Rachunkowość w zarządzaniu majątkami ziemskimi w Polsce w epoce oświecenia

• Autorzy: Mikołaj Turzyński

Warianty tytułu

Estate Accounting in the Period of Enlightenment in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Niniejszy artykuł jest poświęcony początkom kształtowania się koncepcji rachunkowości wykorzystywanej do zarządzania majątkami ziemskimi w Polsce drugiej połowy XVIII w. W świetle przeprowadzonych badań źródeł historycznych należy przyjąć, że w okresie Oświecenia kształtowała się koncepcja rachunkowości wykorzystywanej do zarządzania majątkami ziemskimi, wywodząca się z rachunkowości kameralnej. Koncepcja taka odpowiadała potrzebom sprawnego zarządzania w dobrach magnackich, w których prowadzono działalność rolniczą, handlową i przemysłową. Stosowane ówcześnie pojęcie "rządu" obejmuje liczne elementy tożsame dla współczesnego rozumienia rachunkowości zarządczej: pomiar, kontrolę i sterowanie, realizację zamiarów właściciela, komunikowanie. Koncepcja rachunkowości drugiej połowy XVIII w. cechuje się uwzględnieniem: - elementu zarządzania zasobami ludzkimi, - systemów motywacyjnych, - optymalizacji struktur organizacyjnych pod kątem procesów kontroli i nadzoru, - oczekiwań w zakresie wiarygodności i rzetelności zapisów księgowych, - procesów komunikowania, obejmujących rozbudowaną sprawozdawczość wewnętrzną. Istotną rolę przypisywano także procedurom planowania oraz zasadom etycznym formułowanym z punktu widzenia właścicieli majątków (zachowaniu wierności wobec przełożonych, pilności, sumienności, religijności oraz ostrożności i dokładności). (abstrakt oryginalny)

EN

This paper presents the concept of estate accounting in Poland in the second half of the eighteenth century. In light of the study of historical sources it must be assumed that estate accounting, derived from chamber accounting, developed during the Enlightenment period. Estate accounting fulfilled the needs of efficient administration in landed estates which carried out agricultural, commercial and industrial activity. The term "government" used at that time includes many elements identical to the modern understanding of management accounting: measurement, monitoring and control, implementation of the owner's objectives, and communication. The concept of managerial accounting of the second half of the eighteenth century is characterized by: 1) element of human resource management, 2) incentive systems, 3) optimization of organizational structures in terms of control and supervision, 4) expectations of credibility and reliability of accounting records, 5) communicating processes, including extensive internal reporting. An important role was attributed to the planning procedures and the ethical principles formulated from the viewpoint of the owners of property (loyalty to superiors, diligence, prudence, high morals, and accuracy). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia rachunkowości; Rachunkowość; Rachunkowość zarządcza

EN

Accounting history; Accounting; Management accounting

• Czasopismo: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Rocznik: 2011
• Tom: 63
• Numer: nr 119
• Strony: 211--225

Twórcy

autor

Mikołaj Turzyński

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Anes R.D. (2002), Accounting for the estates of deceased travelers: an example of early Spanish double entry bookkeeping, "Accounting History", Vol. 7, No. 1, s. 79-99.
• Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M. (1998), Historia ustroju i prawa polskiego, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa.
• Bąkowski-Kois D. (2005), Zarządcy dóbr Elżbiety Sieniawskiej - studium historii mentalności 1704-1726, Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica" z siedzibą w Instytucie Historii UJ, Kraków.
• Carmona S. (2004), Accounting history research and its diffusion in an international context, "Accounting History", Vol. 9, No. 3.
• Carnegie G.D., Napier C.J. (1996), Critical and Interpretive Histories: Insights into Accounting's present and Future through its Past, "Accounting, Auditing and Accountability Journal", Vol. 9, No. 3, s. 7-39.
• Carnegie G.D., Napier C.J. (2002), Exploring Comparative International Accounting History, "Accounting, Auditing and Accountability Journal", Vol. 15, No. 5, s. 689-718.
• Carnegie G.D., Rodrigues L.L. (2007), Exploring the Dimensions of the International Accounting History Community, "Accounting, Auditing and Accountability Journal", Vol. 12, No. 4, s. 441-464.
• Davies N. (1990), Boże igrzysko. Historia Polski. Tom I. Od początków do roku 1795, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Homecki A. (1970), Produkcja i handel zbożowy w latyfundium Lubomirskich. c. 1650-1750, PAN w Krakowie, Prace Komisji Nauk Historycznych nr 27, Wrocław.
• Instruktarz ekonomiczny dla ludzi będących w służbie gospodarskiej, do druku podany w Warszawie w drukarni nadwornej J.K. Mości i Prześ. Kom. Eduk. Naród. Roku 1786, [w:] Pawlik S. (1915), Polskie instruktorze, ekonomiczne z końca XVII i z XVIII wieku, Wydawnictwo Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków.
• Instruktarz ekonomiczny majętności Saryańskiej w roku 1782 sporządzony, [w:] Pawlik S. (1915), Polskie instruktarze ekonomiczne z końca XVII i z XVIII wieku, Wydawnictwo Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków.
• Instruktarz regularnej ekonomiki w 18 artykułach, a każdy w swoich paragrafach, z częściami wyszczególniającemi do każdego obowiązku tyczącego się, z informacyami i przestrogami zawartemi złożony, wydany przed rokiem 1777, [w:] Pawlik S. (1915), Polskie instruktarze ekonomiczne z końca XVII i z XVIII wieku, Wydawnictwo Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków.
• Instruktarz wielaszkowicki z 1769 r., [w:] Pawlik S. (1915), Polskie instruktarze ekonomiczne z końca XVII i z XVIII wieku, Wydawnictwo Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków.
• Jezierski A., Leszczyńska C. (2003), Historia gospodarcza Polski, Wydawnictwo Key Tex, Warszawa.
• Kozub R. M. (1994), Accounting in the thirteenth century manuscripts on estate management, "The Accounting Historians Notebook", Spring 1994, s. 6-7, 23-27.
• Krasicki I. (1954), Pisma wybrane. Tom II, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Kula W. (1963), Problemy i metody historii gospodarczej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Lipiński E. (1981), Historia powszechnej myśli ekonomicznej do roku 1870, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Markiewicz M. (2002), Historia Polski 1492-1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków. Morawski W. (2010), Dzieje gospodarcze Polski, Difin, Warszawa.
• Napier C.J. (1989), Research Directions in Accounting History, "British Accounting Review", Tom 21, Nr 3, s. 237-254.
• Napier C.J. (2006), Account Chance: 30 Years of Historical Accounting Research, "Accounting, Organizations and Society", Vol. 31, No. 4-5, s. 445-507.
• Platonova N.V. (2009), Peter the Great's government reforms and accounting practice in Russia, "Accounting History", Vol. 14, No. 4.
• Rostworowski E. (1980), Czasy saskie i Oświecenie, [w:] Tazbir J. [red.] Zarys historii Polski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Rutkowski J. (1953), Historia gospodarcza Polski (do 1864 r.), Książka i Wiedza, Warszawa.
• Schultz S.M., Hollister J. (2008), The ledger of Ann Dewitt Bevier (l 762-1834), Early American estate manager and mother, "Accounting Historians Journal", Vol. 35, No. 1, s. 135-166.
• Schulz F. (1956), Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791-1793, Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik", Warszawa.
• Serczyk W.A. (1965), Gospodarstwo magnackie w województwie podolskim w drugiej połowie XVIII wieku, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław - Warszawa - Kraków.
• Skodlarski J. (2007), Zarys historii gospodarczej Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Taylor E. (1991), Historia rozwoju ekonomiki., Tom I, Wydawnictwo Delfin, Lublin.
• Topolski J. (1978), Rozumienie historii, Państwowa Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Topolski J. (1980), Nowe idee współczesnej historiografii, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Topolski J. (1982), Prawda i model w historiografii, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
• Topolski J. (1983), Teoria wiedzy historycznej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Topolski J. (2009), Wprowadzenie do historii, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Var T. (1981), Bonsignori family estate accounting 1461-1632, "The Accounting Historians Journal", Vol. 8, No. 2, s. 23-35.
• Walker S.P. (2005), Accounting in history, "Accounting Historians Journal", Vol. 32, Nr 2, s. 233-259.