Adam Smith a polska doktryna wolnego handlu u schyłku XVIII wieku. Wokół polemik w kwestii umiejscowienia myśli ekonomiczno-politycznej Hugona Kołłątaja i Michała Ossowskiego

• Autorzy: Rafał Lis

Warianty tytułu

Adam Smith and the Polish Doctrine of Free Trade in the End of 18th Century. Around the Polemics in the Question of Hugo Kołłątaj and Michał Ossowski's Economic-Political Thought and Its Place

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł prezentuje powiązania między doktryną wolnego handlu Adama Smitha oraz polskich reformatorów reprezentowanych przez H. Kołłątaja i M. Ossowskiego. Choć w świetle wcześniejszych polemik zadanie ukazania bezpośredniego wpływu Bogactwa narodów na polską myśl polityczną i ekonomiczną okresu przedrozbiorowego byłoby problematyczne, kwestia daleko idących zbieżności obu momentów intelektualnych wydaje się wciąż bardzo interesująca. W tym względzie pozostaje do zbadania zwłaszcza to, na ile polscy zwolennicy wolnego handlu istotnie wykraczają poza optykę silnego w Polsce leseferyzmu fizjokratycznego i zbliżają się do bardziej "socjologicznych" ustaleń szkockiego filozofa. Doskonałą okazję stwarza ku temu analiza paradoksu "naturalizmu" i protekcjonizmu. Okazuje się, że choć można mówić o uderzającej nieraz paralelności w uzasadnieniu niektórych odstępstw od logiki wolnohandlowej (szczególnie względami bezpieczeństwa), to zarazem polscy reformatorzy przewidywali znacznie większą rolę państwa (głównie w zakresie wspierania inicjatyw przemysłowych).(abstrakt oryginalny)

EN

The article focuses on the relationship between Adam Smith's doctrine of free trade and that of Polish reformers of the Four Year Sejm, represented by Hugo Kołłątaj and Michał Ossowski. Although in the light of earlier polemics it would be very problematic to prove a direct influence of the Wealth of Nations on pre-partitioned Polish political and economic thought, there is still an interesting question of far-reaching convergence of two intellectual moments to analyze. As far as this is concerned, it should be found to what extent Polish supporters of free trade go beyond a doctrine of physiocratic leseferism, very influential in Poland, approaching more "sociological" Smithian conclusions. Such an opportunity is especially provided by the analysis of "naturalism" - protectionism paradox. It turns out that although there is even a striking parallel in justification of some examples of dissenting with the free trade logic (specifically for reasons of national safety), Polish reformers anticipated a greater role of the state (mainly in supporting of industrial initiatives).(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Handel; Liberalizm; Fizjokratyzm

EN

Trade; Liberalism; Physiocracy

• Czasopismo: Ekonomia / Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
• Rocznik: 2012
• Numer: nr 4 (21)
• Strony: 11--29

Twórcy

autor

Rafał Lis

• Akademia Ignatianum w Krakowie

Bibliografia

• Chodorowski J., Adam Smith (1723-1790), Acta Universitatis Wratislaviensis no 505, Prawo 89, Wrocław 1980.
• Clarke P.H., Adam Smith, stoicism and religion in the 18th Century, "History of the Human Sciences" 2000, vol. 13, no. 4.
• Dihm J., O sprawie chłopskiej, Konstytucji Ekonomicznej i Michale Ossowskim na marginesie uwag Emanuela Rostworowskiego, "Przegląd Historyczny", t. 52, z. 4.
• Dihm J., Sprawa Konstytucji Ekonomicznej z 1791 r. (na tle wewnętrznej i zagranicznej sytuacji Polski), Komitet Historii Nauki PAN, Monografie z dziejów nauki i techniki, t. 10, Wrocław 1959.
• Dunn J., From applied theology to social analysis: The break between John Locke and the Scottish enlightenment, [w:] Wealth and Virtue: The Shaping of Political Economy in the Scottish Enlightenment, red. I. Hont, M. Ignatieff, Cambridge 1983.
• Eltis W., The contrasting theories of industralization of François Quesnay and Adam Smith, "Oxford Economic Papers" 1988, vol. 40, no. 2, s. 280.
• Forbes D., Sceptical whiggism, commerce, and liberty, [w:] Essays on Adam Smith, red. A. Skinner, T. Wilson, Oxford 1985.
• Haakonssen K., Natural Law and Moral Philosophy. From Grotius to the Scottish Enlightenment, Cambridge 1996.
• Hoyer W., Zagadnienie wolnego handlu w literaturze i publicystyce polskiej końca XVIII w., odbitka z ,,Rocznika Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie", Warszawa 1925.
• Kołłątaj H., Do Stanisława Małachowskiego referendarze koronnego o przyszłym sejmie anonima listów kilka, [w:] H. Kołłątaj, Listy anonima i prawo polityczne narodu polskiego, t. 1 [II.2], Warszawa 1954.
• Kołłątaj H., Do Stanisława Małachowskiego referendarze koronnego o przyszłym sejmie anonima listów kilka, [w:] H. Kołłątaj, Listy anonima i prawo polityczne narodu polskiego, t. 2 [III.9], Warszawa 1954.
• Kołłątaj H., Mowa na sejmie dn. 28 czerwca 1791 r. (w skróceniu), [w:] Kuźnica Kołłątajowska. Wybór źródeł, red. B. Leśnodorski, Warszawa 2003.
• Kwaśnicki W., Ekonomia klasyczna - spojrzenie z innej perspektywy, "Ekonomista"1998, nr 5-6.
• Leśnodorski B., Wstęp, [w:] H. Kołłątaj, Listy anonima i prawo polityczne narodu polskiego, Warszawa 1954.
• Lipiński E., Historia polskiej myśli społeczno-ekonomicznej do końca XVIII wieku, Wrocław 1975.
• Lis R., Krytyka teorii umowy społecznej. Z myśli politycznej i prawnej szkockiego Oświecenia, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 2007, t. 49, z. 2.
• Michalski J., Zagadnienie polityki antycechowej w czasach Stanisława Augusta, "Przegląd Historyczny" 1954, t. XLV.
• Nax F., Wykład początkowych prawideł ekonomiki krajowej, [w:] F. Nax, Wybór pism, red. W. Sierpiński, Warszawa 1956.
• Neil Th.P., The Physiocrats' Concept of Economics, "The Quarterly Journal of Economics" 1949, vol. 63, no. 4.
• Ossowski M., O urządzeniu starostw rada i projekt do prawa, Warszawa 1791, bez paginacji.
• Piątkowski W., J.C.L. Simonde de Sismondi's treatise on physiocracy and of Adam Smith, [w:] Physio- cracy Yesterday and Today. Economy-Philosophy-Politics, red. J. Rosicka, Kraków 1996.
• Rostworowski E., W sprawie Konstytucji Ekonomicznej 1791 r. (na marginesie książki Jana Dihma), "Przegląd Historyczny" 1960, t. 51, z. 4.
• Schachter G., Francois Quesnay: Interpreters and critics revisited, "American Journal of Economics and Sociology" 1991, vol. 50, no. 3.
• Skinner A.S., Economic theory, [w:] The Cambridge Companion to the Scottish Enlightenment, red. A. Broadie, Cambridge 2003.
• Smith A., Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 2 [IV.7], tłum. A. Prejbisz, Warszawa 1954.
• Smith A., Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 2 [IV.9], tłum. A. Prejbisz, Warszawa 1954.
• Smith A., Lectures on Jurisprudence, eds. R.L. Meek, D.D. Raphael, L.G. Stein, Indianapolis 1985.
• Szymaniec P., Wizja społeczeństwa i państwa w poglądach Adama Smitha, "Przegląd Naukowy Disputatio", t. 11, Gdańsk 2010.
• Szymaniec P., Wizja społeczeństwa i państwa w poglądach Adama Smitha, "Przegląd Naukowy Disputatio", t. 2 [IV.2], Gdańsk 2010.
• Szymaniec P., Wizja społeczeństwa i państwa w poglądach Adama Smitha, "Przegląd Naukowy Disputatio", t. 2 [IV.4], Gdańsk 2010.
• Viner J., The Role of Providence in Social Order, Philadelphia 1972.
• Winch D., Adam Smith's Politics. An Essay In Historiographic Revision, Cambridge 1978.
• Zabieglik A., Adam Smith, Warszawa 2003.