Jakiego ładu społeczno-gospodarczego Polacy potrzebują? Jest to zapewne demokratyczny kapitalizm, ale...

• Autorzy: Jerzy Reykowski

Warianty tytułu

What Kind of Socio-Economic Order Do the Poles Need? Probably Democratic Capitalism, but...

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W Polsce i w wielu innych krajach za pożądaną formę ładu społecznego uznaje się najczęściej wolny od patologii demokratyczny kapitalizm, którego podstawę stanowi system rynkowy. System ten przyczynił się do ogromnego przyśpieszenia społeczno-ekonomicznego rozwoju wielu krajów dzięki temu, że wytworzył ścisły związek między dostępem do dóbr materialnych i symbolicznych a zaangażowaniem w działalność produktywną. Uruchomił on bardzo silną motywację pobudzającą do rywalizacji w zakresie produkowania dóbr i ich gromadzenia. Przyczynił się też do wytworzenia ideologii, która przedstawia go jako jedyny, skuteczny, naukowo uzasadniony ekonomiczny mechanizm gospodarczego i cywilizacyjnego postępu. Ideologia ta nie bierze jednak pod uwagę tego, iż po pierwsze mechanizm ten wykazuje poważne defekty (tzw. market failures), wśród których szczególnie niebezpiecznym jest zjawisko rozrywania związku między sukcesem rynkowym a działalnością produktywną; po drugie, mechanizm ten przyczynia się do intensyfikacji destruktywnej rywalizacji, a w konsekwencji do pogarszania społecznych stosunków i narastania stresu psychologicznego na masową skalę; po trzecie, mechanizm ten wyolbrzymia znaczenie osobistego interesu, przyczyniając się do tłumienia innych form motywacji, a w szczególności motywacji zadaniowej, stanowiącej niezbędny warunek dobrego wykonywania zadań, wobec których kontrola rynkowa jest nieskuteczna. (abstrakt oryginalny)

EN

There is a widespread agreement that democratic capitalism based on the market system is the best form of a social order. The market system has played the crucial role in the acceleration of the socio-economic development of many countries. It was due to the fact that the market had established a strong relation between the access to material and symbolic goods and productive activities. It stimulated a very intense competitive motivation both for production and acquisition of material and symbolic goods. The historical success of the competitive market contributed to the development of market ideology that asserts that it is the only scientifically proven effective mechanism of the economic development and technological progress. However, this ideology seems to ignore several important shortcomings of the system, namely: (1) the market failures, especially the weakening of the connections between the market success and productive activities, (2) the fact that the market instigates the "destructive competition" (M. D eutsch) that contributes substantially to degradation of social relations and to the massive increase of the psychological stress, (3) the fact that the market amplifies the role of the motivation of self-interest. Self-interest suppresses other forms of motivation for participation in productive activities, especially intrinsic motivation and task orientation that are important in maintaining the high quality of functioning in all situations where market control is ineffective. The acknowledgment of these shortcomings is the necessary precondition for the critical reflection on the social reforms. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Ład społeczno-gospodarczy; Kapitalizm; Demokracja; System rynkowy

EN

Social-economic order; Capitalism; Democracy; Market system

• Czasopismo: Studia Ekonomiczne / Polska Akademia Nauk. Instytut Nauk Ekonomicznych
• Rocznik: 2012
• Numer: nr 4 (75)
• Strony: 483--506

Twórcy

autor

Jerzy Reykowski

• Instytut Psychologii PAN

Bibliografia

• Baker G.S. (1990), Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich, Warszawa.
• Balcerowicz L. (1995), Wolność i rozwój, Znak, Kraków.
• Balcerowicz L. (2009), Wywiad, "Gazeta Wyborcza" 11 maja.
• Bauman Z. (2012), "Fate of social inequality in liquid modern times"(w druku).
• Beahm J (2011), Ja, Steve. Steve Jobs własnymi słowami, MT Biznes,Warszawa.
• Bell D. (1994), Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, PWN, Warszawa.
• Birket-Smith K. (1974), Ścieżki kultury, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Cartwright D. (1965), Influence, leadership, control, w: Handbook of Organizations, J.G. March (red.), Rand McNally, Chicago.
• Deci E.L., Ryan R.M. (1985), Intrinsic Motivation and Self Determination in Human Behavior, Plenum Press, New York.
• Deci E.L., Ryan R.M. (2000), The support of autonomy and the control of behavior, w: Motivational Science, E.T. Higgins, A.W. Kruglanski (red.), Psychology Press, Philadelphia.
• Deutsch M. (2006), Justice and conflict, w: The Handbook of Conflict Resolution, M. Deutsch, P.T. Coleman, E.C. Marcus (red.), Jossey-Bass, San Francisco.
• Domański H. (2009), Społeczeństwa europejskie. Stratyfikacja i systemy wartości, Scholar, Warszawa.
• Downs A. (1957), An Economic Theory of Democracy, Harper and Row, New York.
• Firth R. (1965), Społeczności ludzkie, PWN, Warszawa.
• Guriewicz A. (1976), Kategorie kultury średniowiecznej, PIW, Warszawa.
• Harvey D. (2008), Neoliberalizm. Historia katastrofy, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa.
• Jost J.T., Banaji M.R. (2004), The role of stereotyping in system justification and the production of false consciousness, w: Political Psychology, J.T. Jost and J. Sidanius (red.), Psychology Press, New York.
• Kavoussi B. (2013), Paul Volcker: Goldman Sachs Changed For The Worse, "Huffpost Business", February 2.
• Kowalik T. (2009), www. Polska transformacja.pl, Muza, Warszawa.
• Mansbridge J.J. (1983), Beyond Adversary Democracy, The University of Chicago Press, Chicago.
• Malinowski B. (1958), Szkice z teorii kultury, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Marody M. (2000), Instytucjonalne ramy negocjacji społecznych, w: Między rynkiem a etatem, M. Marody (red.), Scholar, Warszawa.
• Mączak A. (1988), Więzi stanowe, w: I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski. (red.), Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, KiW, Warszawa.
• Müller W. (2001), Mobility social, w: International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, N.I. Smelser, P.B. Baltes (red.), Vol. 15, Elsevier, Amsterdam.
• Reich R.B. (2009), Kapitalizm niszczy demokrację, w: J. Żakowski, Zawał, Biblioteka Polityki, Warszawa.
• Reykowski J. (1975), Zadania pozaosobiste jako regulator czynności, w: Studia nad teorią czynności ludzkich, I. Kurcz, J. Reykowski (red.), PWN, Warszawa.
• Sadowski Z. (2011), Ku modernizacji Polski, w: Projekt dla Polski - Założenia, J. Reykowski (red.), Scholar, Warszawa.
• Sandel M. J. (2012), What isn't for sale? "Atlantic", April, 62-66.
• Satz D. (2001), Market and nonmarket allocation, w: International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, N.I. Smelser, P.B. Baltes (red.), Vol. 14, Elsevier, Amsterdam.
• Sherif M. (1958), Superordinate goal in the reduction of intergroup conflicts, "American Journal of Sociology", 63, 349-356.
• Sidanius J., Pratto F. (1999), Social dominance theory: A new synthesis, w: Political Psychology, J.T. Jost, J. Sidanius (red.), Psychology Press, New York.
• Stiglitz J.E. (2010), Free Fall, Norton, New York.
• Whithead J.W. (1991), The forgotten limits: Reason and regulation in economic theory, w:The Economic Approach to Politics, K.R. Monroe (red.), Harper, New York.
• Wiatr J.J. (1999), Socjologia wielkiej przemiany, Krajowa Agencja Promocyjna, Warszawa.
• Zientara B. (1988), Warstwy społeczne. Kształtowanie się społeczeństwa klasowego, w: Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski (red.), KiW, Warszawa.