Postawa polityczna Żydów w zaborze rosyjskim na przełomie XIX i XX wieku w świetle analizy ruchu narodowodemokratycznego i demokratyczno-postępowego

• Autorzy: Mieczysław Sobczak

Warianty tytułu

The Jews Political Attitude in the Russian Sector of Partitioned Poland at the Turn of the 19th Century Towards Polish National-Democratic and Democratic-Progressive Ideology

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedstawiono wpływ różnych czynników na pogorszenie relacji pomiędzy Polakami i Żydami na przełomie XIX i XX wieku. Autor starał się zidentyfikować polskie zarzuty wobec Żydów, eksponując szczególnie na tym tle endecję. Analizie poddał sytuację panującą w tym czasie w zaborze rosyjski, gdzie szerzyła się jednocześnie polityka antyżydowska i antypolska.

EN

In the article, the author described what had happened that the relation between Jews and Poles became worse at the turn of the 19th century (till the breakout of World War I). In the Russian sector of partitioned Poland it was possible to identify what were the biggest blames from the side of Polish nationalism (the National Democracy) and adherents of democratic-progressive ideology towards Jews. As a result of reciprocation misunderstandings between Poles and Jews arose the attitude of antisemitism and antipolonism. This attitude was dangerous for both sides. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Żydzi; Antysemityzm

EN

History; Jews; Anti-Semitism

• Czasopismo: Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Nauki Humanistyczne
• Rocznik: 2007
• Tom: 11
• Numer: nr 1188
• Strony: 97--115

Twórcy

autor

Mieczysław Sobczak

Bibliografia

• Bartoszewski W., Warto być przyzwoitym. Teksty osobiste i nieosobiste, wyd. II zmienione, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów, Poznań 2005.
• Bashevis Singer I., Miłość i wygnanie. Wczesne lata - Wspomnienia, przełożył L. Czyżewski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1991.
• Baudouin de Courtenay J., W kwestii żydowskiej, Warszawa 1913.
• Borkowski A., Drogi do niepodległości w myśli politycznej i działalności Romana Dmowskiego (przed I wojną światową), "Przegląd Zachodni" 1988 nr 5/6.
• Bułhak W., Dmowski - Rosja a kwestia polska, Wyd. NERITON, Instytut Historii PAN, Warszawa 2000.
• Chlebowczyk J., Narodowowyzwoleńcze zagadnienie rewolucji 1905-1907, "Kwartalnik Historyczny" 1984 nr 2.
• Chwalba A., Historia Polski 1795-1918, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006.
• "Czego chcemy". "Rola" 1882 nr 1.
• Ćwierćwiecze walki. Księga pamiątkowa "Roli", Warszawa 1910.
• Dajnowicz M., Życie społeczności żydowskiej w zaściankach łomżyńskich na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Żydzi i stosunki polsko-żydowskie w regionie łomżyńskim w XIX i XX wieku. Studia i materiały, red. M. Gnatowski, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża 2002.
• Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, t. II, Kraków 1991.
• Dmowski R., Niemcy, Rosja i kwestia polska, [w:] Pisma, t. II, Częstochowa 1938.
• Dmowski R., Polityczna konieczność (II 1905 г.). Pisma, t. III, Wyd. A. Smachowski, Częstochowa 1938.
• Eisenbach A., Emancypacja Żydów na ziemiach polskich w XIX w. na europejskim tle porównawczym, "Przegląd Historyczny" 1983a, z. 4.
• Eisenbach A., Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIX wieku, Warszawa 1983b.
• Feldman W., Dzieje polskiej myśli politycznej (1864-1914), Warszawa 1933.
• Finkel L., Ostatnie lata 1904-1908. Osobne odbicie z dzielą "Polska, obrazy i odpisy", Nakładem Macierzy Polskiej, Lwów 1909.
• Fuks M., Hoffman Z., Horn M., Tomaszewski J., Żydzi polscy. Dzieje i kultura, Warszawa 1982.
• Gąsowski T., Między gettem a światem. Dylematy ideowe Żydów galicyjskich na przełomie XIX i XX wieku, "Księgarnia Naukowa", Wydawnictwo Naukowe, Kraków 1996.
• Gilbert M., Atlas historii Żydów, wyd. V (pierwsze polskie), Wydawnictwo PLATAN, Kryspinów 1998.
• Grott В., Zygmunt Balicki ideolog Narodowej Demokracji, Kraków 1985.
• Grünbaum I., Polityka żydowska w Polsce w ostatnich dziesięcioleciach, Warszawa 1930.
• Guttry A. von, Die Polen und der Weltkrieg. Ihre politische und wirtschaftliche Entwicklung in Russland, Preussen und Österreich, Zweite Auflage, München und Berlin bei Georg Müller, München-Berlin 1915.
• Hertz A., Wyznania starego człowieka, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1979.
• Hirszhorn S., Historia Żydów w Polsce. Od Sejmu Czteroletniego do wojny europejskiej (1788-1914), Warszawa 1921.
• Informacje o zjeździe przedstawicieli Żydów-asymilatorów, U.V.1919 r. w Warszawie, AAN KNP, sygn. 2066, Mf. 22792, k. 173.
• Jabłonowski W., Z biegiem lat, "Biblioteka Ossolineum, rps. 12858/I, z. III.
• Jaśkiewicz L., Polityka narodowościowa caratu w świetle raportów generałów-gubernatorów wileńskich z początku XX w., "Dzieje Najnowsze" 1998 nr 3.
• Jedlicki J., Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, PWN, Warszawa 1988.
• Jeleński J., Żydzi, Niemcy i my, Warszawa 1877.
• Jeske Choiński T., Historia Żydów w Polsce, Warszawa 1919.
• Jezierski A., Leszczyńska C, Historia gospodarcza Polski, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1997.
• Kieniewicz A., Nad Prypecią dawno temu... Wspomnienia zamierzchłej przeszłości, (przygotowanie dodruku S. Kieniewicz), Ossolineum, Wrocław 1989.
• Kiepurska H., Warszawa 1905-1907, Warszawa 1991.
• Kizwalter T., "Nowatorstwo i rutyny". Społeczeństwo polskie zaboru rosyjskiego wobec modernizacji (1840-1863), Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990.
• Kozicki S. (a), Historia Ligi Narodowej 1887-1927, Biblioteka Ossolineum, rps. 13200/II, t. II.
• Kozicki S. (b), Pół wieku życia politycznego. Pamiętnik, Biblioteka PAN w Krakowie, rps. 7842,t.I.
• Krzywicki L., Wspomnienia, t. III, Warszawa 1959.
• Kulak T., Kawalec K., Endecja wobec kwestii żydowskiej, [w:] Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, red. W. Wrzesiński, t. VIII, Polska - Polacy - mniejszości narodowe, Wrocław 1992.
• Lednicki A., Nasza polityka wschodnia, Polskie Towarzystwo Wydawnicze "Zjednoczenie", Warszawa 1922.
• Lewalski K., Antysemityzm czy antyjudaizm. Refleksje na temat stosunku chrześcijan wobec Żydów w XIX wieku na ziemiach polskich, [w:] Polacy i sąsiedzi - dystanse i przenikanie kultur. Zbiór studiów, red. R. Wapiński, cz. II., Wyd. "STEPAN Design", Gdańsk 2001.
• Lewalski K., Kościoły chrześcijańskie w Królestwie Polskim wobec Żydów w latach 1855-1915, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002.
• Longchamps В., Wspomnienia 1884-1918, Biblioteka Ossolineum, rps. 14103.
• Łagoda M., Dmowski, naród i państwo. Doktryna polityczna "Przeglądu Wszechpolskiego" (1895-1905), Wydawnictwo eSeM, Poznań 2002.
• Łempicki S., Złote paski. Wspomnienia ze szkoły galicyjskiej, "Wspólna Sprawa - Wydawnictwo Oświatowe, Warszawa 1957.
• Łossowski P., Kwestia narodowa w rewolucji i wojnie domowej w Rosji (1917-1920), "Kwartalnik Historyczny" 1967 nr 3.
• Malinowski L., Druga Rzeczypospolita. Ludzie władzy i polityki, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, Warszawa 1999.
• Maliszewski E, Żywioł polski na Litwie, Warszawa 1918.
• Maliszewski E., Polacy i polskość na Litwie i Rusi, wyd. II, Warszawa 1916.
• Mapa: strefa osiedlenia w Rosji 1835-1917.
• Miłosz Cz., Rodzinna Europa, Paryż 1959.
• Miłosz Cz., Venclova T., Dialog o Wilnie, Paryż 1979.
• Modzelewski W., Naród i postąp. Problematyka narodowa w ideologii i myśli społecznej pozytywistów warszawskich, PWN, Warszawa 1977.
• Nasz patriotyzm (1893), [w:] R. Dmowski, Pisma, t. III, Częstochowa 1938.
• Odezwa młodzieży polskiej demokratyczno-narodowej, "Teka" 1900 nr 3.
• Odezwy КС Ligi Narodowej z 5 i 8 lutego 1905 г., "Przegląd Wszechpolski" 1905 nr 1.
• Piłsudski J., Pisma zbiorowe. Wydanie prac dotychczas drukiem ogłoszonych, t.1, Warszawa 1937.
• Pobóg-Malinowski W., Narodowa Demokracja 1887-1918. Fakty i dokumenty, Warszawa 1933.
• Popławski J.L., Pochodzenie i istota syjonizmu, "Przegląd Wszechpolski" 1902 nr 11.
• Program SD-N w zaborze rosyjskim, "Przegląd Wszechpolski" 1903 nr 10.
• Program Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w zaborze rosyjskim, "Przegląd Wszechpolski" 1897 nr 11.
• Prus W., "Zet" i Zjednoczenie, wielka tajna organizacja młodzieży polskiej (1886-1914), Wyd. Księgarnia "Książka", Lwów 1937.
• Przegląd prasy polskiej, "Przegląd Wszechpolski" 1896 nr 6.
• Puś W., Rozwój przemysłu w Królestwie Polskim 1870-1914, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.
• Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793-1914, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.
• Rudnicki Sz., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2004.
• Rutkiewicz T., Tajny Związek Młodzieży Polskiej w łatach 1887-1893. Na podstawie urzędowych dokumentów rosyjskich i własnych wspomnień, Drukarnia Przemysława, Warszawa 1926.
• Schall J., Historia Żydów w Polsce, na Litwie i Rusi, Lwów 1934.
• Schmidt M., Wspomnienia z przed 50-ciu laty, Warszawa 1929.
• Segel В., Der Weltkrieg und das Schicksal des jüdischen Volkes. Stimme eines galizischen Juden an seine Glaubensgenossen in den neutralen Ländern insbesondere in Amerika, Verlag von Georg Stilike, Berlin 1915.
• Skarbek-Sokołowska A., Wspomnienia 1882-1914, Biblioteka Ossolineum, rps. 14137, t. II.
• Sobczak M., Zwolennicy koncepcji asymilacyjnej Żydów wobec rozwoju syjonizmu w Polsce na przełomie XIX i XX wieku, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej nr 752, Nauki Humanistyczne 3, red. J. Jarco, AE, Wrocław 1997.
• Sokolnicki M., Czternaście lat, Warszawa 1936.
• Sprawa "narodów kresowych" dawnej Rosji [bez autora], Lublin 1918.
• Sprawozdanie КС Ligi Narodowej do Komisji Nadzorczej Skarbu Narodowego z 4 sierpnia 1905 r. Liga Narodowa, akta ogólne, Biblioteka PAN w Krakowie, sygn. 7783.
• Studnicki W., Sprawa polska, Poznań 1910.
• Szacki J., O tożsamości {zwłaszcza narodowej), "Kultura i Społeczeństwo" 2004, t. XLVIII, nr 3.
• Szlajfer H., Polacy Żydzi, Zderzenie stereotypów. Esej dla przyjaciół i innych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.
• Szulczewski M., Propaganda polityczna. Zarys problematyki teoretycznej, wyd. II, Warszawa 1972.
• Szwarc A., Od Wielopolskiego do Stronnictwa Polityki Realnej. Zwolennicy ugody z Rosja, ich poglądy i próby działalności politycznej (1864-1905), Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990.
• Szwedowski S., Dzieje Ruchu Zetowego w Polsce (Związku Młodzieży Polskiej "Zetu" na tle historycznym 1886-1945), Biblioteka Ossolineum, rps. 15955/II, t.I.
• Śliwa M., Obcy czy swoi. Z dziejów poglądów na kwestię żydowską w Polsce w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Naukowe WSP w Krakowie, Kraków 1997.
• Świętochowski A., Żydopolska, "Przegląd Narodowy" 1913 nr 2 (przedruk z "Tygodnika Literackiego").
• Trudna tożsamość. Problemy narodowościowe i religijne w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, red. J. Lewandowski, Wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1996.
• Ulotka SD-N w Radomiu (XI.1905 г.), [w:] Materiały do dziejów SD-N w zaborze rosyjskim, Biblioteka PAN w Krakowie, 7816.
• Walicki A., Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2000.
• Walicki A., Rosja, katolicyzm i sprawa polska, wyd. I, Prószyński i S-ka, Warszawa 2002.
• Wańkowicz M., Posłannictwo i obcość. Szkice o kwestii żydowskiej, Biblioteka Ossolineum, rps. 14558/II.
• Wapiński R., Pokolenia Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1991.
• Wapiński R., Narodowa Demokracja 1893-1939, Wrocław 1980.
• Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Ossolineum, Wrocław 1994.
• Wapiński R., Przemiany obyczajów w Polsce w pierwszych dziesięcioleciach XX w. (przegląd problematyki badawczej), "Dzieje Najnowsze" 2004 nr 4.
• Wasilewski L., Rosya wobec Polaków w dobie "konstytucyjnej, Kraków 1916a.
• Wasilewski Z., Polityka narodowościowa Rosji, Kraków 1916b.
• Wasilewski Z., Warszawa współczesna w dwunastu obrazkach, Lwów 1903.
• Wereszycki H., Historia polityczna Polski 1848-1918, Ossolineum, Wrocław 1990.
• Weyssenhoff J., Hetmani. Powieść współczesna, nakł. Gebethner i Wolff, Warszawa-Kraków 1911.
• Wobec rozruchów. "Teka" 1901 nr 3.
• Wzdulski K., Żydzi polscy w świetle prawdy. Studium społeczne, Warszawa 1887.
• ZET w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia. Przedmowa Tadeusza W. Nowackiego, PWN, Warszawa 1996.
• Zieliński S., Liga Narodowa na Rusi 1890-1920. Fragment historii pracy polskiej na Kresach Południowo-Wschodnich, Biblioteka Ossolineum, rps. 13202/II.
• Zineman J., Historia syjonizmu, Kopenhaga 1979.
• Żbikowski A., Dzieje Żydów w Polsce. Ideologia antysemicka 1848-1914. Wybór tekstów źródłowych, Wyd, Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce, Warszawa 1994.
• Żydzi jako mniejszość narodowa. Materiały w sprawie żydowskiej, red. I. Grünbaum, z. 3, cz. II, Żydowski samorząd gminny, Warszawa 1920.
• Żyndul J., Państwo w państwie? Autonomia narodowo-kulturalna w Europie Środkowo-Wschodniej w XX wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000.