Edward Stenz - geograf, wybitny badacz Afganistanu

• Autorzy: Janusz Fedirko

Warianty tytułu

Edward Stenz - Geographer and Prominent Explorer of Afghanistan

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł dotyczy afgańskiego dorobku naukowego Edwarda Stenza, polskiego przyrodnika, który spędził 9 lat w Afganistanie. Krótki okres życia po powrocie oraz choroba spowodowały, że Stenz nie opublikował wszystkich swych naukowych spostrzeżeń z pobytu w tym kraju. Ten dziś nieco zapomniany uczony, rzadko jest przywoływany nawet w aspekcie polskiej, tak licznej na początku XXI wieku obecności w Afganistanie. Warto zatem przypomnieć jego sylwetkę naukową, zwłaszcza afgański okres jego działalności. Edward Stenz był polskim pionierem badań geograficznych w Afganistanie: hydrografem, meteorologiem, klimatologiem, geofizykiem. Tworzył podwaliny tych dyscyplin naukowych w Afganistanie, co w skrajnie odmiennych warunkach kulturowych łatwe nie było i, mimo ogromu włożonej pracy, trwałych efektów naukowych dla Afganistanu nie przyniosło; kontynuatorzy dzieła polskiego geografa szybko rezygnowali z przedsięwziętego zadania. (abstrakt oryginalny)

EN

Edward Stenz (1897-1956) was a renowned Polish scientist and explorer whose life was closely associated with Afghanistan. He went to Afghanistan before World War II and stayed there for nine years (1939-1948) due to the political situation in Europe. He pursued research throughout the country, which was not easy since Afghanistan had virtually no infrastructure, distances were large and the landscape tough to manage. Stenz left for Asia with a solid background in research techniques acquired at Polish universities. In Afghanistan he found himself in a situation with no educated individuals to rely on. He endured an enormous workload including scientific research, organizational activity and teaching activity. Stenz divided Afghanistan into hydrographic regions and made meaningful gains in the area of Afghanistan's tectonics. He designed and founded the Central Meteorological Observatory in Kabul. He was the director of the Observatory for more than a year. His papers on Afghanistan's meteorology, hydrography, geophysics and geo-thermodynamics remain relevant today. The research Stenz performed in Afghanistan was not the only research on his life's list of accomplishments. His research accomplishments include those prior to his travel to Afghanistan and those in the few short years following his return to Poland. His key accomplishment in Afghanistan was the creation of a basis for the development of the environmental sciences in a country with radically different cultural traditions, something he often noted himself. The 1939-48 legacy of Edward Stenz appears to be forgotten today, which is why it is important to remind readers of it. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Klimatologia; Meteorologia; Badania naukowe; Geofizyka

EN

Climatology; Meteorology; Scientific research; Geophysics

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2011
• Numer: z. 127
• Strony: 31--48

Twórcy

autor

Janusz Fedirko

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Bibliografia

• Bibliografia prac i artykułów E. Stenza, 1956, Przegląd Geofizyczny, 1, 3-4.
• Działalność naukowa profesora Władysława Gorczyńskiego i jej kontynuacja, 2002, Sympozjum Klimatologiczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń, 16-17 IX 1993.
• Fedirko J., 2006, Polacy w Afganistanie. Czterysta lat polskiej obecności w kraju Hindukuszu, mpis., ss. 1267.
• Fedirko J., 2007, Afganistan w polskich badaniach naukowych. Zarys chronologii i problematyki, Krakowskie Studia Międzynarodowe, 1.
• Fedirko J., 2008a, Rozsławił imif nauki polskiej, Alma Mater, 108.
• Fedirko J., 2008b, Etniczno-kulturowe uwarunkowania procesów politycznych w Afganistanie, [w:] A. Kapiszewski (red.), Świat arabski w procesie przemian. Zmiany społeczne i kulturowe oraz reformy polityczne, Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Fedirko J., 2010a, Jerzy Wala - znawca gór wysokich, Prace Geograficzne, 123.
• Fedirko J., 2010b, Arcyekspert Jerzy Wala, Alma Mater, 122-123.
• Fedirko J., 2010c, Jerzy Wala - kartograf gór i jego klienci, Kraków, 2-3 (64-65).
• Jakubowski J.L., 1977, Historia Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej w latach 1915-1952,
• Przegląd Elektrotechniczny, 2. Kołodziej E., 1966, Tradycjepolsko-afgańskiej współpracy, Życie Gospodarcze, 21, 27.
• Massalski W., 1928, Dookoła Afganistanu, Wiedza i Życie, 6.
• Massalski W., 1932, Amu-daria i jej dorzecze, Ptzegląd Geograficzny, 12.
• Mikulski Z., 1997, Edward Stenz (1897-1956) - wszechstronny geofizyk polski, Przegląd Geofizyczny, 42, 1.
• Mikulski Z., Molga M., Rojecki A., Zych S, 1956, Prof. Dr E. Stenz, Przegląd Geofizyczny, 1, 3-4.66 Mizikowski J., Sztraj E., 1996, Materiały Edwarda Stenza, Biuletyn Archiwum PAN, 37.
• Modrzejewska-Leśniewska J., 2010, Afganistan, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
• Olczak Т., 1956, Professor Edward Stenz (1897-1956), Acta Geophysica Polonica, 4, 4.
• Olczak T, brw., Prof, dr Edward Stenz, Wspomnienie pośmiertne, Histotia fizyki polskiej we wspomnieniach , http://www.ifpan.edu.pl/ON-l/Historia/stenz.htm.
• Paszyński J., 1956, Edward Stenz (1897-1956), Przegląd Geograficzny, 28, 3.
• Petrus J., 1987, Afganistan, zarys dziejów, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Pierzchlewicz J., Włodarczyk W., 1980, Budownictwo w Afganistanie - jego problemy i udział Polaków, Przegląd Budowlany, 1. Piotrowski T, 1982, Gdy krzepnie rtęć, Iskry, Warszawa.
• Pobóg-Malinowski W., 1939, Polska i Polacy w cywilizacjach świata, t.l, Terytoria, Afganistan, Warszawa.
• Pstrusińska J., 1990, Afghanistan in Sociolinguistic Perspective, [w:] С. Gray (ed.), Central Asian Survey, Incidental Papers Series, 7, London.
• R.P.M.(Rita Pagacz-Moczarska), 1996/1997, Stuletnia geofizyka, Alma Matet, 3.
• Sierakowska-Dyndo J., 1998, Granice wyobraźnipolitycznej Afgańczyków, Wyd. Dialog, Warszawa.
• Słabczyńscy W. T, 1992, Słownik podróżników polskich, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Sroka S. T, 2004/2005, Edward Stenz (1897-1956), Polski Słownik Biograficzny, 43, Kraków.
• Stachiewicz J., 1986, Dookoła Azji, rozmowa z Januszem Fedirko, Nowiny, 05.12. 1986.
• Stenz E., 1932, Fizyka kuli ziemskiej, [w:] Wielka Przyroda Ilustrowana, Wydawnictwo Bibljoteka Dzieł Naukowych, Watszawa.
• Stenz E., 1938, Obserwatorium Meteorologiczne na Kasprowym Wierchu, Biuletyn Towarzystwa Geofizyków w Warszawie, 15.
• Stenz E., 1936, 1956, Ziemia. Fizyka globu, mórz i atmosfery, PWN, Warszawa.
• Stenz E., 1941, On evaporation capacity in Kabul. Chodżme tabchir dar Kabul (streszczenie w języku perskim), Afghan. Meteorol. Service, 2, Kabul.
• Stenz E., 1944a, Polacy w Afganistanie, Polak w Indiach г. II, 22(32), Bombaj 15 XI 1944.
• Stenz E., 1944b, Refleksje po rocznicy, Polak w Indiach, 10(20), Bombaj.
• Stenz E., 1946, The Climate of Afghanistan, its Aridity, Dryness and Divisions, Polish Institute of Arts & Siences in America, New York.
• Stenz E., 1947, Lora PCK. z Kabulu do Quetty. (Wspomnienie). Polak w Indiach, 2 (82).
• Stenz E., 1948a, Tajemnice wnętrza Ziemi, Problemy, 1/22.
• Stenz E., 1948b, Obserwacja częściowego zaćmienia Słońca dnia 21 września 1941 w Kabulu, Urania, 4-6.
• Stenz E., 1949a, Służba meteorologiczna w Afganistanie, Gazeta Obserwatora PIHM., 2, 2, 2(14).
• Stenz E., 1949b, Zagadnienie klimatów suchych w świetle wyparowania, Studia Soc. Scient. Totunensis, Secio A, vol. I, 7, (rozprawa habilitacyjna).
• Stenz E., 1949c, Sieć wodna w Afganistanie. Water resources in Afghanistan, Przegląd Meteorologiczny i Hydrologiczny, 1-4.
• Stenz E., 195 la, Kilka spostrzeżeń nad promieniowaniem nadfiołkowym w Afganistanie, Przegląd Meteorologiczny i Hydrologiczny, r. 1950-1951, Warszawa.
• Stenz E., 1951b, Profesor dr Władysław Gorczyński Przegląd Meteorologiczny i Hydrologiczny, r. 1950-1951, Warszawa.
• Teisseyre R., 1997, Wspomnienie o prof. Stenzu, Przegląd Geofizyczny, 42, 1.
• Topolska M.B. 2003, hasło: Jastrzębski Zbigniew Damazy, [w:] K. Dopierała (red.), Encyklopedia Polskiej Emigracji i Polonii, t. II, Toruń.
• Walaszek A., 1979, Edward Stenz (1897-1956). Badacz Afganistanu, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 24, 2.
• Walaszek A., 1981, Polska "emigracja kwalifikowana" do Afganistanu (1937-1939), Przegląd Polonijny, 4.
• Winid В., 1956, Zasługi prof, dr Edwarda Stenza dla geografii regionalnej, Przegląd Geofizyczny, 1, 3-4.
• Wojtczak-Gadomska В., 1997, Byłam studentka profesora Stenza, Przegląd Geofizyczny, 42, 1.
• Wójcik Z. J., 2002, Rudzki Maurycy Pius Tomasz (1862-1916), Słownik Biograficzny Techników Polskich, 13, Muzeum Techniki, Warszawa.