Joachim Lelewel's Idea of Republicanism in the Context of the "Distinctness" of the Archetype of Polish Political Culture

• Autorzy: Agnieszka Puszkow-Bańka

Warianty tytułu

Idea republikanizmu Joachima Lelewela w kontekście "odmienności" archetypu polskiej kultury politycznej

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

When examining Polish political thought, one cannot help but notice that what engages Polish thinkers in reflection on the state and society is the problem of freedom. This is a characteristic feature of Polish political thought and is responsible for the special nature of the heritage of Polish political culture. In the secondary literature, the idea even appears that - historically - the fate of Poland and Polish people in the cultural, intellectual, and political spheres can be understood as, on the one hand, a reflection on the "republican paradigm" characteristic of Polish culture, and on the other, as this paradigm's impact (positive or negative) on the history of Poland and Poles. The goal of this article is to attempt to explain the idea of republicanism in the socio-political thought of Joachim Lelewel. In the article, we propose the thesis that if - according to assumptions accepted by scholars - the archetype of every nation is, by definition, unchanging and untranslatable into any other archetype, and Lelewel defines it as republican, then in his view: firstly, Polish republicanism is distinct from European republicanism; and secondly, political life in Poland can only be organized within the bounds of the "republican paradigm. (original abstract)

Badając polską myśl polityczną, nie sposób nie zauważyć, że tym, co łączy refleksję polskich myślicieli nad państwem i społeczeństwem, jest problem wolności. Jest on wyróżnikiem polskiej myśli politycznej i stanowi o szczególnym charakterze dorobku polskiej kultury politycznej. Pojawia się nawet sformułowanie, iż koleje losów Polski i Polaków zarówno w sferze kulturowo-intelektualnej, jak i będącej z nią w koniecznym związku historii politycznej, można ująć jako z jednej strony refleksję nad charakterystycznym dla polskiej kultury "paradygmatem republikańskim", a z drugiej jako jego oddziaływanie (pozytywne lub negatywne) na dzieje Polski i Polaków. Celem tego artykułu jest próba zrozumienia idei republikanizmu w myśli społeczno-politycznej Joachima Lelewela, który jest wyrazicielem i apologetą "paradygmatu republikańskiego". W artykule zostaje postawiona teza, iż jeżeli - w myśl przyjętych przez badaczy założeń - archetyp kultury każdego narodu na mocy pojęcia jest niezmienny i nieprzekładalny na inny archetyp, a Lelewel ujmuje go jako republikański - to w jego ujęciu - po pierwsze; republikanizm polski jest odmienny od republikanizmu europejskiego, po drugie życie polityczne w Polsce można organizować wyłącznie w ramach "paradygmatu republikańskiego". Od uznania wartości tego paradygmatu zależy powodzenie Polski. Jakkolwiek brzmi to paradoksalnie: warunkiem "silnej władzy", stabilnej i skutecznej, jest uwzględnienie przez nią "republikańskiej duszy Polaków". Autorka wskazuje również na podnoszony przez Lelewela problem fundamentalnej "odmienności" archetypu polskiej kultury politycznej, którą tworzy "paradygmat republikański", od archetypu kultury Europy. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

History of political thought; Culture of politics; Freedom; Civilization; Archetypes

PL

Historia myśli politycznej; Kultura polityczna; Wolność; Cywilizacja; Archetypy

• Czasopismo: Horyzonty Polityki
• Rocznik: 2013
• Tom: 4
• Numer: nr 7 Rzeczpospolita i republikanizm
• Strony: 109--131

Twórcy

autor

Agnieszka Puszkow-Bańka

• Akademia Ignatianum w Krakowie

Bibliografia

• Lelewel, J., 1855a, Uprzednia myśl, czyli słowa do poszukiwań wstępne, w: Lelewel, J., Polska dzieje i rzeczy jej rozpatrywane przez Joachima Lelewela, t. 3, nakładem J.K. Żupańskiego, Poznań.
• Lelewel, J., 1855b, Uwagi nad dziejami Polski i ludu jej, w: Lelewel, J., Polska dzieje i rzeczy jej rozpatrywane przez Joachima Lelewela, t. 3, nakładem J.K. Żupańskiego, Poznań.
• Lelewel, J., 1864, Komitet narodowy Polski do ludu Polskiego, w: Mowy i pisma polityczne, nakł. Księgarni Żupańskiego, Poznań.
• Lelewel, J., 1956, List do Kongresu Słowiańskiego w Pradze, w: Lelewel, J., Listy emigracyjne J. Lelewela, t. 5, wyd. i wstępem opatrzyła H. Więckowska, Wrocław-Kraków.
• Lelewel, J., 1961, Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane, w: Lelewel, J., Dzieła, t. 7, oprać. J. Bierzanówna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Lelewel, J., 1964, Historia i jej rozgałęzienie, na czym się opiera, w: Lelewel, J., Pisma metodologiczne, Dzieła, t. 2, cz. 1, oprać. N. Assorodobraj, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Adamus, J., 1958, Polska teoria rodowa, Łódzkie Towarzystwo Naukowe nr 23, Łódź.
• Adamus, J., 1964,O kierunkach w polskiej myśli historycznej, Wydawnictwo Zakład Naukowy im. Ossolińskich, Łódź.
• Bobrzyński, M., 1986, Dzieje Polski w zarysie, oprać. A.F. Grabski, M.H. Serajski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Bończa-Tomaszewski, N., 2001, Demokratyczna geneza nacjonalizmu. Intelektualne korzenie ruchu narodowo-demokratycznego, S.K. Fronda, Warszawa.
• Dahl, R., 1995, Demokracja i jej krytycy, przekł. S. Amsterdamski, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Dahl, R., 1989, Democracy and Its Critics, Yale University Press, New Haven.
• Grabski, A.F., 1983, Perspektywy przeszłości. Studia i szkice historiograficzne, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
• Haakonssen, K., 1998, Republikanizm, w: Goodin, R.E.P., Pettit, P., (red.), Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Haakonssen, K., 1995, "Republicanism", w: Goodin, R.E., Pettit, P. (eds.), A Companion to Contemporary Political Philosophy, Blackwell.
• Kaute, W.,1993, Synteza dziejów Polski Michała Bobrzyńskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Kaute, W., 1995, "Optymizm" - "pesymizm". Dwie koncepcje tożsamości Polaka, "Studia Polityczne", nr 4, s. 133-146.
• Kaute, W., 1997, Idea demokracji nowożytnej a tożsamość polityczna Polaka, "Przegląd Humanistyczny", nr 3, s. 41-55.
• Lis, R., 2011, Wojciech Turski przeciw sukcesji tronu. Próba ponownego odczytania myśli republikańskiej z okresu Sejmu Czteroletniego, "Politeja", nr (1) 15, s. 415-451.
• Lis, R., 2012a, Między Konstytucją 3 Maja a Targowicą. Poglądy polskich republikantów w latach 1791-1793, "Czasopismo Prawno-Historyczne", nr 64, z. 2, s. 161-191.
• Lis, R, 2012b, Monteskiusz i Rousseau a polska myśl polityczna w przededniu Konstytucji 3 Maja. Zarys problematyki, "Politeja", nr 1 (19), s. 388-408.
• Siemieński, J., 1932, Polska kultura polityczna w XVI, w: Kultura staropolska, nakł. PAU, Kraków.
• Serajski, M.H., 1953, Joachim Lelewel. Z dziejów postępowej myśli historycznej w Polsce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Manent, P., 1994, Intelektualna historia liberalizmu, przekł. M. Miszalski, Arkana, Kraków.
• Manent, P., 1994, An Intellectual History of Liberalism, trans. R. Baliński, Princeton University Press, Princeton, New Jersey.
• Manent, P., 1987, Histoire intellectuelle du liberalisme: dix leęons, Caiman- Levy, Paris (reed. 1997).
• Mickiewicz, A., 1956, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, oprać. Z. Stefanowska, Wrocław-Kraków.
• Mickiewicz, A., 1883, The Books and the Pilgrimage of the Polish Nation, trans. K.L. Szyrma, James Ridgway, London.
• Nowak, A., 1988, Wokół lelewelowskiej odezwy do Rosjan (1832 R.), "Studia Historyczne", z. 3 (122) (rok XXXI), s. 373-395.
• Sartori, G., 1994, Teoria demokracji, przekł. P. Amsterdamski, D. Grinberg, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Sartori, G., 1987, The Theory of Democracy Revisited, Chatham, Chatham House, New York.
• Sobieski, W., 1963, Optymizm i pesymizm w historiografii polskiej, w: Historycy o historii. Od A. Naruszewicza do S. Kętrzyńskiego 1775-1918, 1.1, zebrał i wstępem opatrzył M.H. Serajski, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
• Śliwiński, A., 1918, Joachim Lelewel. Zarys bibliograficzny za lata 1786-1831, Wydawn. M. Arcta, Warszawa.
• Walicki, A., 1973, Adama Mickiewicza Prelekcje Paryskie, w: Walicki, A. (red.), Polska myśl filozoficzna i społeczna, 1.1, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Walicki, A., 2000, Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej, IfIS PAN, Warszawa.
• Więckowska, H., Joachim: Lelewel. Uczony - polityk - człowiek, Czytelnik, Warszawa 1980.