PL EN


Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników
Czasopismo
2013 | 4 | nr 7 Rzeczpospolita i republikanizm | 15--45
Tytuł artykułu

Myśl reformatorska Sejmu Czteroletniego w świetle dylematów zachodniego republikanizmu XVIII wieku : zarys problematyki

Autorzy
Warianty tytułu
The Thought of the Reform Camp of the Four-Year Sejm in Light of the Dilemmas of 18th Century Western Republicanism : an Outline of the Problem
Języki publikacji
PL
Abstrakty
W artykule podejmuje się próbę rozpoznania najważniejszych dla przeobrażeń tradycji republikańskiej rozwiązań zachodniej myśli politycznej XVIII wieku. Za sprawą zrozumienia znaczenia handlu i wyzwań nowoczesnej państwowości miała ona odchodzić od inspirujących ją dotąd ideałów starożytnego obywatelstwa. Kolejnym zasadniczym celem artykułu jest ukazanie na tym tle możliwości polskiego republikanizmu, głównie tak zwanej myśli reformatorskiej. Przedstawia się tu w pierwszej kolejności paradoksy nowoczesności i republikanizmu. Są one znajdowane - zgodnie zresztą z niektórymi wskazówkami Johna G.A. Pococka - w twórczości Monteskiusza, filozofów szkockiego Oświecenia, wreszcie amerykańskich federalistów, faktycznych wyrazicieli nowego republikanizmu. Wskazane rozstrzygnięcia dostarczają ram porównawczych dla przyjrzenia się polskim zmaganiom z nowoczesnością. Są one przedstawione na przykładzie myśli ks. Hugona Kołłątaja, jednego z najbardziej znaczących pisarzy, autora słynnych w początkach Sejmu Czteroletniego Listów anonima. Okaże się, że myśl ta wykazuje właściwe dla teoretyków zachodnich zainteresowania możliwościami ekonomii i rządności, niemniej ujawnia - pomimo opozycji wobec głosicieli dawnego republikanizmu szlacheckiego, chętnie wspierających się autorytetem Jean-Jacques'a Rousseau - wiele oznak typowej wymowy republikańskiej. Będzie ją można w każdym razie uznać za jedną z prób odpowiedzi polskiego republikanizmu na wyzwania nowoczesności. (abstrakt oryginalny)
EN
This article is an attempt to identify the most important outcomes of the Western political thought of the 18th century, which sought to revise the republican tradition. It is admitted that this tradition, having been influenced by an understanding of the modern challenges of commerce and statehood, was about to abandon its previous inspirations, namely the ideals of ancient citizenship. The following, most essential aim of the article is to show in this context the possibilities of Polish republicanism, especially the thought of the Reform Camp. With these purposes in mind the paradoxes of modernity and republicanism are presented in the first turn. These can be found - following some conclusions of John G.A. Pocock's civic humanistic reading - in the writings by Montesquieu, the philosophers of the Scottish Enlightenment and, lastly, the American federalists, which actually exemplified a new republican tradition. The conclusions pointed out in the first part of the article, provide us with a comparative framework to examine the Polish struggle with modernity. The last are exemplified here by the thought of Hugo Kołłątaj, the author of the famous Listy anonima, who was indeed one of the most spectacular writers of the Reform Camp. That thought, as it turns out, displays similar concerns of the Western theorists, in its perspectives on political economy and the effectiveness of government. Even if opposed to the preachers of ancient republicanism of the Polish szlachta, willingly. (original abstract)
Czasopismo
Rocznik
Tom
4
Strony
15--45
Opis fizyczny
Twórcy
autor
  • Akademia Ignatianum w Krakowie
Bibliografia
  • Armitage, D., 2005, Empire and Liberty: A Republican Dilemma, w: van Gelderen, M., Skinner, Q. (eds.), Republicanism: A Shared European Heritage, t. 2: The Values of Republicanism in Early Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge.
  • Bailyn, B., 1992, The Ideological Origins of the American Revolution, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge (enlarged edition).
  • Bloom, A., 1990, Rousseau - the Turning Point, w: Bloom, A. (ed.), Confronting the Constitution. The Challenge to Locke, Montesquieu, Jefferson, and the Federalists form Uitlitarism, Historicism, Marxism, Freudianism, Pragmatism, Existentialism..., AEI Press, Washington.
  • Butterwick, R., 2008, Konstytucja 3 Maja na tle nowożytnej Europy. Synteza republikanizmu i monarchizmu, w: Lex est Rex in Polonia et in Lithuania... Tradycje polityczno-prawne Rzeczypospolitej - doświadczenie i dziedzictwo, Biuro Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa.
  • Butterwick, R., 2003, O ideologii krajowej i dworskiej w Anglii i w Polsce w wieku XVIII, w: Skowron, R, Dwór a kraj. Między centrum a peryferiami władzy, Zamek Królewski na Wawelu, Kraków.
  • Carrithers, D.W., 2001, Democratic and Aristocratic Republics: Ancient and Modern, w:Carrithers, D.W., Mosher, M.A., Rahe, P.A. (eds.), Montesquieu's Science of Politics: Essays on the Spirit of Law, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham.
  • Dickinson, H., 1977, Liberty and Property. Political Ideology in Eighteenth Century Britain, Weidenfeld & Nicolson, London.
  • Dihm, J., 1959, Sprawa Konstytucji Ekonomicznej z 1791 r. (na tle wewnętrznej i zagranicznej sytuacji Polski), Komitet Historii Nauki PAN, Monografie z dziejów nauki i techniki, 1.10, Wrocław.
  • Duncan, Ch.M, 1995, The Anti-Federalists and Early American Political Thought, Northern Illinois University Press, De Kalb.
  • Forbes, D., 1985, Hume's Philosophical Politics, Cambridge University Press, Cambridge (reprint).
  • Forbes, D., 1975, Sceptical Whiggism, Commerce and Liberty, w: Skinner, A., Wilson, T. (eds.), Essays on Adam Smith, Clarendon Press, Oxford.
  • Geuna, M., 2005, Republicanism and Commercial Society in the Scottish Enlightenment: The Case of Adam Ferguson, w: van Gelderen, M., Skinner, Q. (eds.), Republicanism: A Shared European Heritage, t. 2: The Values of Republicanism in Early Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge.
  • Goldsmith, M.M., 1994, Liberty, Virtue and the Role of Law, 1689-1770, w: Wootton, D. (ed.), Republicanism, Liberty, and Commercial Society, 1649-1776, Stanford University Press, Stanford.
  • Grześkowiak-Krwawicz, A., 2000, O formę rządu czy o rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu Czteroletniego, IBL PAN, Warszawa.
  • Haakonssen, K., 1998, Republikanizm, w: Goodin, R.E., Pettit, P. (red.), Przewodnik po współczesnej filozofii polityki, przekł. C. Cieśliński, M. Poręba, "Książka i Wiedza", Warszawa.
  • Hume, D., 1985, Essays Moral, Political and Literary, eds. T.H. Green, T.H. Grose, Liberty Fund, Indianapolis.
  • Ignatieff, M., 1986, Smith and Rousseau and the Republic of Needs, w: Smout, T.C. (ed.), Scotland and Europe 1200-1850, John Donald Publishers, Edinburgh.
  • Kenyon, C., 1966, The Political Thought of the Antifederalist, w: Kenyon, C, (ed.), The Antifederalists, Northeastern University Press, Boston.
  • Kołłątaj, H., 1954, Listy anonima i Prawo polityczne narodu polskiego, 1.1-2, oprac. B. Leśnodorski i H. Wereszycka, PWN, Warszawa.
  • Kołłątaj, H., 1791, Mowa ks. Hugona Kołłątaja podkanclerzego koronnego na sesji sejmowej dnia 10 listopada 1791 w materyi starostw dana.
  • Kołłątaj, H., 1790, Uwagi nad pismem Seweryna Rzewuskiego O sukcesyi tronu (...), Warszawa.
  • Krasiński, A., 1790, List w materyi sukcesyi tronu do przyjaciela pisany, w: Hugona Kołłątaja, referendarza W. Ks. Lit. Uwagi nad pismem Seweryna Rzewuskiego O sukcesyi tronu (...), Warszawa.
  • Lis, R., 2011, Wojciech Turski przeciw sukcesji tronu. Próba ponownego odczytania myśli republikańskiej z okresu Sejmu Czteroletniego, "Politeja", 15, s. 415-452.
  • Lis, R., 2012a, Monteskiusz i Rousseau a polska myśl polityczna w przededniu Konstytucji 3 Maja. Zarys problematyki, "Politeja", nr 1 (19), s. 389-409.
  • Lis, R., 2012b, Między Konstytucją 3 Maja a Targowicą. Poglądy polskich republikantów w latach 1791-1793, "Czasopismo Prawno-Historyczne", t. LXIV, z. 2, s. 161-191.
  • Lis, R., 2012c, Adam Smith a polska doktryna wolnego handlu u schyłku XVIII wieku. Wokół polemik w kwestii umiejscowienia myśli ekonomiczno-politycznej Hugona Kołłątaja i Michała Ossowskiego, "Ekonomia", nr 4 (21), s. 11-29.
  • Łobarzewski, I., 1789, Zaszczyt wolności polskiej, angielskiej wyrównywający, z uwagami do tego stosownemi i opisem rządu angielskiego, Warszawa.
  • Main, J.T., 1989, The Antifederalists. Critics of the Constitution, 1781-1788, The University of North Carolina Press, Chaper Hill (renewed edition).
  • Michalski, J., 1983, Z problematyki republikańskiego nurtu w polskiej reformatorskiej myśli politycznej w XVIII wieku, "Kwartalnik Historyczny", R. XC, nr 1, s. 327-337.
  • Monteskiusz, 2003,O duchu praw, przekł. T. Boy-Żeleński, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków.
  • Morgan, E.S., 1986, Safety in Numbers: Madison, Hume, and the Tenth Federalist, "Huntington Library Quarterly", 49, s. 95-112.
  • Morski, T., 1790, Uwagi nad pismem Seweryna Rzewuskiego, Warszawa.
  • Pietrzyk-Reeves, D., 2012, Ład Rzeczypospolitej. Polska myśl polityczna XVI wieku a klasyczna tradycja republikańska, Księgarnia Akademicka, Kraków.
  • Pocock, J.G.A., 1983, Cambridge Paradigms and Scotch Philosophers: A Study of the Relations Between the Civic Humanist and the Civil Jurisprudential Interpretation of the Eighteenth-Century Social Thought, w: Hont, I., Ignatieff M. (eds.), Wealth and Virtue. The Shaping of Political Economy in the Scottish Enlightenment, Cambridge University Press, Cambridge.
  • Pocock, J.G. A., 1975, The Machiavellian Moment. Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition, Princeton University Press, Princeton.
  • Quinn, F. (red.), 1999, Eseje polityczne federalistów, oprac. F. Quinn, przekł. B. Czarska, Znak, Fundacja im. Stefana Batorego, Kraków-Warszawa.
  • Robertson, J., 1985, The Scottish Enlightenment and the Limits of the Civic Tradition, w: Hont, I., Ignatieff, M. (eds.), Wealth and Virtue. The Shaping of Political Economy in the Scottish Enlightenment, Cambridge University Press, Cambridge.
  • Robbins, C, 1959, The Eighteenth Century Commonweälthman, Harvard University Press, Cambridge.
  • Rousseau, J.-J, 1966, Uwagi o rządzie polskim, przekł. M. Staszewski, w: tenże, Umowa społeczna oraz Uwagi o rządzie polskim [i inne pisma], przekł. B. Baczko i in., oprac., wstęp i przypisy B. Baczko, PWN, Warszawa.
  • Rostworowski, E., 1954, Korespondencja Szczęsnego Potockiego z Sewerynem Rzewuskim z lat 1788-1796, "Przegląd Historyczny", t. XLV, s. 722-740.
  • Rostworowski, E., 1963, Legendy i fakty XVIII wieku, PWN, Warszawa.
  • Rostworowski, E., 1966, Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 Maja, Wiedza Powszechna, Warszawa.
  • Rostworowski, E., 1976, Republikanizm polski i anglosaski w XVIII wieku, "Miesięcznik Literacki", XI, sierpień 1976, nr 8 (120), s. 94-103.
  • Rostworowski, E., 1957, Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, PWN, Warszawa.
  • Rostworowski, E., 1960, W sprawie Konstytucji Ekonomicznej 1791 r. (na marginesie książki Jana Dihma), "Przegląd Historyczny", t. 51, z. 4, s. 727-754.
  • Sher, R., 1994, From Troglodytes to Americans: Montesquieu and the Scottish Enlightenment on Liberty, Virtue and Commerce, w: Wootton, D. (ed.), Republicanism, Liberty and Commercial Society 1649-1776, Stanford University Press, Stanford.
  • Smith, A., 1954, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, 1.1-2, przekł. A. Prejbisz i in., PWN, Warszawa.
  • Staszic, S., 2005, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, wyd. Ossolineum, De Agostini, Wrocław.
  • Venturi, T., 1971, Utopia and Reform in the Enlightenment, Cambridge University Press, Cambridge.
  • Walicki, A., 2000, Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej, IFiS PAN, Warszawa.
  • Winch, D., 1978, Adam Smith's Politics. An Essay in Historiographie Revision, Cambridge University Press, Cambridge.
  • Winch, D., 2005, Commercial Realities, Republican Principles, w: van Gelderen, M., Skinner, Q. (eds.), Republicanism: A Shared European Heritage, t. 2: The Values of Republicanism in Early Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge.
  • Wood, G.S., 2008, Representation in the American Revolution, University of Virginia Press, Charlotesville (revised edition).
  • Wootton, D., 1994, Ulysess Bound? Venice and the Idea of Liberty from Howell to Hume, w: Wotton, D. (ed.), Republicanism, Liberty, and Commercial Society, 1649-1776, Stanford University Press, Stanford.
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikatory
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.ekon-element-000171245899

Zgłoszenie zostało wysłane

Zgłoszenie zostało wysłane

Musisz być zalogowany aby pisać komentarze.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.