Jerzy Wala - znawca gór wysokich

• Autorzy: Janusz Fedirko

Warianty tytułu

Jerzy Wala - Expert in High Mountains

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedstawiono sylwetkę i zarys dorobku wybitnego kartografa obszarów górskich świata, autora podziału regionalnego Hindukuszu i Karakorum, a także znawcę innych grup górskich: Kunlunu, Pamiru, Kaukazu, Elbrusu, masywu Aconcagua, Alp, Riły i oczywiście Tatr. Jerzy Wala - taternik, speleolog i narciarz, zajmuje się kartografią górską od ponad 60 lat. Zgromadził ogromne zbiory zdjęć, map i literatury, na podstawie których opracował setki map terenów górskich bardzo słabo zbadanych. Wiele jego dokonań kartograficznych zachowuje aktualność, mimo ogromnego postępu technicznego w kartografii. Jego opracowania Hindukuszu i Karakorum należą do najlepszych w świecie i są bardzo często cytowane. (skrócony abstrakt oryginalny)

EN

The article presents a very short biography and most important accomplishments of an outstanding cartographer of high mountain areas in the world - Jerzy Wala from Kraków, Poland. Wala is credited with dividing the Hindu Kush and Karakoram into a number of regions. He is also an authority on other mountain regions such as the Kunlun, Pamir, Caucasus, Elburz, Aconcagua in the Andes, Alps, Rila, Pirin, and of course, the Tatras. A former leading Polish climber, speleologist, and skier, Jerzy Wala has been involved with cartography for nearly 60 years. His collection includes an enormous number of photographs, sketches, maps, and publications, which he has used to produce hundreds of maps of little explored and unexplored mountain areas. Many of his cartographic works are still considered up-to-date even today, despite the immense amount of technology available to modern science. His publications on the Hindu Kush and Karakoram are some of the best in the world. Virtually all publications about the two regions cite Wala as a source of reference. (short original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Kartografia; Badania naukowe

EN

Cartography; Scientific research

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2010
• Numer: z. 123
• Strony: 7--30

Twórcy

autor

Janusz Fedirko

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Bibliografia

• Babicz J., 1991, II versante sconosciuto dellHaramosh, Vértice, 6.
• Bała M., 1960, Wyprawa Klubu Wysokogórskiego na Spitsbergen w 1959 roku, Taternik, 2.
• Baranek J., 1988, Haramosh 1988, Taternik, 2.
• Biel S., 1963, Szturm na Koh-e-Tez, Poznaj Świat, 2.
• Biel S., 1970, Krakowskie wyprawy w góry Iranu, mapy: Kooh-e Bisotoom, Alam Kooh, Damawend (5670)-najwyższy szczyt Iranu, Taternik, 2.
• Biel S., Wala J., 1972, The Polish Hindukush and Pamir Expedition 1971, The Himalayan Journal, 32.
• Capellas C, Paytubi J., 1987, Aconcagua, mapa Wali Carta orographica del Aconcagua, skala 1:50 000, The American Alpine Journal, 29.
• Chwaściński B., 1961a, Nell’Hindu Kush: In Noshaq; La Spedizione Polacca, Rivista Mensie del Club Alpino Italiano, 9.
• Chwaściński B., 1961b, The Polish Expedition to the Hindu Kush, 1960, Alpinie Journal, 303.
• Chwaściński B., 1962a, Bibliografia hindukuska, Taternik, 2-4.
• Chwaściński B., 1962b, Bibliografia Polskiej Wyprawy w Hindukusz1960, Taternik, 2-4.
• Chwaściński B., 1962c, Góry Afganistanu (szkic geograficzny). Taternik, 2-4.
• Chwaściński B., 1962d, Hindukusz, Taternik, 2-4.
• Chwaściński B., 1962e, Mapy Hindukuszu, Taternik, 2-4.
• Chwaściński B., 1962f, Organizacja Polskiej Wyprawy w Hindukusz 1960, Taternik, 2-4.
• Chwaściński B., 1966, The Exploration of the Hindu Kush, General Topography of the Range, The Alpine Journal, 71.
• Chwaściński B., 1971, Noszak [w:] K. Saysse-Tobiczyk (red.), W skałach i lodach świata, t. IV, Od Andów po Hindukusz, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971.
• Chwaściński B., 1983, Pierwsi polscy inżynierowie drogowi w Afganistanie (opr. na podst. notatek F. Wichrzyckiego, Z. Wrześniowskiego i wspomnień własnych Autora), Nauka i Technika, Londyn, 51.
• Chwaściński B., 1984, Zygmunt Wrześniowski, Taternik, 1.
• Chwaściński B., 1993, Pierwsza Polska Wyprawa w Hindukusz, [w:] A. Matuszyk (red.), Materiały z teorii i dydaktyki sportów wspinaczkowych, AWF im. Bronisława Czecha w Krakowie, Kraków.
• Corte A.E., 1976, Rock Glacier, Biuletyn Peryglacjalny, 26.
• Dąbrowski Z., 1936/1937, Himalaje-Karakorum. Szkicgeograficzno-alpinistyczny, Taternik, 4.
• Fedirko J., 2007a, Afganistan w polskich badaniach naukowych. Zarys chronologii i problematyki. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 1.
• Fedirko J., 2007b, Pierwszy informator Europy o Afganach, Ojciec Tadeusz Krusiński: krakowski uczony, misjonarz, Alma Mater, Miesięcznik UJ, 93.
• Fedirko J., 2008a, Szalony plan wyzwolenia Polski, Jan Prosper Witkiewicz a Afganistan, cz. I, Alma Mater, Miesięcznik UJ, 102.
• Fedirko J., 2008b, Szalony plan wyzwolenia Polski, Afganistan, cz. II, Alma Mater, Miesięcznik UJ, 103.
• Fedirko J., 2009, Polacy w Afganistanie, czterysta lat polskiej obecności w kraju Hindukuszu. Maszynopis.
• Graniczny M., Kacprzak J., Urban H., 2008, Nasi w Afganistanie, jeszcze jeden niezwykły życiorys geologa - Adam Drath, (1904-1942), Przegląd Geologiczny, 56.
• Hajdukiewicz J., 1961, Himal Cu-Cu-Ra, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Hajdukiewicz J., 1963, Dhaulagiri zdobyty, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Hasse D., 1965, Hindukusch. Allgemeiner Überblick sowie Vorschlagfur eine Begrenzung und Gliederung, "Österreichische Alpenzeitung", 1341.
• Heichel W., 2003, Chronik der Erschliebung des Karakorum, teil I, Western Karakorum (mit 17 Karten von Jerzy Wala (Polen), Deutscher Alpenverein, Munich.
• Heinrich A.Z., 1984, Krakowska wyprawa na Baturę, Taternik, 1.
• Jaworski J.S., 1977, W rejonie Kuhi Bandaka 1976, Taternik, 3.
• Jokiel H., 1995, Wrześniowski Zygmunt (1905-1984), Słownik Biograficzny Techników Polskich, 6.
• Karpiński S., 1935, Polskie skrzydła w moich lotach długodystansowych, Książnica-Atlas, Lwów.
• Kaszowski L., 1984a, Morphogenetic vertical zones of the Hindu Kush Munjan Mts., Afghanistan, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 61.
• Kaszowski L., 1984b, Vertical differentiation of the dynamics of the mountian relief in the Hindu Kush Munjan Mts., Afghanistan, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 18.
• Kaszowski L., 1984c, Współczesne zlodowacenie afgańskiego Hindukuszu Środkowego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 58.
• Kaszowski L., 1985, Rzeźba i modelowanie gór wysokich strefy suchej (na przykładzie Hindukuszu Munjan), UJ, Rozprawy habilitacyjne UJ, 94.
• Kaszowski L., OSPPE, 1999, O lodowcach w Hidukuszu Munjan, Pamiętniki PTT, 8, Złoty wiek polskiego alpinizmu - Hindukusz, Kraków.
• Korsak W., 1923, Ku indyjskiej rubieży, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań.
• Kowalewski Z., Kurczab J., 1983, Na szczytach Himalajów, Sport i Turystyka,Warszawa.
• Kozłowski S., Manda A.W., Szymański W., 1958, Elbrus, Gumaczi, Koj - Awgan Baszi 1957, Taternik, 2.
• Krzemień K, 1991, Struktura i dynamika koryt potoków Plima i Madriccio w Masywie ortles-Cevedale (Alpy Włoskie), Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 83.
• Krzemień K., 1999, Structure and Dynamics of the High-Mountian Channel of River Plima in the Ortler-Cevedale Massif (South Tirol), [w:] K. Krzemień (red.) - River Channels, Pattern, Structure and Dynamics, Prace Geograficzne UJ, 104.
• Kukuczka J., 1995, Mój pionowy świat, Wydawnictwo AT, Londyn.
• Matuszyk A., 1989, Summary of Polish mountaineering in the Hindukush, Afghanica, The Afghanistan Studies Newsletter, Oxford.
• Matuszyk A., (red.), 1993, Materiały z teorii i dydaktyki sportów wspinaczkowych, AWF im. B. Czecha w Krakowie, Kraków.
• Mountainering Maps of the World, t. II, Tokyo 1977.
• Messner R., 2008, Der leuchtende Berg Herausforderung Gasherbrum, Frederking & Thaler, München.
• Mock J., O'Neil K., 1996, Trekking in the Karakoram & Hindukush, Loney Planet, Oakland, Hawthorn, London, Paris 1996.
• Nakamura T., 2008, Ostlich des Himalaya. Die Alpen Tibets, Detjen-Verlag, Hamburg.
• Nałkowski W., 1879, Afganistan. Zarysporównawczo-geograficzny, Przegląd Polski, 52.
• Nałkowski W., 1890, Afganistan, Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, wyd. Saturnin Sikorski, t. I, Warszawa.
• Nałkowski W., 1901, Hindu Kusz, Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, wyd. Saturnin Sikorski t. 27-28, Warszawa.
• Nieroda D., 1996, Jerzy Wala (ur. 1930) - materiały do biografii i bibliografii alpinisty, Wydział Wychowania Fizycznego, AWF Kraków, maszynopis, promotor: prof, dr hab. Andrzej Matuszyk.
• Niewodniczański J.W., Grabczak J., Barański L., Rzepka J., 1981, Thealtitude effect on theisotopic composition of snow in high mountians, Journal of Glaciology, 27 (95).
• Nowyk W., 1955, Zdobycie Tiriez Mir, Góry Wysokie.
• Nyka J. (red.), 1991, Expe Doc UIAA les Expeditions, Bulettin intérieur de la Commission des Expéditions, 4-5
• Nyka J., Paczkowski A., Zawada A., 1973, Ostatni atak na Kunyang Chhich, Sport i Turystyka, Warszawa.
• Nyka J., Paczkowski A., Zawada A., 1977, Gipfelsrurm im Karakorum, Übersetzung U. Brahmer, VEB. A. Brockhaus Verlag, Leipzig.
• Olech K.W., 1969a, V Polska Wyprawa w Hindukusz 1968, mapy: Północna część Hindukuszu Wysokiego, Lunkho, Taternik, 4.
• Olech K., 1969b, Nasze wejścia w Hindukusz - 1968. Kohe Urgunt (7036m), Taternik, 4.
• Paczkowski A., 1970, Polska droga ku szczytom Ziemi, Taternik, 4.
• Paszucha K., Wojnarowicz A., 1958, Komin Łapińskiego i Paszuchy, Taternik, 3.
• Piotrowski J., 1958, W górach Ziemii Południowego Przylądka, Taternik, 1.
• Piotrowski T., 1982, Gdy krzepnie rtęć, Wydawnictwo Iskry, Warszawa
• Piotrowski T., 1988, Słońce nad Tiriez Mirem, Sport i Turystyka, Warszawa.
• Potocki J., 1927, Kilka wrażeń z poselstwa do kraju Afganów, Przegląd Współczesny, 65, Kraków.
• Pstrusińska J., 1987, Pamięć wizyty Bronisława Grąbczewskiego wśród mieszkańców Doliny Hunza, [w:] L. Dzięgiel (red. ), Na egzotycznych szlakach, O polskich badaniach etnograficznych w Afryce, Ameryce i Azji w dobie powojennej, Archiwum Etnograficzne, 33, Wrocław.
• Rozwadowski J. ks., Skoczylas A., 1957, Lionel Terray o swoim wejściu na Fitz Roy, Taternik, 2.
• Rutkiewicz W., 1979, Zdobycie Gasherbrumów, Sport i Turystyka, Warszawa.
• Ryn Z.J., 1973, Medycyna i alpinizm, PAN O/Kraków, Warszawa-Kraków 1973.
• Ryn Z.J., 2000, Moja przygoda z medycyną górską, Alma Mater, Miesięcznik UJ nr 23.
• Samujłło J.,Słowik J., 1965, Adam Drath (1904-1942), [w:] M. Odalnicki-Poczobutt (red.), Życiorysy profesorów i asystentów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919-1964, AGH, Kraków.
• Saysse-Tobiczyk K., (red.), 1961, Polskie wyprawy egzotyczne, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Saysse-Tobiczyk K., (red.), 1969, Od Łomnicy do Mont Blanc, Wiedza Powszechna, Warszawa. Saysse-Tobiczyk K., (red.), 1971, Od Andów po Hindukusz, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Saysse-Tobiczyk K., (red.), 1985, W górach wysokich, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Schramm R.W., 1961, Pierwsi Polacy w Hindukuszu, Taternik, 1.
• Toeplitz-Mrozowska J., 1934, Moja wyprawa na Pamiry w roku 1929, Książnica-Atlas, Lwów--Warszawa.
• Tokarski A.K., 1971, Tron Salomona, Wierchy, 39, 1970, Kraków.
• Trinkler E., 1927, Querdurch Afghanistan nach Indien, Peter J. Oestergaard Verlag Berlin Schöneberg, Berlin.
• Wala J., 1954, Z alpinizmu światowego, Trawers Bezingijskiego Kotła, mapa Otoczenie lodowca Bezingi, Góry Wysokie.
• Wala J., 1955, Alpinizm radziecki, mapa Otoczenie lodowca Grumm Grzimajły (Pamir), Góry Wysokie.
• Wala J., 1957, Pik Pobiedy zdobyty, mapa Centralny Tień-Szań, Taternik, 3.
• Wala J., 1958, Schematyczny rysunek drogi Łapińskiego i Paszuchy na północnej ścianie Galerii Gankowej, Taternik, 3.
• Wala J., 1959, Mapa orograficzna Riły, Taternik, 2-3.
• Wala J., 1967, Nordöstlicher (Hoher) Hindukush, mapa 1:300 000, T.V. Die Natur Freunde, Bundesgruppe Deutschland, Stuttgart.
• Wala J., (1971, 1973, 1976), Karakorum, mapa 1:250 000, użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 1973a, Hindu-kush, The Regional Division, Klub Wysokogórski, Kraków, maszynopis do użytku wewnętrznego.
• Wala J., 1973b, Hindu-kush, Hindu-Raj, The Iwa to Yuki, 43.
• Wala J., 1973c, Polacy w Hindukuszu w 1973 r.,Taternik, 4.
• Wala J., 1975,15 lat w Hindukuszu, Taternik, 2.
• Wala J., 1976, 15 lat Hindukuszu (1960-1975), Wierchy, 45.
• Wala J., 1977a, W sprawie nomenklatury obiektów górskich, Przegląd Geograficzny t. 49, 1.
• Wala J., 1977b, Hindu Kush, Mountian Group: Hendukuse Agram, do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 1979a, Polskie wyprawy w Hindukusz 1976, Taternik, 1.
• Wala J., 1979b, Polskie wyprawy w Hindukusz w 1977 r., Taternik, 2.
• Wala J., 1980a, Karakorum East, mapa 1:500 000, do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 1980b, Karakorum West, mapa 1:500 000, do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 1982, Hindukusz jako teren badań naukowych Oddziału Krakowskiego PTPNoZ, I Zjazd Naukowy PTPNoZ, referaty, PTPNoZ, Warszawa.
• Wala J., 1983, Saser Muztagh, mapa 1: 385 000, do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 1985a, Zasięg terytorialny, granice oraz podział regionalny gór Hindukusz, referat wygłoszony na II Zjeździe Naukowym Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi, Drzonków 8-10X1 1985 r., Warszawa.
• Wala J., 1985b, Inne ważniejsze osiągnięcia [w Hindukuszu] [w:] K. Saysse-Tobiczyk (red.), W górach wysokich, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Wala J., 1985c, Noszak - po 25 latach, Taternik, 1.
• Walaj., 1985d, Polacy w Hindukuszu [w:] K. Saysse-Tobiczyk (red.), W górach wysokich, Kompendium polskich wypraw wysokogórskich, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Wala J., 1988, Batura Muztagh Orographical Sketch Map of The Batura Wall, Pasu Sar Shispare Sar, mapa 1: 100 000, Klub Wysokogórski, Gdańsk.
• Wala J., 1989, Haramosh, The Iwa to Yuki, 135.
• Wala J., 1990, Orographical Sketch Map: Karakoram: Sheets 1 & 2, Swiss Foundation for Alpine Research, Zurich.
• Wala J., 1993, Eight-Thousand-Meter Peaks of the Karakorum. Orographical Sketch Map 1:50 000, do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 1994a, Via Ferrata, Góry, 1.
• Wala J., 1994b, Eigh -Thousand-Meter Peaks of the Karakorum. Orographical Sketch Map 1:50 000, The Climbing Comany Ltd, Buxton.
• Wala J., 1994c, Kungur-Muztagata, Orographical Sketch Map, 1:250000, do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 1995, The highest mountain group of the central Kun Lun, Orographical Sketch Map 1:250 000, do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 1996a, O każdej porze roku w Tatrach, Góry, 1.
• Wala J., 1996b, Orla Perć iluzją bezpieczeństwa, Góry, 12.
• Wala J., 1996c, W Tatrach przez cały rok, cz I. Góry, 3.
• Wala J., 1996d, W Tatrach przez cały rok, cz II. Góry, 4.
• Wala J., 1997, Korek na Giewoncie, Góry, 10.
• Wala J., 1998/1999, Szczyty, wierzchołki i turnie 8000, Góry i Alpinizm, nr 11, 12/1998, 1,2,3,4/ 1999.
• Wala J., 1999a, Hindukusz Zebak, Pamiętnik PTT t. 8, Złoty wiek polskiego alpinizmu -Hindukusz, Kraków.
• Wala J., 1999b, Hindukusz, zasięg terytorialny, granice oraz podział regionalny obszaru górskiego. Atrakcyjność i szczyty > 6000 m., Zeszyt do użytku wewnętrznego, Kraków, maszynopis.
• Wala J., 1999c, Grupa górska Kun Lun Shan, Góry i Alpinizm, 6.
• Wala J., 2000a, Wypadki w terenie wysokogórskim, Góry i Alpinizm, 6.
• Wala J., 2000b, Polskie wyprawy w Hindukusz 1960-1983, Zeszyt do użytku wewnętrznego. Kraków, Maszynopis.
• Wala J., 2000c, 40 lat "polskiego" Hindukuszu, Góry i Alpinizm, 1-2.
• Wala J., 2002a, Topography of the Pamir-i Wakhan Mountains. Mountain Group in the Pamir, Zeszyt do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., 2002b, Polacy w Hindukuszu, wyprawy 1960-1983, Góry i Alpinizm, 2.
• Wala J., 2002c, Wysokogórskie szlaki turystyczne Tatr Wysokich - konieczne zmiany w celu zwiększenia bezpieczeństwa, [w:] W. Borowiec, A. Kotarba, A. Kownacki, Z. Krzan, Z. Mirek (red.), Przemiany środowiska przyrodniczego Tatr, Tatrzański Park Narodowy & Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Oddział Kraków, Kraków-Zakopane.
• Wala J., 2006, Turystyka piesza w Tatrach Polskich w okresie zaśnieżenia, [w:] Z. Krzan (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a Człowiek, Tatrzański Park Narodowy na tle innych górskich terenów chronionych, t. III, Człowiek i środowisko, Wyd. Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane.
• Wala J., 2008, Hindukush. The Regional Division, Zeszyt do użytku wewnętrznego, Kraków.
• Wala J., Yoshizawa I., 1974, The Hindu Kush - from end to end, The Iwa to Yuki.
• Wala J., Zawada A., 1985, Hindukusz 1977-1978, [w:] K. Saysse-Tobiczyk (red.), W górach wysokich, Kompendium polskich wypraw wysokogórskich, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Walaszek A., 1979, E. Stenz. Badacz Afganistanu, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2.
• Walaszek A., 1981, Polska "emigracja kwalifikowana" do Afganistanu, Przegląd Polonijny, 4.
• Wielicki K., 1997, Korona Himalajów 14x8000, Wydawnictwo Ati, Kraków.
• Wojtusiak J., 1976, Hindukusz - szkic przyrodniczy, Wierchy, 45.
• Zawada A., 1977, Polsko-angielska wyprawa w Hindukusz, Taternik, 4.
• Zawadzki R., 1972, W dolinie Wachanu, Poznaj Świat, 5.