Styl życia - problemy pojęciowe i teoretyczne [w:] Styl życia. Koncepcje i propozycje, pod red. A. Sicińskiego, PWN, Warszawa.
• Simmel G. [1980], Filozofia mody, w: S. Magala, Simmel, Wybór tekstów, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Simonides D. [1998], Obyczaj w życiu dawnego i współczesnego człowieka [w:] Życie po polsku, czyli o przemianach obyczaju w drugiej połowie XX wieku, Oficyna Wydawnicza "Stopka", Łomża.
• Slaboń A. [1995], Konflikt społeczny i negocjacje, AE w Krakowie, Kraków.
• Slaboń A. [2000], Dilaboracja, czyli o zanikaniu problemów społecznych [w:] Socjologia i wyzwania społeczne, Księga jubileuszowa dla uczczenia 45-lecia pracy naukowo--dydaktycznej Profesora Ryszarda Dyoniziaka, AE w Krakowie, Kraków.
• Słownik etnologiczny. Terminy ogólne [1987], pod red. nauk. Z. Staszczak, PWN, Warszawa-Poznań.
• Social Structure: Changes and Linkages. The Advanced Phase of the Post-Communist Transition in Poland [2002], ed. by K.M. Słomczyński, IFiS Publ., Warsaw.
• Sorokin P.A. [1937], Social and Cultural Dynamics, vol. 1: Fluctuation of Forms of Art. (Painting, Sculpture, Architecture, Music, Literature and Criticism), American Book Company, New York.
• Społeczeństwo w procesie zmian. Zarys socjologii ogólnej [1992], R. Dyoniziak, K. Iwanicka, A. Karwińska, Z. Pucek, Universitas, Kraków.
• Styk J. [1999], Chłopi i wieś polska w perspektywie socjologicznej i historycznej, Wyd. UMCS, Lublin.
• Sumner W.G. [1995], Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa (wyd. oryg. 1906).
• Sykes G.M., Matza D. [1957J, Techniques of Neutralization: A Theory of Delinquency, "American Sociological Review", vol. 22.
• Szacki J. [1971], Tradycja. Zarys problematyki, PWN, Warszawa.
• Szacki J. [2002], Historia myśli socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Szczepański J. [1965], Zagadnienia socjologii współczesnej, PWN, Warszawa.
• Szmatka J. [1989], Małe struktury społeczne. Wstąp do mikrosocjologii strukturalnej, PWN, Warszawa.
• Swiątkiewicz W. [1997], Tradycja i wybór. Socjologiczne studium religijności na Górnym Śląsku, Instytut Górnośląski, Katowice-Wrocław.
• Tarkowska E. [1998], Czas społeczny [w:] Encyklopedia socjologii, t. 1, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Thomas W.I., Znaniecki F. [1976], Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 1: Organizacja grupy pierwotnej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
• Tocqueville A. de [1996], O demokracji w Ameryce, t. 2, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków.
• Turowski J. [1994], Socjologia. Wielkie struktury społeczne, TN KUL, Lublin.
• Tyszka A. [1987], Interesy i ideały kultury. Struktura społeczeństwa i udział w kulturze, PWN, Warszawa.
• Tyszka A. [1999], Kultura jest kultem wartości. Aksjologia społeczna - studia i szkice, Fundacja Pomocy Antyk "Wydawnictwo Antyk Marcin Dybowski", Komorów.
• Tyszka A. [2001], O wartościach narodowych i potrzebie ich obrony [w:] Kultura w kręgu wartości, pod red. L. Dyczewskiego OFM Conv, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin.
• Wesołowski W. [1995], Procesy klasotwórcze w teoretycznej perspektywie [w:] Ludzie i instytucje. Stawanie się ladu społecznego, Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, t. 1, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• White L.A. [1975], The Concept of Cultural Systems. A Key to Understanding Tribes and Nations, Columbia University Press, New York-London.
• Williams K.D. [2001], Ostracism. The Power of Silence, The Guilford Press, New York-London.
• Wouters C. [1977], Informalisation and the Civilising Process [w:] Human Figurations. Essays for Norbert Elias, Amsterdams Sociologisch Tijdschrift, Amsterdam.
• Ziółkowski M. [1998], O różnorodności teraźniejszości. Pomiędzy tradycją, spuścizną socjalizmu, nowoczesnością i ponowoczesnością [w:] Śląsk - Polska - Europa. Zmieniające się społeczeństwo w perspektywie lokalnej i globalnej, Księga X Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Ziółkowski M. [2002], Wartości [w:] Encyklopedia socjologii, t. 4, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Znamierowski C. [1957], Oceny i normy, PWN, Warszawa.
• Znaniecki F. [1973], Socjologia wychowania, t. 1: Wychowujące społeczeństwo, PWN, Warszawa.
• Znaniecki F. [1974], Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, PWN, Warszawa.
• Znaniecki F. [1988], Wstęp do socjologii, PWN, Warszawa.
• Kodeksy zachowań
• Baldrige L. [1981], Amy Vanderbilt's Everyday Etiquette, Bantam Books, New York- Toronto-London-Sydney-Auckland.
• Baldrige L. [1990], Complete Guide to the New Manners for the '90 s, Rawson Associety, New York.
• Bartels R. [1996], Formy towarzyskie w życiu zawodowym, J&BF [b.m.].
• Bojańczyk J., Brzozowski M.A. [2005], Dobre maniery. Krótki kurs dla użytkowników, "Twój Styl", Dodatek.
• Bonneau E. [2000], O zachowaniu się w pracy, Diogenes, Warszawa.
• Boziewicz W. [1990], Polski kodeks honorowy, Ossolineum, Wrocław (przedruk wydania z 1939 r., wyd. 8, Księgarnia J. Czerneckiego, Warszawa-Kraków).
• Bridges J. [2000], Jak być dżentelmenem. Współczesny poradnik dobrego wychowania, Wyd. Philip Wilson, Warszawa.
• Brzozowski M.A., Wysocki R. [2003], ABC dobrych manier. Muza SA, Warszawa.
• Castro A.G. de [2003], Poradnik dobrych manier, Świat Książki, Warszawa.
• Cesari F. de [2004], Klasyczny savoir-vivre, Bauer-Weltbild Media, Warszawa.
• Cunningham L.A. [1991], Dobre maniery w Świecie Zachodnim, MIC Publ., London.
• Delpini M. [ 1999], Wielebny, co za maniery! Mały, braterski poradnik dla księży. Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa.
• Denuelle S. [1997], Savoire-vivre, czyli jak się zachować w każdej sytuacji, Da Capo, Warszawa.
• Duncel J. [1996], Etykieta w biznesie. Kompletny przewodnik wraz z działem międzynarodowym obejmującym kilkadziesiąt krajów świata, M&A Communications Polska Sp. z o.o., Lublin.
• Ehrhardt U. [2003], Grzeczne dziewczynki idą do nieba, niegrzeczne idą tam, gdzie chcą, Wydawnictwo Szafa, Warszawa.
• Garczyński S. [1986], Gafy. Komizm mimowolny, Wydawnictwo Alfa, Warszawa.
• Gutowska L. [2004], Nowy savoir-vivre, Wydawnictwo VEDA, Warszawa.
• Hartley H. [1997], Dobre maniery. Poradnik rodzinny, Vocatio, Warszawa.
• Hojnacka K. [ 1990], Kodeks towarzyski, Futurapress, Łódź (wydanie oparte na edycji z 1939 r.).
• Hunter A. [1994], Etiquette. A Guide to Modern Manners, HarperCollins Publ., Glasgow.
• Ikanowicz C. [1998], Protokół w życiu codziennym biznesmena (savoir-vivre), Agencja Promocji Turystyki MART, Warszawa.
• Ikanowicz C. [2002], Etykieta samorządowca, Agencja TNOiK, Warszawa.
• Ikanowicz C, Piekarski J. W. [1997], Protokół dyplomatyczny i dobre obyczaje w biznesie. Agencja Promocji Turystyki MART, Warszawa.
• Incze G. [1999], O kulturalnym zachowaniu, Diogenes, Warszawa.
• Kamińska-Radomska I. [2003], Etykieta biznesu, czyli międzynarodowy język kurtuazji, Studio Emka, Warszawa.
• Kamyczek J. [1969], Grzeczność na co dzień, Iskry, Warszawa.
• Kamyczek J. [1974], Savoir-vivre dla nastolatków. Wydawnictwo Harcerskie, Warszawa.
• Krages U. [1997], Savoir-vivre współczesnego mężczyzny. Jak odnosić sukcesy u kobiet'' Astrum, Wrocław.
• Lady Perfect [1996], Sztuka życia czyli encyklopedia dobrych manier, Koroprint-Elew, Warszawa.
• Legatowicz I.P. [1859], Dawna przodków naszych obyczajność, to jest ustawy obyczajności, przyzwoitości, przystojności i grzeczności, Drukarnia Józefa Zawadzkiego, Wilno.
• Lenkiewicz W., Rozmarynowicz A. [1990], Kodeks narciarski, czyli narciarski savoir-vivre, "Sport i Turystyka", Warszawa.
• Leun G. van der, Mandel T. [1998], Netykieta, czyli przykazania dla internautów, MIKOM, Warszawa.
• Markiewicz M. [1990], Poradnik dobrych obyczajów, Iskry, Warszawa.
• Mildner P. [2000], Podstawy etykiety, czyli wiza do Świata Biznesu, Akade, Kraków.
• Miller S. [2003], E-mailowy savoir-vivre, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
• Pacout N. [1996], Le savoir-vivre aujourd'hui, Marabout, Alleur.
• Pernal E. [2000], Taktownie, profesjonalnie, elegancko, czyli etykieta w biznesie, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Spółka z o.o., Gdańsk.
• Pernal E. [2001], Savoir-vivre w podróży. Poradnik dla turystów i biznesmenów, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Piedboeuf H.L. [1999], O stroju na każdą okazję, Diogenes, Warszawa.
• Pietkiewicz E. [1996], Dobre obyczaje, CIM, Warszawa.
• Pietkiewicz E. [1997], Savoir-vivre dla każdego. Świat Książki, Warszawa.
• Pietkiewicz E. [1998a], Etykieta menedżera, CIM, Warszawa.
• Pietkiewicz E. [1998b], Protokół dyplomatyczny, MSZ, Warszawa.
• Popławska A. [1997], Jak się zachować. Grzeczność ułatwia życie, czyli praktyczny savoir-vivre, Wydawnictwo Leliwa, Warszawa.
• Poradnik dobrych manier [1999], oprać. W. i M. Kamieńscy, Videograf II, Katowice.
• Post P. [1997], Emily Post's Etiquette, 16'h ed., Harper Collins Publ., New York.
• Robak T. [2005], Savoir-vivre bez tajemnic, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Robinson D. [1996], Etykieta w biznesie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
• Rojek T. [1984], Polski savoir-vivre, Interpress, Warszawa.
• Rojek T. [1999], Nowy savoir-vivre. Życie towarzyskie i domowe, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Sabath A.M. [2002], Savoir-vivre w biznesie, Amber, Warszawa.
• Savoir-vivre [1997], Warszawski Dom Wydawniczy, Warszawa.
• Schnitzer H.-G. [1996], Poradnik współczesnego savoir-vivre'u, Delta, Warszawa.
• Spillane M. [2003a], Zaprezentuj siebie. Poradnik dla nowoczesnego mężczyzny. Muza SA, Warszawa.
• Spillane M. [2003b], Zaprezentuj siebie. Poradnik dla nowoczesnej kobiety. Muza SA, Warszawa.
• Strzeszewska A., Nojszewska J. [2004], Poradnik dobrego wychowania. Savoir-vivre, Wydawnictwo Literat, Toruń.
• Tautz-Wiessner G. [2000], Savoir-vivre w życiu zawodowym. Dobre obyczaje kluczem do sukcesu, Astrum, Wrocław.
• Ursyn J. [1991], Alfabetyczny poradnik towarzyski, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
• Weber E. [1995], Sztuka uwodzenia, Polska Direct, Warszawa.
• Wielopolska M. z Colonna Walewskich [1938], Obyczaje towarzyskie, Wydawnictwo Offer, Lwów.
• Wolff I. [2003], Szkoła współczesnego savoir vivre'u, Delta W-Z, Warszawa.
• Wysocki J. bp [1999], Rytuał rodzinny. Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek.
• Zgólkowie H. i T. [2001], Językowy savoir-vivre. Praktyczny poradnik posługiwania się polszczyzną w sytuacjach oficjalnych i towarzyskich, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Ziółkowska M. [1987], Bądź uprzejmy na co dzień i od święta, Glob, Szczecin.