Max Weber, racjonalizm i pytania o przyszłość Europy

• Autorzy: Mikołaj Rakusa-Suszczewski

Warianty tytułu

Max Weber, rationality and the future of Europe

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W pierwszej połowie XX w. Max Weber jeszcze raz sugestywnie potwierdził radykalną tezę, według której postęp racjonalności stanowi najbardziej charakterystyczną tendencję społeczeństw zachodnich, swoisty pigment, który wszystkim podsystemom życia społecznego przydaje specyficznej barwy. Racjonalizm w osobliwych duszach Europejczyków ujawnia się w charakterystycznej postaci Kantowskiej zasady zręczności - imperatywu hipotetycznego, który wyraża kalkulacja, celowe działanie nastawione na efektywność i zysk, generalizacja reguł i ogólne upowszechnienie metodycznego stylu życia. Jeden z krytycznych komentatorów pism Webera twierdzi, że pojęcie "racjonalizacji" w pismach niemieckiego socjologa oznacza w istocie wzrost roli nauki, techniki i sztuki organizacji. (fragment artykułu)

EN

In the first part of the 20th Century German thinker Max Weber once again confirmed a radical idea that the most significant achievement of Western societies has been the progress of rationality. At the same time he observed that a certain form of rationality [Zweckrationalitat] might destroy the liberal background, because it strangles individual activity and attenuates democracy in a world dominated by bureaucratic mechanisms, which are intelligible only for professionals with technical knowledge. Weber's doubts constitute a part of the long-lasting criticism of rationality. In the past Century his arguments inspired many attempts to weaken the prestige and the influence of "formal rationality" as practical basis for politics. The movement of intellectual scepticism towards the idea of integrated Europe is one particularly interesting field of this sort of critical statements about rationality. In this article I would like to prove that very different diagnoses, formulated by commentators of European social and political life, in fact reveal the same Weberian spirit of ambivalence towards "progress" and rationality. Most opinions featured here were formulated by right-wing thinkers. The fact that there nevertheless also were some left-wing ideas amongst them reveals that the climate of scepticism towards the European path of modernisation is a broader phenomenon, which cannot be simply pigeonholed as an expression of conservative obsessions. Instead, the tone of anxiety comes from a presumption that rationality cannot be the only basis for European political philosophy. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Racjonalizm; Naród; Kapitalizm; Uwarunkowania społeczno-kulturowe

EN

Rationalism; Nation; Capitalism; Social and cultural condition

• Czasopismo: Studia Europejskie / Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego
• Rocznik: 2008
• Numer: nr 4
• Strony: 33--55

Twórcy

autor

Mikołaj Rakusa-Suszczewski

• Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego

Bibliografia

• G. Agamben, Kapitalizm jest religią, w której nic nie należy do ludzi, "Europa - Tygodnik Idei" nr 11(206)72008.
• S.Anderski, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, PWN, Warszawa 1992, s.110.
• P.Anderson, Biurokratyczny kartel elit; coraz mniej demokracji w Unii Europejskiej, "Europa - Tygodnik Idei" nr 43(186)72007.
• J.Attali, O władzy hiperklasy i narodzinach nowego społeczeństwa hierarchicznego, "Europa - Tygodnik Idei" nr 36/2004.
• J.M.Aznar, Europa nie przetrwa bez USA, "Europa - Tygodnik Idei" nr 17(109)72006.
• B.R.Barber, Od demokracji nie ma ucieczki, "Europa - Tygodnik Idei" nr 8(98)72006.
• B.R.Barber w rozmowie z Arturem Domosławskim, "Gazeta Wyborcza", 23.12.2004.
• Z.Bauman, Wszystko, co stałe, wyparowało, "Europa - Tygodnik Idei" nr 39/2004.
• D.Beetham, Max Weber and the Theory of Modern Politics, George Allen & Unwin Ltd., London 1974, s.83.
• Ch.Bertram, Europa nie jest zdolna do działania, "Europa - Tygodnik Idei" nr 42(133)72006.
• P.Bruckner, Choroby dzisiejszej Europy, "Europa - Tygodnik Idei" nr 2(41)/2005.
• R.Buttiglione, Europa znajduje się na skraju przepaści, "Europa - Tygodnik Idei" nr 38(129)72006.
• D.Cohen, Kapitalizm nie potrzebuje społeczeństwa, "Europa - Tygodnik Idei" nr 34(177)72007.
• S.Courtois, N.Davis, A.Basancon, Zachód, Europa Środkowa, Rosja - trzy różne funkcje historii, "Europa - Tygodnik Idei" nr 19(58)72005.
• A.Finkielkraut, Europa nie narodziła się w Auschwitz, "Europa - Tygodnik Idei" nr 28(67)72005.
• A.Finkielkraut, Szukając wyspy bezludnej i bezgrzesznej, "Europa - Tygodnik Idei" nr 3/2004.
• F.Fukuyama, Europejczycy mają rację w teorii, USA - w praktyce, "Europa - Tygodnik Idei" nr 3/2004.
• F.Fukuyama, Nowoczesny świat na celowniku, "Newsweek Polska" nr 16-17/2001.
• H.Goldman, Politics, Death, and the Devil: Self and Power in Max Weber and Thomas Mann, University of California Press, Berkeley 1992, s.169.
• A.Glucksmann, O upadku zachodnioeuropejskiej lewicy, "Europa - Tygodnik Idei" nr 26(65)/2005.
• J.Gray, Destrukcja leży w naturze kapitalizmu, "Europa - Tygodnik Idei" nr 6(149)72007.
• J.Habermas, Europejska bezsilność, "Europa - Tygodnik Idei" nr 27(222)72008. 42.
• J.Habermas, Zrozumieć Irlandczyków, "Europa - Tygodnik Idei" nr 28(223)/2008.
• P.Johnson, Zachód nie ma granic, "Fakt - Europa", 16.06.2004.
• Z.Krasnodębski, Max Weber, Wiedza Powszechna, Warszawa 1999, s.99-100.
• Z.Krasnodębski, E.Todd, Czego powinna bać się Europa, "Europa - Tygodnik Idei" nr 9(2004)72008.
• Z.Krasnodębski, Upadek idei postępu, PIW, Warszawa 1991, s.110-109.
• I.Krastev, Piękna choroba, "Europa - Tygodnik Idei" nr 27(222)72008.
• P.Lawrence, Nacjonalizm, Książka i Wiedza, Warszawa 2007, s.69-73.
• P.Manent, Kryzys Europy, kryzys narodów, "Europa - Tygodnik Idei" nr 48(139)72006.
• P.Manent, O Europie i jej wrogach, "Europa - Tygodnik Idei" nr 6/2004.
• A.Martin, O zastosowaniu weberowskiego pojęcia racjonalizacji do warunków współczesnych, "Kultura i Społeczeństwo" nr 2/1986, s.70.
• W.J.Mommsen, Max Weber a demokracja konstytucyjna, "Kultura i Społeczeństwo" t. 30, nr 2, kwiecień - czerwiec 1986, s.60.
• M.Oakeshott, Wieża Babel i inne eseje, Aletheia, Warszawa 1999, s.22.
• R.Scruton, Europa sama nakłada sobie pętlę na szyję, "Rzeczpospolita", 28.06.2007.
• R.Sennett, Neoliberalizm zabija społeczeństwo, "Europa - Tygodnik Idei" nr 6(149)72007.
• A.D.Smith, Nacjonalizm. Sic!, Warszawa 2007, s.57.
• Ch.Taylor, Czy Kościół Benedykta XVI będzie nieprzejednany wobec nowoczesności?, "Europa - Tygodnik Idei" nr 18(57)/2005.
• G.Tinder, Myślenie polityczne; odwieczne pytania, PWN, Warszawa 2003.
• A.Touraine, "Solidarność" i społeczna pustka, "Europa - Tygodnik Idei" nr 38/2004.
• M.Weber, Asceza i duch kapitalizmu w: Szkice z socjologu religii, Książka i Wiedza, Warszawa 1984, s.8.
• M.Weber, Gospodarka i społeczeństwo, PWN, Warszawa 2002, s.317.
• M.Weber, "Obiektywność" poznania w naukach społecznych w: Problemy socjologii wiedzy, PWN, Warszawa, 1985, s.51.
• M.Weber, Polityka jako zawód i powołanie w: Racjonalność, władza, odczarowanie, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004.
• G.Weigel, Czy Ameryka zarazi się od Europy dekadencją, "Europa - Tygodnik Idei" nr 4/2004.
• G.Weigel, Sześcian i katedra, "Europa - Tygodnik Idei" nr 42(81)72005.
• J.Woleński, Racjonalność w: Encyklopedia socjologii. T. 3, Oficyna Naukowa, Warszawa 2000, s.276.