Wybór optymalnego modelu ustrojowego jako główny dylemat polskiej konstytucji

• Autorzy: Jerzy Jaskiernia

Warianty tytułu

Selection of the Optimal Model of Governmental System as a Main Dilemma of the Polish Constitution

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule omówiono przyczyny przyjętych przez Polskę po 1989 roku rozwiązań ustrojowych oraz przedstawiono dylematy wyboru modelu ustrojowego. Opisano także ideę kompromisu wypracowaną już na początku tworzenia Konstytucji RP oraz uwarunkowania koncepcji zmian ustrojowych.

EN

Since 1989 fundamental democratic changes have been occurring in Poland. Agreement reached at the Round Table opened the way to transforming the political system from a communist to a democratic one based on the ideas of political pluralism, the division of power, the rule of law and protection of human rights. Internal attitudes, which played a crucial role, were mixed with external pressure dealing with Poland's application for membership in the Council of Europe (CoE). Although the election of 4 June 1989 has historical meaning, it was not fully democratic because only a third of the seats in the Sejm (Parliament) were opened to the free election. Poland was able to join CoE in November 1991 only after the first completely free election in October of mat year. Choosing a democratic form of government did not automatically determine the type of governmental system that would prevail. In fact, the parliamentary system introduced in Poland could have gone in any of several directions. Developments from 1989 to 2009 showed that different ideas on the relation between the President and Council of Ministers were fulfilled in the following constitutional acts, including the so-called Small Constitution of 1992. Under the Constitution of 2 April 1997, the President played the role of arbiter. This model was used from 1997 to 2007, but developments after 2007, during the terms of President Lech Kaczyński (Law and Justice party) and Prime Minister Donald Tusk (Civic Platform), showed that the President could position himself as a supporter of parliamentary opposition. Using his veto-power, he can permanently deteriorate efforts of the Committee of Ministers to carry out necessary economic and social reforms. The rationality of such a model is discussed in Poland in political and academic circles. The author suggests that Poland should consider strengthening the position of either the President (as in the 5th French Republic) or the Prime Minister (as in the German system). Knowing Polish tradition and the peoples' attitudes, the author would opt for the latter scenario. One of the concerns, however, is whether such a model might be realised with a combination of directly elected President. In such a model, the idea of a weak president is not typical. Seeking constitutional changes will prompt the question of whether a directly elected President can co-exist with a strong Prime Minister if Poland decides to follow the German political model. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Przekształcenia systemowe w gospodarce; Przekształcenia ustrojowo-systemowe; Bezpieczeństwo narodowe; Służby specjalne; Służba cywilna

EN

Systemic transformations in the economy; Political and systemic transformations; National security; Secret service; Civil service

• Czasopismo: Studia i Prace Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie
• Rocznik: 2010
• Numer: nr 12
• Strony: 263--282

Twórcy

autor

Jerzy Jaskiernia

• Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach

Bibliografia

• Antoszewski A., Postrzeganie demokracji w Polsce [w:] Demokratyczna Polska w globalizującym się świecie, red. K.A. Wojtaszczyk, A. Mirska, Warszawa 2009.
• Banaszak B., Przesłanki zmiany Konstytucji RP, Zeszyty Naukowe Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach, Zeszyt Naukowy Katedry Prawa i Administracji, red. A. Bisztyga, Katowice 2007.
• Bisztyga A., Czy potrzebne są zmiany w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej?, Zeszyty Naukowe Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach, Zeszyt Naukowy Katedry Prawa i Administracji, red. A. Bisztyga, Katowice 2007.
• Bokszczanin L, Instytucja premiera w systemie politycznym V Republiki Francuskiej [w:] Wie Iowy miarowość systemów politycznych: Teoretyczne założenia i praktyczne uwarunkowania, red. J. Błuszkowski, J. Zaleśny, Warszawa 2009.
• Buczkowski J., Uwagi na temat prób reformowania systemu wyborczego do Sejmu w kontekście konstytucyjnej zasady proporcjonalności wyborów [w:] O potrzebie zmian Konstytucji Polski i Ukrainy. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Krasiczyn-Rzeszów 19-21 IX 2005 r., red. W. Skrzydło, W. Szapował, K. Eckhardt, Przemyśl 2006.
• Ciapała J., Kilka uwag o potrzebie zmian w obowiązującej Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Zeszyty Naukowe Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach, Zeszyt Naukowy Katedry Prawa i Administracji, red. A. Bisztyga, Katowice 2007.
• Codgoni P, Okrągły Stół, czyli polski Rubikon, Warszawa 2009.
• Czarny P., Czy Polsce potrzebna jest zmiana konstytucji? Zeszyty Naukowe Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach, Zeszyt Naukowy Katedry Prawa i Administracji, red. A. Bisztyga, Katowice 2007.
• Czy zmieniać konstytucję? U strojów o-konstytucyjne aspekty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, red. J. Barcz, Warszawa 2002.
• Dudek D., Konstytucja RP: nowelizować czy non movere? [w:] Zagadnienia prawa parlamentarnego. Materiały z XLVIII Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Serock, 1-3 czerwca 2006 r., red. M. Granat, Warszawa 2007.
• Eckhardt K., Uwagi na temat potrzeby zmian w Konstytucji RP - władza ustawodawcza [w:] O potrzebie zmian Konstytucji Polski i Ukrainy. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Krasiczyn-Rzeszo w 19-21 IX 2005 r., red. W. Skrzydło, W. Szapował, K. Eckhardt, Przemyśl 2006.
• Ekonomiczno-społeczne problemy transformacji systemowej w Polsce, red. Z. Dach, Kraków 2007.
• Gdulewicz E., Zięba-Załucka H., Dziesięć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Rzeszów 2007.
• Gebethner S., System rządów RP - model konstytucyjny a praktyka [w:] Stosowanie Konstytucji RP z 1997 roku - doświadczenia i perspektywy: Międzynarodowa konferencja naukowa, red. Z. Maciąg, Kraków 2006.
• Grajcar R., Relacje prezydenta z organami władzy ustawodawczej [w:] Prezydent w Polsce po 1989 r.: Studium politologiczne, red. R. Grajcar, M. Migalski, Warszawa 2006.
• Grzybowski M., Władza wykonawcza w Konstytucji RP. Stan obecny a propozycje zmian [w:] O potrzebie zmian Konstytucji Polski i Ukrainy. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Krasiczyn-Rzeszów 19-21 IX 2005 r., red. W. Skrzydło, W. Szapował, K. Eckhardt, Przemyśl 2006.
• Hayden J., The Collapse of Communist Power in Poland: Strategic Misperceptions and Unanticipated Outcomes, London-New York 2006.
• Jakubowski W., Założenia aksjologiczne nowej konstytucji -postulaty katolickie [w:] Konstytucja RP. Oczekiwania i nadzieje. Materiały z Konferencji Naukowej Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 14-15 listopada 1996 r., red. T. Bodio, W. Jakubowski, Warszawa 1997.
• Janowski K.B., Źródła i przebieg zmiany politycznej w Polsce (1980-1990), Studium historyczno-politologiczne, Toruń 2003.
• Jaskiernia J., Członkostwo Polski w Unii Europejskiej a problem nowelizacji Konstytucji R P, Warszawa 2004.
• Jaskiernia J., Konstytucja RP jako efekt kompromisu politycznego [w:] Stosowanie Konstytucji RP z 1997 roku - doświadczenia i perspektywy: Międzynarodowa konferencja naukowa, red. Z. Maciąg, Kraków 2006.
• Jaskiernia J., Kontekst aksjologiczny parlamentarnego trybu stanowienia ustaw [w:] Zagadnienia prawa parlamentarnego. Materiały z XLVIII Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Serock, 1-3 czerwca 2006 r., red. M. Granat, Warszawa 2007.
• Jaskiernia J., Oddziaływanie organizacji międzynarodowych na kształt ustroju politycznego państwa (Na przykładzie Rady Europy) [w:] Konstytucja i władza we współczesnym świecie. Doktryna -prawo -praktyka. Prace dedykowane Profesorowi Wojciechowi Sokolewiczowi na siedemdziesięciolecie urodzin, Warszawa 2002.
• Jaskiernia J., Przesłanki aksjologiczne i teleologiczne dualizmu egzekutywy w systemie parlamentarno-gabinetowyn i granice racjonalności tego modelu w świetle doświadczeń III RP [w:] Studia z prawa konstytucyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wiesławowi Skrzydle, red. J. Posłuszny, J. Buczkowski, K. Eckhardt, Przemyśl-Rzeszów 2009.
• Jaskiernia J., Standardy Rady Europy a ustrój polityczny Polski [w:] Polska w Radzie Europy. 10 lat członkostwa. Wybrane zagadnienia, red. H. Machińska, Warszawa 2002.
• Jaskiernia J., Uwarunkowania postulatów nowelizacji lub zmiany Konstytucji RP [w:] 10 lat obowiązywania Konstytucji RP -I co dalej?, red. W.J. Wołpiuk, Warszawa 2008.
• Jaskiernia J., Wpływ kompromisu leżącego u podstaw Konstytucji RP na jej percepcję i propozycje zmian w latach 1997-2007 [w:] Porządek konstytucyjny w Polsce, red. W. Jakubowski, T. Słomka, Warszawa 2008.
• Konstytucyjny system źródeł prawa w praktyce, red. A. Szmyt, Warszawa 2005.
• Kręcisz W., Orłowski W., Przygotowanie, uchwalenie i ogólna charakterystyka Konstytucji z 1997 r. [w:] Polskie prawo konstytucyjne, red. W. Skrzydło, wyd. IV, Lublin 2006.
• Kuciński J., Demokracja przedstawicielska i bezpośrednia w Trzeciej Rzeczypospolitej, Warszawa 2007.
• Leoński Z., Samorząd terytorialny w Polsce (ewolucja podstaw konstytucyjnych oraz zmiany ustawodawstwa zwykłego) [w:] O potrzebie zmian Konstytucji Polski i Ukrainy. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Krasiczyn-Rzeszów 19-21 IX 2005 r., red. W. Skrzydło, W. Szapował, K. Eckhardt, Przemyśl 2006.
• "Mała konstytucja" w procesie przemian ustrojowych w Polsce, red. M. Kruk, Warszawa 1993.
• Mistygacz M., Okrągłostołowy kontrakt wyborczy: założenia, cele, skutki [w:] Czas próby. Polski przełom polityczny roku 1989, red. A. Materska-Sosnowska, T. Słomka, "Studia Politologiczne" 2009, vol. 14.
• Mojak R., Instytucja Prezydenta RP w okresie przekształceń ustrojowych 1989-1992, Warszawa 1994.
• Mojak R., Stanowisko konstytucyjne Prezydenta RP w Małej Konstytucji - 1992 r., "Przegląd Sejmowy" 1993, nr 2.
• Mojak R., Uchwalenie i ogólna charakterystyka Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Z dnia 2 kwietnia 1997 roku [w:] Ustrój konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej, red. R. Mojak, Lublin 2000.
• Otwarcie konstytucji RP na prawo międzynarodowe i procesy integracyjne, red. K. Wój-towicz, Warszawa 2006.
• Państwo i kultura polityczna - doświadczenia polskie XX wieku, red. W. Jakubowski, T. Słomka, Pułtusk 2008.
• Parlament. Model konstytucyjny a praktyka ustrojowa, red. Z. Jarosz, Warszawa 2006.
• Piotrowski R., Relacje między parlamentem, prezydentem a rządem: model konstytucyjny i praktyka ustrojowa [w:] Porządek konstytucyjny w Polsce, red. W. Jakubowski, T. Słomka, Warszawa 2008.
• Piotrowski R., Wybory czerwcowe - aspekty konstytucyjnoprawne [w:] Polski rok 1989: Sukcesy, zaniechania i porażki, red. M. Jabłonowski, S. Stępka, S. Sulowski, cz. I, Warszawa 2009.
• Rose-Ackerman S., Od wyborów do demokracji. Budowa państwa odpowiedzialnego przed społeczeństwem w Polsce i na Węgrzech, Warszawa 2008.
• Sadowski Z., Wariant ogólnej koncepcji ustroju i kierunków jego ewolucji [w:] Strategia rozwoju Polski do roku 2020, t. l, Diagnoza ogólnych uwarunkowań rozwojowych, Warszawa 2000.
• Sądy i trybunały w konstytucji i w praktyce, red. W. Skrzydło, Warszawa 2005.
• Samorząd terytorialny. Zasady ustrojowe i praktyka, red. P. Sarnecki, Warszawa 2005.
• Skotnicki K., Czy potrzebna jest zmiana konstytucji? Zeszyty Naukowe Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach, Zeszyt Naukowy Katedry Prawa i Administracji, red. A. Bisztyga, Katowice 2007.
• Skórzyński J., "Solidarność" i władze PRL w drodze do Okrągłego Stołu [w:] Polski rok 1989: Sukcesy, zaniechania i porażki, red. M. Jabłonkowski, S. Stępka, S. Sulowski, cz. I, Warszawa 2009.
• Skrzydło W., Zmiana Konstytucji czy zmiany w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Z 1997 roku? [w:] O potrzebie zmian Konstytucji Polski i Ukrainy. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Krasiczyn-Rzeszów 19-21 IX 2005 r., red. W. Skrzydło, W. Szapował, K. Eckhardt, Przemyśl 2006.
• Słomka T., Prezydent Rzeczypospolitej po 1989 roku. Ujejcie porównawcze, Warszawa 2005.
• Słomka T., Socjalistyczna demokracja parlamentarna: granice porozumienia ustrojowego w 1989 r. [w:] Czas próby. Polski przełom polityczny roku 1989, red. A. Materska-Sosnowska, T. Słomka, "Studia Politologiczne" 2009, vol. 14.
• Sokolewicz W., Kwietniowa zmiana konstytucji, "Państwo i Prawo" 1989, z. 6.
• Sokolewicz W., Rozdzielone lecz czy równe? Legislatywa i egzekutywa w Małej Konstytucji 1992 roku, "Przegląd Sejmowy" 1993, nr 1.
• Sokolewicz W., The Influence of External Factors on the Consolidation of Liberal Democracy in Poland. The Constitutional Dimension [w:] Democratic Consolidation - Thee International Dimension: Hungary, Poland and Spain, red. G. Mangott, H. Waldrauch, S. Day, Baden-Baden 2000.
• Społeczne uwarunkowania polskiej transformacji, red. J. Garlicki, Warszawa 2007.
• Starr R.F., Transformation to Democracy in Poland, New York 1993.
• System rządów Rzeczypospolitej Polskiej. Założenia konstytucyjne a praktyka ustrojowa, red. M. Grzybowski, Warszawa 2006.
• Sześć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Doświadczenia i inspiracje, red. L. Gar-licki, A. Szmyt, Warszawa 2003.
• Szymanek J., Ciągłość i zmiana konstytucyjnych systemów rządów: egzemplifikacja ewolucji w systemach politycznych [w:] J. Szymanek, M. Kaczorowska, A. Rothert, Ewolucja, dewolucja, emergencja w systemach politycznych, Warszawa 2007.
• Szymczak T., Instytucja Prezydenta RP według noweli kwietniowej i w praktyce, "Państwo i Prawo" 1990, nr 10.
• Tomaszewski W., Kompromis polityczny w procesie stanowienia Konstytucji Rzeczypospolitej z kwietnia 1997 roku, Pułtusk 2007.
• Transformacja systemowa w krajach Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej 1989-2002: Wybrane problemy, red. T. Godlewski, A. Koseski, K.A. Wojtaszczyk, Bydgoszcz-Pułtusk 2003.
• Trembicka K., Okrągły Stół w Polsce: Studium o porozumieniu politycznym, Lublin 2003.
• Weiler J.J.H., The Reformation of European Constitutionalism, "Journal of Common Market Studies" 1997, nr 1.
• Witkowski Z., Prezydent RP w projekcie Konstytucji RP Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Materiały z sympozjum (Lublin, 16 XII 1995 r.), red. J. Krakowski, Lublin 1996.
• Witkowski Z., Zmieniać czy nie zmieniać - uwagi w sprawie nowelizacji Konstytucji RP z 1997 r., Zeszyty Naukowe Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach, Zeszyt Naukowy Katedry Prawa i Administracji, red. A. Bisztyga, Katowice 2007.
• Wolności i prawa jednostki a ich gwarancje. Problemy prawa i praktyki, red. L. Wiśniewski, Warszawa 2006.
• Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, red. S. Wronkowska, Warszawa 2006.
• Zasady ustroju społecznego i gospodarczego w procesie stanowienia konstytucji, red. C. Kosikowski, Warszawa 2005.
• Żukrowska K., Determinanty przemian systemowych w Polsce: Pierestrojka, entente a próba systemowej rekonstrukcji w Polsce, Warszawa 1990.