Kwestie etyczne w prawie giełdowym okresu zaborów i pierwszych lat niepodległości Polski (do 1921 r.)

• Autorzy: Bogusław Piotr Marks

Warianty tytułu

The Ethical Issues in Stock Exchange Law During Partitions of Poland and in the First Years of Poland's Independence

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Od chwili powstania pierwszej urzędowej giełdy na ziemiach polskich, w prawie giełdowym możemy znaleźć zapisy świadczące o tym, jak ważne były kwestie dotyczące postaw etycznych i moralnych prezentowanych przez uczestników giełdy. Wszystkich uczestników: zarówno władze różnych szczebli, członków giełdy, jak i tzw. publiczność giełdową. Tylko bowiem przestrzeganie prawa giełdowego gwarantowało należyte funkcjonowanie instytucji i zaufanie do niej. Do rzadkości - w omawianym tu okresie - należały przypadki łamania ustanowionego prawa. Ci, którzy to czynili, byli natychmiast usuwani z giełdy, pozbawiani praw członkowskich, czy też prawa wejścia na giełdę. Rzadko można było spotkać przypadki niesolidności ze strony kontrahentów oraz ich niewypłacalności - w przypadku wcześniej zawartych przez nich transakcji. Zaufanie i pewność stawały się podstawą funkcjonowania giełd. W prawie giełdowym omawianego okresu można znaleźć szereg norm moralnych służących potrzebie zaufania, takich, jak np.: "nie oszukuj", "nie kłam", "bądź odpowiedzialny za słowo", "nie kradnij", etc. (fragment tekstu)

EN

The object of the article are the questions concerning the "ethical aspects" of functioning of stock Exchange law during partitions of Poland and in the first years of independent Poland. The analysis covers the period from 1817 (when in Warsaw the first official stock exchange on Polish territory was created) to 1921 when the first In independent Poland Act about the Organization of Stock Exchanges was passed. In the 19th century, several stock exchanges were created on Polish territory, from which the most Essentials were those in: Warsaw, Lvov and Lodz. The stock exchange was (and still is) regarded as one of the key institutions of market economy. Already, even on this account, the stock exchange law constituted the essential reference to economic law. On its basis the important institutions functioned, not only in the area of economy. In this article, the basic records of laws and exchange charters were traced, as well as different - Essentials for stock exchanges - documents (for instance, ministerial instructions), which set the principles of functioning of those institutions. The principles were considered from ethical norms' point of view, which established ethics of economic life of that time. I have especially focused my attention on the principles of functioning of stock exchanges, which related to: the main stock organs, members of exchanges, as well as the so-called clientele. The stock exchange law also related to realities of that time, where-for different reasons - common cases of disobedience of the law occured. It should be stressed here, that stock exchange law was shaped on basis of economic legislation of the partitioners and that it was subject to changes along with political, economic and social transformations, which took place on Polish territory in the discussed period. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia gospodarcza; Giełda; Etyka działalności gospodarczej

EN

Economic history; Stock exchange; Business activity ethics

• Czasopismo: Annales : etyka w życiu gospodarczym
• Rocznik: 2010
• Tom: 13
• Numer: nr 2
• Strony: 71--82

Twórcy

autor

Bogusław Piotr Marks

• Salezjańska Wyższa Szkoła Ekonomii i Zarządzania w Łodzi

Bibliografia

• S. Karpiński, Wykłady o bankowości, Warszawa 1916, s. 83.
• W. Rusiński, Zarys historii gospodarczej powszechnej. Czasy nowożytne i najnowsze (1500-1939), KiW, Warszawa 1970, s. 113.
• W. Rusiński, Zarys historii gospodarczej Polski na tle dziejów gospodarczych powszechnych, PWN, Warszawa 1986, s. 70.
• R. Macyra, Na rynku hossy i bessy. Giełdy towarowe w II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004, s.10-12.
• Encyklopedia Nauk Politycznych, E.J. Reyman (red. nacz.), t. 2, Warszawa 1937, s. 347-348.
• S. Woyzbun, Giełda: przeszłość, organizacja obecna, obroty, Warszawa 1928, s. 6 i n.
• M. Puławski, K. Fandrey, Ogólna charakterystyka giełd, [w:] W. Januszkiewicz (red.), Giełdy w gospodarce światowej, wyd. 3, PWE, Warszawa 1991, s. 16 i n.
• T. Pieńkowski, Zarys organizacji ważniejszych europejskich giełd pieniężnych, "Przemysł i Handel" 1924, z. 37, s. 976 i n., z. 39, s. 1019 i n.
• Kodeks handlowy obowiązujący w Królestwie Polskiem, J. Namitkiewicz (red.), Warszawa 1919, s. 41 i n.
• R. Czerniawski, Statuty Giełdy w Warszawie, Wydawnictwo GPW, Warszawa 1996, s. 8.
• K. Dunin, Zasady prawa handlowego, Warszawa 1911, s. 104.
• Stulecie Giełdy Warszawskiej (1817-1917), Wyd. KGW, Warszawa 1917, s.18 i n.; Encyklopedia Handlowa, Warszawa 1891, s.518 i n.
• Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, t. XXIII, Warszawa 1889, s. 994 i n.
• S.A. Kempner, Giełda: jej istota, cel i ustrój, Warszawa 1908, s.13 i n.
• B.P. Marks, Warszawska Giełda: organizacyjno-prawne podstawy działalności w latach 1817-1914, [w:] "ZeszytyNaukowe. Ekonomia: Teoria i zastosowania", Nr 2 (2008), Wyższa Szkoła Informatyki w Łodzi, s. 107 i n.
• S.A. Kempner, Badania i szkice ekonomiczne, Warszawa 1902, s. 52.
• Sobranije Uzakonienij i rasporiażenij pravitielstva, t. 2, 1872, s. 1842-1846.
• Komitet Giełdowy Warszawski. Sprawozdanie za 1915 r., Warszawa 1917, s. 17.
• B. Marks, Działalność Warszawskiego Komitetu Giełdowego (1910-1920), [w:] G. Zamoyski (red. nauk.), "Prace Historyczno-Archiwalne", t. XVIII, Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Rzeszów 2006, s. 59 i n.
• M. Paneth, Giełdy pieniężne, [w:] Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, [b.m.w. 1928], s. 1125.
• Powszechny kodeks handlowy, objaśniony przez dra J. Rosenblatta, Kraków [1876], s. 28 i n., 190 i n.
• Sprawozdanie z działalności Łódzkiego Komitetu Giełdowego za 1899 r., Łódź 1900, s. 5.
• B. Marks, Łódzka Giełda Pieniężna w II Rzeczypospolitej, [ w: ] XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich: Przełomy w historii (Wrocław, 15-18 września 1999 r.), Pamiętnik, t. III, cz. 2, sekcja XVIII, PTH, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002, s. [229] i n.
• Svod zakonov 1887, t. XI; T. Pieńkowski, Dawna Giełda Petersburska, "Przemysł i Handel" 1924, z. 33, s. 1019.
• Archiwum Państwowe w Krakowie (APKr), Giełda Pieniężna (GP) sygn. 3, k. 43.
• B. Bojdo, L. Kałkowski, S. Świątek, Giełda Pieniężna w Krakowie (1919-1939), PTE Oddział w Krakowie, Kraków 1997, s. 5.
• R. Urban, Działalność Giełdy Pieniężnej w Poznaniu, "Gazeta Bankowa" 1929, Nr 6, s. 152.
• B. Marks, Z historii ustawodawstwa i prawodawstwa giełdowego (1817-1921), [w:] Księga jubileuszowa poświęcona 50-leciu pracy naukowo-dydaktycznej prof. dr. hab. Wiesława Piątkowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006, s. 176.
• D. Jackiewicz, [Wstęp], 180 lat Giełdy warszawskiej (1817-1997). Katalog wystawy, Wyd. GPW w Warszawie S.A., s. 6.
• W. Roscher, System gospodarstwa społecznego, t. III: Nauka ekonomii handlu i przemysłu, Warszawa 1889, s. 482.
• S. Koszutski, Rozwój ekonomiczny Królestwa Polskiego w ostatniem trzydziestoleciu (1870-1900 r.), Warszawa 1905, s. 158.
• J. Cybulski, Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym. Giełda, Gdańska Grupa Promocyjna S.A. 1991, s. 167.
• A. Jezierski, C. Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Key Text, Warszawa 2001, s. 159.
• H. Sand, Znaczenie zwyczaju handlowego, Katowice 1928.
• A. Zaleski, Towarzystwo warszawskie. Listy do przyjaciółki przez baronową XYZ, Warszawa 1971.
• E. Chancellor, Historia spekulacji finansowych, Warszawa 2001, s. 327.
• H. Radziszewski, Podręcznik ekonomii politycznej, Warszawa 1919, s. 99-100.
• Komitet Giełdowy Warszawski, Sprawozdanie za 1910 r., Warszawa 1911, s. 25-26.
• Komitet Giełdowy Warszawski, Sprawozdanie za 1913 r., Warszawa 1914, s. 31.
• Sobranije uzakonienij i rasporiażenij pravitielstva 1900, t. 1, Nr 39; Archiwum Państwowe w Łodzi (APŁ), Giełda Pieniężna w Łodzi (GPŁ), Wstęp i inwentarz, opr. B. Pełka, s. IV.
• W. Kuźko, Działalność Komitetu Giełdowego Łódzkiego na rzecz ochrony przemysłu i handlu w Łodzi podczas I wojny światowej, [w:] R. Kołodziejczyk (red.), Dzieje burżuazji w Polsce. Studia i materiały, t. III, Wrocław 1983, s. [145] i n.
• Powszechny Kodeks handlowy, objaśniony przez Dra Józefa Rosenblatta, Kraków b.d.w., s. 190-196.
• D.T. Dziuba, Giełdy i ich archetypy na ziemiach polskich, Difin, Warszawa 2006.
• F. Tomanek, Handel towarowy i pieniężny oraz jego organizacja, Lwów-Warszawa 1925, s. 106.
• W. Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa 2000, s. 148 i n.
• J. Godłów- Legiędź, Liberalizm. Od ekonomii klasycznej do polityki transformacji, ABSOLWENT, Łódź 2001.
• J. Bentham, Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, Warszawa 1958, s. 17 i n.
• J.S. Mill, Utylitaryzm. O wolności, Warszawa 1959, s. 13 i n.
• Etyka, H. Jankowski (red.), PWN, Warszawa 1973, s. 225 i n.
• S. Soldenhoff, Wprowadzenie do etyki, PWN, Warszawa 1972, s. 178 i n.
• J. Kulczycka-Saloni, Pozytywizm, Warszawa 1971.
• H. Markiewicz, Pozytywizm, PWN, Warszawa 1978.
• S. Kieniewicz, Dramat trzeźwych entuzjastów. O ludziach pracy organicznej, Warszawa 1964.
• I. Pietrzak-Pawłowska, Praca organiczna wobec wielkokapitalistycznych przemian w Królestwie Polskim, "Przegląd Historyczny" 1963, z. 3.
• M. Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, PWN, Warszawa 1970, s. 113 i n.
• M. Ossowska, Socjologia moralności. Zarys zagadnień, Warszawa 1969, s. 139 i n.
• J. Wróblewski, Oceny i normy moralne w wykładni prawa, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego" 1961, seria I, z. 22.
• J. Socha, Rynek papierów wartościowych w Polsce, OLYMPUS, Warszawa 2003, s. 31 i n.
• A. Lewicka-Strzałecka, Etyczne programy firm: teoria i praktyka, [w:] W. Gasparski, A. Lewicka- Strzałecka, D. Miller Etyka biznesu, gospodarki i zarządzania, Wydawnictwo WSHE w Łodzi 1999, s. 161 i n..
• A. Lewicka-Strzałecka, Etyczne standardy firm i pracowników, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1999.

Identyfikatory

DOI

11089/1597