System oceny aktywności terenowych centrów zysku banku komercyjnego : (w warunkach wzrostu konkurencji jakościowej w sektorze bankowym)

• Autorzy: Dorota Korenik

Warianty tytułu

Rating System for Regional Profit Centres of a Commercial Bank

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Podmiotem rozważań w niniejszej pracy są Banki - rozumiane jako banki zarządzane przez terenowe centra zysku operujące głównie na tradycyjnych rynkach bankowych: kredytowym i depozytowym (zwane dalej Centrami) i w warunkach intensyfikacji konkurencji jakościowej w sektorze bankowym. Centra te mogą występować w formie:
- pojedynczych oddziałów terenowych, jeśli są przewidziane jako indywidualne ośrodki zysku, bądź
- grup oddziałów terenowych powiązanych ze sobą organizacyjnie w odpowiedni sposób (w praktyce bankowej potocznie zwanych regionami bankowymi), jeśli niektóre oddziały terenowe z grupy mają charakter deficytowy, a ich przydatność jest dla Banku uzasadniona.
Mogą one funkcjonować w Bankach o różnym stopniu decentralizacji decyzji, a także w ramach jednego Banku mogą mieć niejednakową swobodę decyzyjno-działaniową. Centra te sterowane są przez nadrzędną jednostkę bankową zwaną centralą. Centrala może stanowić centrum kosztów bądź centrum zysku lub tylko niektóre jej departamenty mogą być centrami zysku.
Empiryczny, w zasadniczej części dotyczący okresu 1993-1997, materiał badawczy, będący podstawą prowadzonych rozważań, pochodzi z banków polskich zarządzanych przez Centra. Są to przede wszystkim PKO BP, Bank Zachodni SA, Pomorski Bank Kredytowy SA, a także PeKaO SA, Bank Śląski SA i Cuprum-Bank SA.
Natomiast przedmiotem badawczym jest system oceny aktywności Centrów pod względem zdolności do tworzenia zysku (zwany dalej SOAC), jako mechanizm mający zapewnić Bankowi przetrwanie i rozwój w warunkach nasilającej się konkurencji jakościowej w sektorze bankowym.
Celem rozprawy jest wykazanie, że SOAC może się stać głównym instrumentem wewnętrznego zarządzania, gwarantującym powodzenie Banku, zarówno przez utrzymywanie satysfakcjonującego wzrostu wyniku finansowego, jak i umacnianie pozycji na rynku. (fragment tekstu)

EN

This study deals with the problem of optimal construction of an internal bank management system under the conditions of increasing quality competition, which occurs in today's banking sectors, both domestic and foreign. Special consideration is given to the rating system for regional profit centres of a multiple branch bank. It has been shown that such a system may form the main instrument of internal management. The system can guarantee the bank's success, both by keeping the financial result constantly increasing and by strengthening the market position of the bank. A much broader scope of functions is attributed to this system than has been traditionally assumed in the theory and practice of the business management (including a banking enterprise). Such a system is capable not only to rationalise the priority which is set for a bank, but it can also make an instrument of coast and risk management. This instrument, in turn, can guarantee achieving the strategic goals in a proper way, like increased quality of banking services and early recognition of threats therefore, it can be a leading instrument in the process of radical restructuring the bank's activity - its reengineering. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Banki; Banki komercyjne; Systemy oceny instytucji finansowych; Efektywność banków; Badanie efektywności; Zysk przedsiębiorstwa; Zarządzanie bankiem; Przegląd literatury

EN

Banks; Commercial banks; Financial institutions assessment systems; Banks' efficiency; Research efficiency; Business profit; Bank management; Literature review

• Czasopismo: Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Seria : Monografie i Opracowania (nr 100)
• Rocznik: 1999
• Numer: nr 819
• Strony: 178

Twórcy

autor

Dorota Korenik

Bibliografia

• Ackoff R.L.: Creating the Corporate Futures. New York 1981.
• Adamiecki K.: O istocie naukowej organizacji. Koło Naukowej Organizacji Studentów Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1938.
• Allen P.H.: Reengineering the Bank. Probus Publishing Company, Chicago 1994.
• Ansell T.: Zarządzanie jakością w sektorze usług finansowych. Związek Banków Polskich, Warszawa 1997.
• Armstrong M.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1996.
• Badania zlecone przez Bank PKO BP pt. "Inwestor Indywidualny - 1997". [w:] "Marketing". Biuletyn wewnętrzny banku PKO BP, Warszawa 1997.
• Banaszyk P., Fimińska-Banaszyk R., Stańda A.: Zasady zarządzania w przedsiębiorstwie. Wyższa Szkoła Bankowa, Poznań 1997.
• Bartkowiak G.: Psychologia zarządzania. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1997.
• Bednarski L.: Sprawozdanie z rocznej analizy przedsiębiorstwa i jego analiza w systemie anglo-amerykańskim. Annual Report, Instytut Kształcenia i Rozwoju, Żyrardów 1990.
• Bereza S.: Zarządzanie ryzykiem bankowym. ZBP, Warszawa 1992.
• Bielski M.: Efektywność niejedno ma imię. "Nowe Życie Gospodarcze" 1997 nr 3.
• Błaszczyński A., Stygarek J.: Słownik pojęć ekonomicznych. Towarzystwo Handlowe ATLANT, Kraków 1995.
• Bogacka-Kisiel E., Korenik D., Nadotti L.: Podstawy zarządzania finansami banku komercyjnego. Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1998.
• Borys G.: Czynniki sukcesów i niepowodzeń banków komercyjnych. "Finanse i Rachunkowość". Materiały z sympozjum naukowego w Jeleniej Górze we wrześniu 1995 r., Katedra Finansów i Rachunkowości AE we Wrocławiu, Jelenia Góra 1995.
• Brans J.P., Mareschal B.: How to Discriminate Hard and Soft Multicriteria Problems in the Discrete Case (The Promethee VI Procedure). Materiały Vrije Universiteit Brussel 1992.
• Bueschgen H.E.: Przedsiębiorstwo bankowe. Poltext, Warszawa 1997.
• Capiga M.: Metody oceny oddziałów banku komercyjnego. "Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy" 1996 nr 9.
• Capiga M.: Ustalanie rynkowej pozycji banku komercyjnego. [w:] K. Znaniecka (red.): Finanse w procesie urynkawiania gospodarki. Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 1994.
• Chauvet A.: Metody zarządzania - przewodnik. Poltext, Warszawa 1997.
• Clark P.B., Wilson J.Q.: Incentive Systems a Theory of Organization. "Administrative Science Quarterly", wrzesień 1962.
• Danowska I.: Wiele się mówi, niewiele się robi. "Nasz Bank" 1997 nr 6.
• Davis S.: Excellence in Banking. Southampton 1986.
• Degenhart H.: Strategische Untemehmensfuehrung in Kreditinstituten: Schluessel zur Zukunftsbewaeltigung? "Oesterreichisches Bank-Archiv" 1983 nr 7.
• Drucker P.F.: Skuteczne zarządzanie. PWE, Warszawa 1976.
• Duszek G., Litwin A.: Controlling w kasach oszczędności w Niemczech - wybrane zagadnienia. "Bank i Kredyt" 1993 nr 8-9.
• Dworzecki Z.: Systemy wczesnego ostrzegania w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą. "Doskonalenie Kadr Kierowniczych" 1995 nr 7-8.
• Eilenberger G.: Bankbetriebswirtschaftslehre. Grundlagen - Internationale Bankleistungen - Bank - Management. R. Oldenbourg Verlag, Muenchen, Wien 1993.
• Employee appraisal, ACAS. Advisory Series of Booklets, no 11. London 1988.
• Encyklopedia organizacji i zarządzania. PWE, Warszawa 1981.
• Encyklopedia Powszechna PWN. Wyd. II. Warszawa 1987.
• Figurska L., Szczęsny W.: System ekonomicznego zarządzania oddziałami. Biuletyn Informacyjny PKO SA 'Bankier' 1993 nr 7-8.
• Filar E.: Biznes plan. Warszawa 1992.
• Gajl N.: Systemy finansowe przedsiębiorstw uspołecznionych. Wyd. 4. PWE, Warszawa 1987.
• Gołajewska M., Wyczański P.: Mierniki oceny dochodowości i efektywności banków. Bankowe ABC. "Bank i Kredyt" 1994 nr 9.
• Gościński J.: Metody i organizacja planowania strategicznego w przedsiębiorstwie. Zakład Naukowy im. Ossolińskich, Wrocław 1993.
• Grabczan W.: Rachunkowość menedżerska w zarządzaniu bankiem. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996.
• Grabczan W.: Zarządzanie ryzykiem bankowym. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996.
• Graddy D.B., Spencer A.H.: Managing Commercial Banks; Community, Regional, and Global. Prentice-Hall Inc., New Jersey 1990.
• Griffin R.: A First Look at Communication Theory. McGraw-Hill Inc., New York 1991.
• Griffin R.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 1996.
• Gruszka B., Zawadzka M.: Ryzyko w działalności bankowej. Zabezpieczenia systemowe. SGH, Warszawa 1992.
• Guede U.: Geschaeftspolitik der Sparkassen. Marburg (Lahn) 1985.
• Gummesson E.: Relationship Marketing. [w:] W.J. Głynn, J.C. Barnes: Understanding Services Management. John Willey & Sons Ltd. 1995.
• Habr J., Vebrek J.: Systemowa analiza i synteza. Nowoczesne podejście do zarządzania i podejmowania decyzji. PWE, Warszawa 1976.
• Hagenmueller K.F.: Der Bankbetrieb. Band III. Gabler, Wiesbaden 1977.
• Hagenmueller K.F., Dipen G.: Der Bankbetrieb. Gabler, Wiesbaden 1989.
• Hahn O.: Die Fuehrung des Bankbetriebes. Stuttgart 1977.
• Hall A.D.: Podstawy techniki systemów. PWE, Warszawa 1968.
• Heinen E.: Grundlagen betriebswirtschaftlicher Entscheidungen - das Zielsystem der Unternehmung. 3 Aufl. Muenchen 1976.
• Hempel G.H., Colleman A.B., Simson D.G.: Bank Management. Text and Casses. Third edition, John Wiley & Sons 1990.
• Hinterhuber H.: Unternehmensplanung. 4 Aull. Innsbruck, Mailand 1989.
• Hinterhuber H.: Strategie, strategische Planung und Fuehrungskompetenz. Forschungsstand und Perspektiven. Report 12 "Von der Strategischen Planung zum unternehmerischen Handeln". VDI Verlag, Duesseldorf 1990.
• Hinterhuber H.: Strategische Unternehmungsfuehrung. 4 Aufl. Berlin-New York 1989.
• Jacukowicz Z.: Skuteczny system wynagradzania w firmie. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1997.
• Jagodzińska-Wersty H.: System informacji ekonomicznej. Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1979.
• Jajuga T., Jajuga K., Wrzosek S.: Elementy teorii systemów i analizy systemowej. Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1993.
• Jak powstał ranking. "Gazeta Bankowa" z 16 lipca 1993 r.
• Janis J.L., Mann L.: Decision Making. A Psychological Analysis of Conflict, Choice, and Commitment. The Tree Press, New York 1979.
• Jarugowa A., Marcinkowski J., Marcinkowska M.: Rachunkowość banków komercyjnych. Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1994.
• Johnson F.P., Johnson R.D.: Commercial Bank Management. "American Bankers Association". The Dryden Press 1986.
• Juchnowicz M.: Pracownicy są niezadowoleni. "Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy" 1997 nr 10.
• Kaeser W.: Controlling im Bankbetrieb. Zuerich 1981.
• Kaldenkerken T.: Controlling in Sparkassen. Rahmenbedingungen und Perspektiven fiter die Geschaeftstaetigkeit in den 90er Jahren. Deutscher Sparkassenverlag Stuttgart, Stuttgart 1992.
• Kałużny C., Wierzbicki K.: Controlling - nowoczesna metoda sterowania bankiem. "Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy" 1993 nr 7.
• Kałużny C.: Controlling w banku. "Bank Spółdzielczy" 1995 nr 2.
• Kieżun W.: Podstawy zarządzania. KiW, Warszawa 1980.
• Kindlarski E.: Zarządzanie przez jakość (TQM). Wydawnictwo 'Bellona', Warszawa 1993.
• Komputerowy słownik języka polskiego. PWN, Warszawa 1998.
• Kopertyńska A.: Tworzenie systemów wynagradzania - z doświadczeń firm. "Organizacja i Kierowanie" 1996 nr 4.
• Korenik D.: Koncepcje funkcjonowania współczesnego banku. "Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy" 1994 nr 4.
• Korenik D.: Kształtowanie zachowań banków komercyjnych na rynku pieniężnym (studium przypadku). "Prace naukowe AE we Wrocławiu", nr 775, Wrocław 1998.
• Korenik D.: Ustalanie rozpiętości oprocentowania w banku komercyjnym. "Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy" 1994 nr 12.
• Korenik D.: Wąskie gardło. Strategiczne planowanie czy zarządzanie. "Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy" 1995 nr 7.
• Korenik D.: Jakość w biznesie bankowym. "Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy" 1994 nr 5.
• Kosiński B.: Bank komercyjny. Organizacja, polityka, strategia. Poltext, Warszawa 1995.
• Kosiński B.: Ekonomika banku komercyjnego. Poltext, Warszawa 1992.
• Kosiński B.: Zarządzanie przedsiębiorstwem bankowym. Środowisko - organizacja - planowanie. SGH Studia Finansowo-Bankowe. Poltext, Warszawa 1997.
• Kostera M.: Zarządzanie personelem. PWE, Warszawa 1996.
• Kowalewski S.: Przełożony - podwładny w świetle teorii organizacji. PWE, Warszawa 1994.
• Kozdrój A.: Pomiary i ocena efektów pracy. Warszawa 1990.
• Koźmiński A.K., Piotrowski W.: Zarządzanie. Teoria i praktyka. PWE, Warszawa 1996.
• Kropielnicka A.: Strategia, planowanie, controlling w banku komercyjnym. "Prace Naukowe AE we Wrocławiu", nr 670, Wrocław 1993.
• Krupski R., Przybyła M. (red.): Struktury organizacyjne przedsiębiorstw i ich ugrupowań. Ossolineum, Wrocław 1996.
• Krystek U.: Fruehwarnsysteme fuer die Unternehmung. Agplan Handbuch z 30 kwietnia 1985 r.
• Krzakiewicz K.: Strategia zarządzania przedsiębiorstwem w warunkach niepewności. [w:] Strategia zarządzania przedsiębiorstwem, "Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu", nr 160, Poznań 1991.
• Kulikowski R.: Sterowanie w wielkich systemach. WNT, Wrocław 1970.
• Kwiecień M.: Zróżnicowanie controllingu - determinanta systemu informacyjnego. "Prace Naukowe AE we Wrocławiu", nr 672, Wrocław 1994.
• Lasek M., Pęczkowski M.: Stabilność ocen wielokryterialnych kondycji przedsiębiorstwa a zmiany wag kryteriów. [w:] Budowanie gospodarki rynkowej w Polsce. Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Mierki 1995.
• Leksykon finansowo-bankowy. PWE, Warszawa 1991.
• Lichtarski J.: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1995.
• Lipiński C.: Wrażliwość systemu ekonomicznego na zmiany w strukturze nakładów i wyników. Uniwersytet Łódzki, Łódź 1997.
• Listwan T. (red.): Zarządzanie kadrami a aktualne wyzwania praktyki. OTREK, Wrocław 1995.
• Maher M.W., Stickney C.P., Weil R.L.: Managerial Accounting. An Introduction to Concepts, Methods and Uses. The Dryden Press, Fifth Edition, Orlando 1994.
• Malik F., Probst G.: Evolutionaeres Management. "Die Unternehmung" 1981 nr 2.
• Mareschal В., Brans J.P.: Geometrical Regrescutations for MCDA. "European Journal of Operational Research" 1988 nr 34.
• Mareschal B.: Weight Stability Intervals in Multicriteria Decision Aid. "European Journal of Operational Research" 1988 nr 33.
• "Marketing". Biuletyn wewnętrzny banku PKO BP z 1997 nr 9.
• Masiukiewicz P.: Elementy metodologii oceny standingu banku komercyjnego. Korporacja Romaniszyn, Warszawa 1994.
• Materiały wewnętrzne Banku X.
• Materiały wewnętrzne Banku Y dotyczące procedury oceny realizacji planu finansowego przez centralę Banku Y.
• McNaughton D., i in.: Banking Institutions in Developing Markets. Vol. 2. Interpreting Financial Statements-Ch. J. Baltrop, D. McNaughton. The International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank, Washington 1992 (tłum. z ang.).
• Mendel T.: Przeobrażenia systemów kierowanych w okresié przechodzenia do gospodarki rynkowej. "Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu", nr 223, Poznań 1994.
• Milic-Czerniak R., Sawczuk G.: Podział kosztów w centrali banku na centra zysku. "Bankier" 1995 nr 8.
• Muehlhaupt L., Schierenbeck H., Wielens H.: Controlling in Banken und Sparkassen. Muenster 1981.
• Mueller H.: Die Organisationsstruktur des Bankbetriebes. Ein situativ orientierter Gestaltungsansatz. Muenchen 1979.
• Muhlemann A.P., Oakland J.S., Lockyer K.G.: Zarządzanie. Produkcja i usługi. PWN, Warszawa 1997.
• Muran J.M., Gryna F.M.: Jakość, projektowanie i analiza. WNT, Warszawa 1974.
• Normy dotyczące zarządzania jakością i zapewnienia jakości. Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości. Wydawnictwo Normalizacyjne ALFA, Warszawa 1993.
• Nowak A., Iwanicz-Drozdowska M.: Controlling. "Bank Spółdzielczy" 1996 nr 4-8.
• Nowosielski S.: Podstawy controllingu w zarządzaniu produkcją. Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1994.
• Oakland J.S.: Total Quality Management. Butterworth-Heinemann Ltd., Oxford 1989.
• Opolski K.: Zarządzanie jakością w budowaniu gospodarki rynkowej w Polsce. Materiały Konferencji w Mierkach. Mierki 1995, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1995.
• Opolski K., Wierzba R. (red.): ABC bankowości. Warszawa 1996.
• Реnс J.: Leksykon biznesu. Placet, Warszawa 1997.
• Реnс J.: Motywowanie w zarządzaniu. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1996.
• Perechuda K.: Zarządzanie organizacją. Metody - techniki - procedury. Wydawnictwo 'Leopoldinum', Wrocław 1997.
• Pęczkowski M.: Analiza wrażliwości rozwiązania na zmiany wag przypisanych kryteriom. Opracowanie w ramach tematu badawczego KBN: Racjonalizacja ocen przedsiębiorstw na podstawie metod wielokryterialnych, pod red. T. Kasprzak. WNE UW, Warszawa 1995.
• Pietrzak B., Polański Z.: System finansowy w Polsce: lata dziewięćdziesiąte. PWN, Warszawa 1997.
• Porter L.W., Lawler E.E., Hackman J.R.: Behavior in Organizations. McGraw-Hill, New York 1973.
• Profit Impact of Market Strategies. Strategic Planning Institute, "Harvard Business Review" 1974 nr 3-4.
• Propozycje kierunkowych zmian w polityce zarządzania systemami motywacyjnym, wynikające z długookresowego programu działania. PKO BP, Warszawa 1997.
• Pszczołowski T.: Słownik ekonomiczny dla przedsiębiorców. Znicz, Szczecin 1994.
• Rajczyk M.: Skuteczność banków komercyjnych. Kryteria - czynniki - metody. Częstochowa 1996.
• Reykowski J.: Teoria motywacji a zarządzanie. Wyd. II. PWE, Warszawa 1987.
• Saunders E.J.: Kontrola wewnętrzna w bankowości. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996.
• Saunders E.J.: Kontrola wewnętrzna w oddziałach banków. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996.
• Sawicki K.: Związki controllingu i rachunkowości. "Prace Naukowe AE we Wrocławiu", nr 672, Wrocław 1994.
• Schierenbeck H.: Ertragsorientiertes Bankmanagement. Muenster 1987.
• Schlierbach H.: Das Sparkassenrecht. 2 Aufl. Offenbach a.M. 1985.
• Schmoll A.: Kreditkultur. Erfolgsfaktor im Kreditgeschäft der Banken. Gabler, Wiesbaden 1988.
• Seckelmann R.: Grenzen der Bewertbarkeit von Zinsgeschaeften durch Effectiv - Zinssaetze. "Kreditwesen" 1994 nr 9.
• Sedlak K. (red.): Jak skutecznie wynagradzać pracowników. Profesjonalna Szkoła Biznesu, Kraków 1997.
• Simon D.: Słabe sygnały. PWE, Warszawa 1986.
• Smoleński S.: Zarządzanie zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie. TNOiK, Bydgoszcz 1997.
• Solarz J.K.: Dostosowanie banków do standardów europejskich. Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1993.
• Stabryła A.: Podstawy zarządzania firmą. PWN, Warszawa-Kraków 1995.
• Steimach W.: Zyski i straty z ocen pracowniczych. "Nasz Bank" 1997 nr 11.
• Stoner J.F.: Kierowanie. PWE, Warszawa 1996.
• System finansowo-ekonomiczny Banku X, próba analizy porównawczej. Warszawa, luty 1997.
• Terebucha E.: System informacji ekonomicznej w przedsiębiorstwie. PWE, Warszawa 1982.
• Tyszka T.: Analiza decyzyjna i psychologia decyzji. Warszawa 1986.
• Ulrich H.: Die Unternehmung als produktives soziales System. 2 Aull., Bern und Stuttgart 1970.
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, art. 129, pkt 1.
• Vavra T.G.: Aftermarketing. Business One Irvin 1992.
• Volmuth H.J.: Controlling - planowanie, kontrola, kierowanie. Placet, Warszawa 1996.
• Waśniewski T., Skoczylas W.: Analiza rentowności przedsiębiorstwa. "Rachunkowość" 1993 nr 9.
• Wielens H.: Aufgabe und organisatorische Einordnung des Controlling in Banken. Controlling in Banken und Sparkassen. [w:] L. Muehlhaupt, H. Schierenbeck, H. Wielens: "Controling in Banken und Sparkassen" Muenster 1981.
• Wierzbicki K.: Organizacja kontroli wewnętrznej w przedsiębiorstwach. IOPM, Warszawa 1985.
• Wierzbicki K.: Organizacja procesu kontroli wewnętrzną. Poradnik Organizacyjno-Metodyczny. PTE, Warszawa 1986.
• Wierzbicki K.: Zakres działania i formy organizacyjne controllingu. "Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa" 1994 nr 5.
• Witczak H.: Strategiczne uzależnienia działalności przedsiębiorstw. [w:] Strategia zarządzania przedsiębiorstwem, "Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu", nr 160, Poznań 1991.
• Woelfel C.J.: The handbook of bank accounting. Probus Publishing.
• Wyczański P.: Polityka banku centralnego a sytuacja finansowa banków. "Bank i Kredyt" 1992 nr 10-12.
• Zasady sporządzania i analizy sprawozdań finansowych. Materiały opracowane przez Konsorcjum Szkockie. Gdańsk 1991.
• Zasady wewnętrznej gospodarki pieniężnej w Banku - stan obecny i propozycje (projekt).
• Zieleniewski J.: Organizacja zespołów ludzkich. Wstęp do teorii organizacji i kierowania. PWE, Warszawa 1978.
• Zieleniewski J.: Produktywność pracy. TNOiK, Warszawa 1959.
• Żurawikowie B.W.: Marketing bankowy. PWE, Warszawa 1995.