Załamanie przepływów zagranicznych inwestycji bezpośrednich w dobie globalnego kryzysu gospodarczego

• Autorzy: Anna Zorska
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Kryzys gospodarczy na świecie - zapoczątkowany głębokim załamaniem globalnego sektora fińansowego - miał silne, niekorzystne implikacje dla decyzji przedsiębiorstw dokonujących ekspansji inwestycyjnej na obcych rynkach. Wyrazem tego stał się duży spadek strumieni ZIB w 2008 i 2009 roku. O dramatycznym spadku przepływów ZIB zadecydowały przede wszystkim dwie grupy czynników: finansowe (utrudnienia w pozyskaniu kapitału na inwestycje i jego wysoki koszt) oraz rynkowe (spadek i zmiany w strukturze popytu i wzrost ryzyka inwestycyjnego). Dane statystyczne ' stosunkowo dobrze dokumentują silną redukcję strumieni ZIB na świecie, ale mniej poznane są zmiany w zakresie warunków inwestowania, decydujące o obecnym załamaniu oraz o przyszłej odbudowie strumieni tych inwestycji. Co istotne, zmiany motywów i warunków angażowania się w ZIB stają się zróżnicowane w przypadku firm dwóch grup: krajów wysoko rozwiniętych i krajów mniej rozwiniętych. Przeprowadzona analiza teoretycznych warunków (w ujęciu paradygmatu OLI) oraz empirycznych tendencji w zakresie przepływów ZIB pozwala na wstępne sformułowanie kilku wniosków. 1) Paradygmat OLI - dotychczas stosowany do analizy podejmowania ZIB we względnie stabilnej sytuacji ekonomicznej - może też dobrze służyć do objaśnienia przesłanek zmian dokonujących się w decyzjach inwestycyjnych (ZIB) przedsiębiorstw w czasie kryzysu gospodarczego. 2) Wykorzystanie ogólnodostępnych informacji ekonomicznych pozwala naświetlić zmiany w motywacjach firm-inwestorów oraz w warunkach paradygmatu OLI, jak też wskazać, które ich elementy stają się najważniejsze dla decyzji inwestycyjnych przedsiębiorstw w istniejącej, kryzysowej sytuacji gospodarczej. 3) Analiza zmian motywacji przedsiębiorstw do lokowania ZIB wskazuje, że wszystkie motywy pozostają ważne, ale tworzy się ich hierarchia, sekwencja i zróżnicowanie. W czasie kryzysu początkowo ważne stały się motywy rynkowe, następnie zasobowe i efektywnościowe, a w dalszej kolejności strategiczne. Dla KTN pochodzących z krajów mniej rozwiniętych motywy efektywnościowe były i są mniej ważne. 4) Posiadanie i utrwalanie przewag konkurencyjnych - warunek "O" - jest pod silnym wpływem utrudnień w dostępie do kapitału, co ogranicza możliwości firm w zakresie prowadzenia prac B+R i wdrażania innowacji rzeczywistych. Skutkuje to szybszą erozją przewag jakościowych (posiadanych aktualnie i kreowanych na przyszłość) oraz wzrostem znaczenia przewag kosztowo-cenowych. Osłabienie konkurencyjności międzynarodowej może zmniejszać skłonność wielu firm do ekspansji zagranicznej, dając szanse nowym "graczom" (np. z krajów azjatyckich) na rynku globalnym. 5) Wykorzystanie walorów zagranicznych lokalizacji - warunek "L" - ewoluuje ku koncentrowaniu się bezpośrednich inwestorów na dużych rynkach mniej dotkniętych kryzysem i/lub wyposażonych w zaawansowane technologicznie (i konkurencyjne cenowo) zasoby i zdolności wytwórcze. Możliwości wykorzystania walorów najlepszych dla lokowania ZIB mogą być jednak ograniczone przez politykę państwa (np. w krajach rozwiniętych), broniącą interesów gospodarki krajowej. 6) Korzyści z internalizacji - warunek "I" - nabierają większego znaczenia zarówno od strony podnoszenia efektywności (możliwy wzrost kosztów transakcyjnych), jak też zwiększania korzyści strategicznych (poprzez rozwijanie innowacyjności we własnych ośrodkach B+R i filiach zagranicznych). Ponadto filie mogą pozyskiwać nowe technologie u lokalnych podmiotów w wielu krajach. Jednakże mniejsze wykorzystanie internalizacji może skutkiem ograniczeń kapitałowych i popytowych. 7) Wobec dużej niepewności i ryzyka w oddziaływaniu zewnętrznych czynników s na warunki OLI - zwłaszcza na potencjalne korzyści z internalizacji - podejmowanie ZIB stanie się silnie wrażliwe na zmiany w szerokim otoczeniu przedsiębiorstw. W tej sytuacji bezpieczniejsze dla przedsiębiorstw (KTN) działających na rynkach zagranicznych jest wykorzystanie innych (pozainwestycyjnych) form ekspansji zagranicznej, tzn. kooperacji i wymiany handlowej. 8) W latach 2008 i 2009 - objętych obecnym kryzysem gospodarczym - spadek strumieni napływu ZIB był nieco słabszy niż na początku dekady (2001-2003), pomimo poważniejszej sytuacji finansowej i gospodarczej na świecie. W pewnym stopniu było to skutkiem wzrostu znaczenia atrakcyjnych lokalizacji w krajach mniej rozwiniętych. Dokonało się istotne przesunięcie strumieni inwestycyjnych ku tym lokalizacjom, z których największe znaczenie mają kraje BRIC. Jednocześnie w przepływach ZIB silnie spadło znaczenie krajów UE i firm unijnych jako inwestorów. 9) W strukturze gałęziowej napływu ZIB na świecie obniża się znaczenie przemysłów przetwórczych, a wzrastają udziały usług oraz wydobycia surowców i paliw. W coraz większym stopniu są to inwestycje przedsiębiorstw, a nie funduszy inwestycyjnych (prywatnych i państwowych). W inwestycjach bezpośrednich dominują fuzje i przejęcia, chociaż spadek liczby nowych projektów inwestycyjnych był mniejszy (umocniły swój udział) i wiele z nich jest realizowane w dłuższych cyklach. 10) W dobie poważnego kryzysu ekonomicznego KTN i ich filie zagraniczne - jako grupa podmiotów w gospodarce światowej - skutecznie bronią swoich interesów na rynku globalnym. Liczba korporacji i ich filii niewiele zmniejszyła się w 2009 roku, aktywa filii zagranicznych niewiele obniżyły wartość, ich sprzedaż wyrobów i usług skurczyła się lekko, a udział wartości dodanej filii korporacyjnych w światowym PKB osiągnął najwyższy dotychczas poziom 11%. W dobie obecnego kryzysu KTN zdołały mniej ograniczyć aktywność ekonomiczną niż inne podmioty w gospodarce światowej. 11) Stosunkowo dobra kondycja największych "globalnych graczy" - głównie firm amerykańskich - jest nie tylko wyrazem ich zdolności dostosowawczych do niekorzystnie ewoluujących warunków ekonomicznych, ale też dynamicznej ekspansji KTN pochodzących z krajów mniej rozwiniętych, głównie z Chin i Indii. Ich agresywne strategie konkurencji i ekspansji inwestycyjnej - w połączeniu z pomocą państwa oraz ze stosunkowo dobrą sytuacją na rynkach krajowych - umożliwiły szybki rozwój firm i umocnienie pozycji na rynku globalnym. 12) Mimo że menedżerowie KTN nie oczekują dużej poprawy makroekonomicznych warunków na świecie, starają się na różne sposoby podnosić efektywność i umacniać konkurencyjność, czemu służy doskonalenie strategii i przebudowa organizacji ponadgranicznej działalności. Wiele wskazuje na to, że dostosowanie oferty handlowej (rozwój produktów) firm oraz przemiany strategiczno-organizacyjne w skali globalnej i regionalnej będą prowadzone częściowo z wykorzystaniem ZIB. 13) Pomimo znacznego spadku napływu ZIB do Polski w latach 2008-2009, nasz kraj - na tle innych państw w regionie - posiada walory istotne dla ekspansywnych inwestorów zagranicznych (azjatyckich i amerykańskich). Stosunkowo duży i mniej dotknięty kryzysem rynek zbytu, członkostwo w UE, zasoby kwalifikowanej siły roboczej, coraz lepszą infrastrukturę. Dzięki wskazanym walorom, polska gospodarka stanowi atrakcyjną lokalizację dla napływu ZIB na potrzeby rynku naszego kraju, a nawet całej Unii. Jednak dla wielu KTN przede wszystkim sytuacja finansowa i gospodarcza UE może determinować napływ ZIB do Polski w najbliższych latach. 14) Odradzająca się aktywność gospodarek i dostosowania strategiczno-organizacyjne przedsiębiorstw mogą stworzyć przesłanki do stopniowego wzrostu przepływów ZIB w najbliższych latach. Zdaniem UNCTAD, w roku 2010 nastąpi odwrócenie spadkowej tendencji przepływów ZIB. Ich nowe strumienie skierują się w pierwszym rzędzie do akwizycji istniejących spółek, głównie w sektorze usług oraz wydobycia surowców i paliw. Wzrośnie aktywność inwestorów (KTN) pochodzących z krajów mniej rozwiniętych, zwłaszcza BRIC. Ich ekspansja inwestycyjna będzie świadczyć nie tylko o konkurencyjności nowych "globalnych graczy", lecz również o sukcesach ich macierzystych krajów - głównie Chin i Indii - jako nowych potęg gospodarczych. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

PL

Inwestycje bezpośrednie; Kryzys gospodarczy; Inwestycje zagraniczne; Potrzeby rynku

EN

Direct investments; Economic crisis; Foreign investment; Market needs

• Czasopismo: Prace i Materiały Instytutu Studiów Międzynarodowych / Szkoła Główna Handlowa
• Rocznik: 2011
• Numer: nr 40
• Strony: 27--57

Twórcy

autor

Anna Zorska

• Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Bibliografia

• Benito G., Petersen B., Welch L.S., Towards More Realistic Conceptualization of Foreign Operation Modes, "Journal of International Business Studies", 2009, Vol. 40.
• Cantwell J., Location and the Multinational Enterprise, "Journal of International Business Studies", 2009, Vol. 40.
• Casillas J.C., Moreno A.M., Acedo F.J., Gallego M.A., Ramos E., An Integrative Model of the Role of Knowledge in the Internationalization Process, "Journal of World Business", 2009, vol.
• Confronting the Crisis. Its Impact on the ICT Industry, ITU, Washington 2009.
• Dunning J.H., International Production and the Multinational Enterprise, G. Allen & Un¬win, London 1981.
• Dunning J.H., Multinational Enterprises and the Global Economy, Addison-Wesley, Wok-ingham 1993.
• Ghemawat P., Finding Your Strategy in a New Landscape, "Harvard Business Review", 2010, March.
• Jana R., Do Ideas Cost Much?, "BusinessWeek", 2009, April 20th.
• Kao J., Światowe centra innowacji. Jak je wykorzystać?, "Harvard Business Review - Polska", 2010, kwiecień.
• Prospects for the Global Economy, The World Bank, 21 January 2010.
• Raman A.P., Nowe pogranicza wzrostu, "Harvard Business Review - Polska", grudzień 2009 - styczeń 2010.
• Rhodes D., Stettler D., Jak uzyskać przewagę nad konkurencją w czasie dekoniunktury, "Harvard Business Review - Polska" 2009, marzec.
• Szymański W., Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie, Difin, Warszawa 2009.
• World Investment Report 2010. Investing in a Low-carbon Economy, UN-UNCTAD, New York-Geneva 2010.
• World Investment Report 200-9. Transnational Corporations, Agriculture and Development, UN-UNCTAD, New York-Geneva 2008.
• World Investment Report 2008. Transnational Corporations and the Infrastructure Chal¬lenge, UN-UNCTAD, New York-Geneva 2008.
• World Investment Report 2006. FDI from Developing and Transition Economies: Implica¬tions for Development, UN-UNCTAD, New York-Geneva 2004.
• World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, UN-UNCTAD, New York- Geneva 2004.
• WTO: Press Releases, 2010, March 26th.
• Żorska A., Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania, PWE, Warszawa 2007.
• Żorska A., Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.