Dyzmy Bończy Tomaszewskiego uwagi nad Konstytucją 3 Maja : z dziejów inspiracji Russowskich "konserwatywnego" republikanizmu

• Autorzy: Rafał Lis

Warianty tytułu

The Reflections of Dyzma Bończa Tomaszewski Upon the Constitution of 3 May : from the History of Rousseauian Inspirations in the "Conservative" Republicanism

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule prezentującym myśl antykonstytucyjną Dyzmy Bończy Tomaszewskiego, jednego z najbardziej znanych przeciwników Ustawy rządowej z 3 maja 1791 r., jest rozważany problem wpływów Rousseau na polską myśl republikańską z czasów Sejmu Czteroletniego. Konsekwentnie prześledzenie argumentacji Tomaszewskiego pozwala na rozpoznanie kłopotliwych dla późniejszych badaczy możliwości oddziaływania myśli patrona Rewolucji Francuskiej na retorykę krytyków wielkiego dzieła polskiej reformy. Choć łatwo wskazać ograniczenia podobnych zapożyczeń, zwłaszcza w podejściu do reform społecznych, to jednak autor artykułu skłania się ku tezie, że nie muszą być one interpretowane jedynie w kategoriach paradoksu intelektualnego. (abstrakt oryginalny)

EN

The purpose of the article, presenting anti-constitutional thought of Dyzma Bończa Tomaszewski, one of the most famous opponents of Ustawa rządowa (Governmental Statut) on 3 may 1791, is to investigate the problem of Rousseau's influences upon Polish republican thought of the Four Year Sejm. Tracing in detail Tomaszewski's argumentation helps to detect the possibilities of the French Revolution patron's influence on the criticism over the great work of Polish reform, what is controversial to later historians. Although it is easy to find certain obstacles to such intellectual impact, especially in the fields of social reform, the author of the article rather suggests that it should not be necessarily interpreted as paradoxical. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia myśli politycznej; Filozofia; Polityka państwowa; Konstytucja

EN

History of political thought; Philosophy; State policy; Constitution

• Czasopismo: Horyzonty Polityki
• Rocznik: 2011
• Tom: 2
• Numer: nr 2 Polityczny potencjał człowieka
• Strony: 333--368

Twórcy

autor

Rafał Lis

• Akademia Ignatianum w Krakowie

Bibliografia

• J. Maciejewski, Geneza i charakter ideologii republikanów 1767-1775, "Archiwum Historii Filozofii Myśli Społecznej" 17 (1971), s. 80-81.
• M. Szyjkowski, Myśl Jana Jakóba Rousseau w Polsce XVIII wieku, Akademia Umiejętności, Kraków 1913.
• A. Grześkowiak-Krwawicz, O formę rządu czy o rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu Czteroletniego, IBL PAN, Warszawa 2000, s. 140-145, 222-224, 236-238, 248-251, 253-254,276-278.
• A. Quinton, Filozofia polityki, [w:] Oksfordzka ilustrowana historia filozofii, red. A. Kenny, przekł. J. Łoziński, Zysk i S-ka, Poznań 2001, s. 374.
• H. Olszewski, Sejm grodzieński 1793 r. jako forum konfliktów ideowych, "Czasopismo Prawno-Historyczne" LII (2000) 1-2, s. 243n
• A. Grześkowiak-Krwawicz, Dyzmy Bończy Tomaszewskiego atak na Konstytucję 3 Maja, "Wiek Oświecenia. Pamięci Profesora Ema¬nuela Rostworowskiego" 9 (1993), s. 139-150
• B. Baczko, Rewolucja Francuska i Oświecenie, "Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej" 38 (1993) [przedruk "Przegląd Polityczny" 81 (2007), s. VI-VII],
• J.J. Rousseau, Umowa społeczna, przekł. B. Strumiński, [w:] tegoż, Umowa społeczna oraz Uwagi o rządzie polskim, ks. III, r. 4, oprać. B. Baczko, PWN, Warszawa 1966, s. 79n.
• J.J. Rousseau, Uwagi nad rządem polskim, [w:] tegoż, Umowa społeczna i Uwagi o rządzie polskim, r. 6, 7, 8 i 13, dz. cyt., s. 211-212, 214,235,279n.
• J. Michalski, Rousseau i sarmacki republikanizm, PAN IH, Warszawa 1977, s. 107
• W. Konopczyński, Konfederacja Barska, t. 2, Volumen, Warszawa 1991, s. 603; B. Leśnodorski, Ludzie i idee, PIW, Warszawa 1792, s. 91-92
• J. Lukowski, Recasting Utopia: Rousseau, Montesquieu and the Polish Constitution of 3 May 1791, "The Historical Journal" vol. 37, no. 1 (1994), s. 71.
• B. Szlachta, Konserwatyzm, [w:] Doktryny polityczne i prawne XIX і XX wieku, red. K. Chojnicka, W. Kozub-Ciembroniewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, s. 125n.
• A. Walicki, Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej, PAN IFiS, Warszawa 2000, s. 39-42, 83 [wcześniejsza wersja "Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej" 26 (1980), s. 35-97].
• J. Tazbir, Paradoksy sarmackiego konserwatyzmu, [w:] tenże, Prace wybrane, t. 4: Studia nad kulturą staropolską, red. S. Grzybowski, Universitas, Kraków 2001, s. 111-129.
• S. Rzewuski, O sukcesyi tronu w Polszczę rzecz krótka, Amsterdam 1789 [b.m.w. 1790], s. 25.
• A. Grześkowiak-Krwawicz, Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Maj 1791 - maj 1792, [w:] Sejm Czteroletni i jego tradycje, red. J. Kowecki, PWN, Warszawa 1991, s. 95-107
• A. Grześkowiak-Krwawicz, Wstęp, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, s. 7-23
• A. Grześkowiak-Krwawicz, Za czy przeciw Ustawie Rządowej? Historia pewnej polemiki, "Wiek Oświecenia. Wokół Rewolucji Francuskiej i Sejmu Czteroletniego" 8 (1992), s. 169-184.
• Kopia listu senatora litewskiego do przyjaciela w Warszawie mieszkającego [1791], [w:] Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, 1.1, oprac. J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, IH PAN, Wrocław 1955, s. 560-562
• Wojciecha Turskiego nawrócenie się polityczne, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, s. 266-271.
• W. Smoleński, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kraków 1897 [reprint Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2006], s. 268-270.
• Dyzmy Bończy Tomaszewskiego, komisarza cywilno-wojskowego województwa bracławskiego, nad Konstytucją i rewolucją dnia 3 maja roku 1791 uwagi, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, s. 161-192
• Dyzmy Bończy Tomaszewskiego komisarza cywilno-wojskowego województwa bracławskiego nad Konstytucyją i rewolucyją dnia 3 maja roku 1791 uwagi, Lwów 1791
• B. Leśnodorski, Dzieło Sejmu Czteroletniego (1788-1792). Studium historyczno-prawne, Ossolineum, Wrocław 1951, s. 450
• W. Konopczyński, Pisarze polityczni XVIII wieku, t. 2, [praca niewydana, maszynopis w rkps BJ przyb. 52/61], s. 396n).
• T. Czacki, O Konstytucji Trzeciego Maja 1791 do JWW. Zaleskiego trockiego i Matuszewica brzeskiego litewskich posłów, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, s. 81.
• Volumina Legum, t. 9, Akademia Umiejętności, Kraków 1889, s. 226
• JW. JR Tomasza Dłuskiego podkomorzego generalnego województwa lubelskiego i tegoż województwa posła sejmu walnego warszawskiego, usprawiedliwienie się przed publicznością z manifestu przeciwko Ustawie dnia 3 maja roku teraźniejszego 1791 nastąpionej, w grodzie warszawskim zaniesionego, swym i JW. Józefa Suffczyńskiego, starosty dypułtyckiego, kolegi swego, imieniem wyrażone, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, 53n
• A. W. Rzewuski, O farmie rządu republikańskiego, wstęp W. Bernacki, Księgarnia Akademicka, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2008, s. 12n
• A. Grześkowiak-Krwawicz, O recepcji idei umowy społecznej w Polsce w czasach stanisławowskich, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 52 (2000) 1-2, s. 114.
• J.J. Rousseau, Uwagi o rządzie polskim, r. 6, s. 211-212).
• J. Kowecki, Klub Radziwiłłowski w Warszawie w 1791 roku, "Wiek Oświecenia. Wokół problemów literatury i filozofii" 6 (1989), s. 85-123.
• A. Trębicki, Odpowiedź autorowi prawdziwemu Uwag Dyzmy Bończy Tomaszewskiego nad Konstytucją i rewolucją dnia 3 maja, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, s. 195.
• Historia myśli politycznej. Antologia tekstów, red. B. Szlachta, Scriptum, Kraków 2000, s. 192-203, przedruk za: O wolności starożytnych i nowożytnych, przekł. Z. Kosno, "Arka" 42 (1992), s. 73-84.
• R. Lis, Hugo Kołłątaj i Adam W. Rzewuski: wokół problemu opozycji intelektualno-politycznych w piśmiennictwie Sejmu Czteroletniego, "Horyzonty Polityki" 1(1)/2010, s. 289-315.
• K. Zienkowska, Sławetni i urodzeni. Ruch polityczny mieszczaństwa w dobie Sejmu Czteroletniego, PWN, Warszawa 1976, s. 125
• S. Ochmann, Rzeczpospolita jako "monarchia mixta" - dylematy władzy i wolności, [w:] Kultura - polityka - dyplomacja, PWN, Warszawa 1990, s. 264-278
• S. Ochmann, Od stabilizacji do kryzysu władzy królewskiej. Państwo Wazów, [w:] Między monarchią a demokracją. Studia z dziejów Polski XV-XVIII w., red. A. Sucheni-Grabowska, M. Żaryn, PWN, Warszawa 1994, s. 211-269
• H. Olszewski, Przyczynek do dziejów ideologii polityczno-prawnej w dawnej Polsce, [w:] H. Olszewski, Sejm w dawnej Rzeczypospolitej. Ustrój i idee, t. 2, Printer, Poznań 2002, s. 9n
• Z. Ogonowski, Filozofia polityczna w Polsce XVII wieku i tradycje demokracji europejskiej, PAN IFiS, Warszawa 1992, s. 76n.
• W. Turski, Myśli o królach, o sukcesyi, o przeszłym i przyszłym rządzie, Warszawa 1790, s. 25
• E. Rostworowski, Republikanizm polski i anglosaski w XVIII wieku, "Miesięcznik Literacki" 120 (1976) 8, s. 99
• J. Michalski, Z problematyki republikańskiego nurtu w polskiej reformatorskiej myśli politycznej w XVIII wieku, "Kwartalnik Historyczny" XC (1983) 1, s. 336-337
• A. Grześkowiak-Krwawicz, Czy król potrzebny jest w republice? Polscy pisarze polityczni wieku XVIII o miejscu i roli monarchy w Rzeczypospolitej. Zarys problematyki, [w:] Dwór a kraj. Między centrum a peryferiami władzy, red. R. Skowron, Nowa Galicja, Kraków 2003, s. 480-481
• E. Rostworowski, Marzenia dobrego obywatela, [w:] E. Rostworowski, Legendy i fakty XVIII w., PWN, Warszawa 1963, s. 266-464.
• A. Grześkowiak-Krwawicz, Rar a avis czy wolni wśród wolnych? Obraz krajów wolnych w polskiej literaturze politycznej XVIII wieku, [w:] Trudne stulecia. Studia z dziejów XVII i XVIII wieku ofiarowane Profesorowi Jerzemu Michalskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Ł. Kądziela, W. Kriegseisen, Z. Zielińska, IBL, Warszawa 1994, s. 175-180.
• Z. Zielińska, "O sukcesyi tronu w Polszczę rzecz krótka" 1787-1790, PWN, Warszawa 1991, s. 30n
• W. Kalinka, Sejm Czteroletni, t. 2, Volumen, Warszawa 1991, s. 524
• Monteskiusz, O duchu praw, ks. XI, r. 5, przekł. T. Boy-Żeleński, Zielona Sowa, Kraków 2003, s. 148-158
• Punkta, które najwięcej zdają się zastanawiać umysły obywatelów nad prawem trzeciego maja zapadłym, a piątego maja jednomyślnością uwieńczonym, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, s. 30
• I. Potocki, Na usprawiedliwienie się Jaśnie Wielmożnego Imci Pana Dłuskiego, podkomorzego i posła województwa lubelskiego, z manifestu przeciwko Ustawie 3 maja roku 1791 odpowiedź, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, s. 75-77
• I. Potocki, Na pismo, któremu napis O Konstytucji 3 Maja do JWW. Zaleskiego trockiego i Matuszewicza brzeskiego litewskich posłów odpowiedź, [w:] Za czy przeciw Ustawie Rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 Maja. Antologia, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, IBL, Warszawa 1992, s. 117-119.
• W. Szczygielski, Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1994, s. 17n.