Geneza i rola gospodarstw rodzinnych w rolnictwie polskim

• Autorzy: Franciszek Kapusta

Warianty tytułu

Genesis and the Role of Family Farms in Polish Agriculture

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Pojęcie gospodarstwa rodzinnego funkcjonuje w potocznej mowie od momentu uwłaszczenia chłopów, ale jego definicję wprowadza dopiero Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Stanowi ona, że gospodarstwem rodzinnym jest podmiot, który jest prowadzony przez rolnika indywidualnego, a którego łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha. Gospodarstwa rodzinne na ziemiach polskich przeszły głęboką przemianę pod wpływem czynników: politycznych, ekonomicznych i demograficznych. Celem opracowania jest przedstawienie genezy i roli gospodarstw rodzinnych ze szczególnym uwzględnieniem lat 2003-2009, czyli w warunkach Unii Europejskiej. Opracowanie powstało w oparciu o literaturę oraz informacje statystyczne. Zgromadzony materiał został opracowany i zinterpretowany różnymi metodami, a szczególnie: porównawczą w formie horyzontalnej i wertykalnej oraz statystyczną. Gospodarstwa rodzinne w rolnictwie na ziemiach polskich powstały w wyniku uwłaszczenia chłopów w okresie przechodzenia gospodarki feudalnej w kapitalistyczną, w czasie zaborów i na zasadach ustalonych przez państwa zaborcze. Najwcześniej uwłaszczenie rozpoczęło się w zaborze pruskim (1808 r.), następnie w Galicji (1848 r.), a najpóźniej w Królestwie Polskim (1863 r.). Po I wojnie światowej Sejm trzykrotnie uchwalał ustawy o reformie rolnej: w latach 1919, 1920 i 1925; w ich wyniku nastąpiło dalsze przesunięcie ziemi z gospodarstw obszarniczych do chłopskich i powstanie nowych gospodarstw rodzinnych. Po II wojnie światowej kształtowanie gospodarstw rodzinnych następowało w wyniku dwóch dekretów: o reformie rolnej z 6 września 1944 r. i o zagospodarowaniu Ziem Odzyskanych z 13 listopada 1945 roku. W sumie można stwierdzić, że do 1949 r. ukształtowały się zręby ustroju rolnego i struktury agrarnej w Polsce. Rok 1950 w wyniku Spisu Powszechnego dostarcza nam informacji o stanie gospodarstw rodzinnych, co pozwala czynić porównania ich dalszych zmian. Późniejsze zmiany gospodarstw rodzinnych dokonywały się pod wpływem niejednolitej polityki państwa: regresu w latach 1950-1956, odrodzenia w latach 1956-1960, słabnięcia ekonomicznego do 1970 r., a następnie rekonstrukcji tych gospodarstw do 1989 roku. Duże zmiany w funkcjonowaniu tych gospodarstw nastąpiły na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. w wyniku: przejścia gospodarki z centralnie planowanej na rynkową, rozwiązania Państwowych Gospodarstw Rolnych i przepływu ich zasobów do gospodarstw rodzinnych oraz zmniejszania zasięgu gospodarki spółdzielczej w rolnictwie. Nowy impuls dla tej gospodarki przyniósł okres przedakcesyjny i po akcesji do Unii Europejskiej: dopłaty do produkcji rolnej, kwotowanie produkcji niektórych produktów rolnych, wzrost konkurencyjności w wyniku otwarcia rynków rolnych na produkty zagraniczne. W tych warunkach następuje rozwój gospodarstw rodzinnych pod względem ekonomicznym przy malejącej ich liczbie, upraszczanie nakładów i produkcji oraz rozwój specjalizacji produkcji. Występują wahania w udziale gospodarstw rodzinnych w wytwarzaniu poszczególnych produktów; zwiększa się ich rola w wytwarzaniu większości produktów. Wyjątek stanowią: uprawa ziemniaków, hodowla trzody chlewnej, produkcja żywca rzeźnego oraz produkcja jaj kurzych. Współcześnie gospodarka rodzinna przechodzi proces adaptacji do warunków Wspólnej Polityki Rolnej i Rozwoju Obszarów Wiejskich UE, korygowanych uwarunkowaniami krajowymi.(abstrakt oryginalny)

EN

The concept of the family farm operates in everyday speech since the emancipation of peasants. Its definition introduces first the Act of 11 April 2003 on shaping of the agricultural system, which provides that a family farm is an entity that is maintained by an individual farmer and the total area does not exceed 300 hectares of agricultural land. Family farms in Poland have come a long and deep transformation under the influence of political, economic and demographic factors. The aim of this paper is to present the origins and role of family farms with particular emphasis on years 2003-2009, i.e. in times of the European Union. The development is based on literature research and statistical information. The collected material was developed and interpreted by a number of methods, and in particular: a compa- rative method in the form of horizontal and vertical, and statistical analysis. Family farms in agriculture in Poland emerged as a result of the emancipation of peasants in the feudal period of transition to a capitalist economy. This process took place in the period of the partitions, and on the principles established by the partitioning powers. Enfranchisement began early in the Prussian partition (1808), followed by Galicia (1848), and by the Polish Kingdom (1863). After World War I Polish parliament voted three times a law on agrarian reform: 1919, 1920 and 1925, resulting in the further shift of land from private to peasant estates and the emergence of new family farms. Further development of family farms followed after World War II as a result of the Land Reform decree of 6 September 1944, and Land Use of the Recovered Territories of 13 November 1945. Overall it can be stated that until 1949 the shaping of agricultural system took place and the foundations of the agrarian structure in Poland followed. Year 1950 as a result of the Census provides us with information about the state of family farms to which we can make a comparison of their further development. Subsequent changes in family farms happened as a result of non-uniform state policy towards them; decline in years 1950-1956, the recovery in years 1956-1960, the weakening economy until 1970, and then the reconstruction of these households until 1989. Large changes in the functioning of these farms occurred at the beginning of the nineties of the twentieth century as a result of: the transition from a centrally planned economy to a market economy, solution of State Farms and the flow of resources to family farms and reduction of the range of co-operatives in agriculture. New impetus to the economy brought pre-accession and post-accession period to the European Union: agricultural subsidies, production quotas for certain agricultural products, increase in competitiveness through the opening of agricultural markets to foreign products. In these conditions the economic development of family farms progresses coupled with the decreasing number of farms, simplification of the investment and production, and the development of specialized production. There are variations in the share of family farms in the production of various products; increased role in the production of most products is observed. The exception is: potato, pigs number, the production of animals for slaughter and production of chicken eggs, in which areas family farms decrease their share. Today's economy is undergoing a process of adaptation to the conditions of the Common Agricultural Policy and the EU Rural Development, adjusted by national circumstances.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Rodzinne gospodarstwo rolne; Rozwój

EN

Family farm; Development

• Czasopismo: Ekonomia / Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
• Rocznik: 2013
• Numer: nr 2 (23)
• Strony: 151--167

Twórcy

autor

Franciszek Kapusta

• Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Bibliografia

• Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2007 r., GUS, Warszawa 2008.
• Czajanow A., Pour une thėdes systėmes ėconomicues non capitalist, "Annalyse et Prėvision", styczeń 1972.
• Dekret PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, DzU 1945, nr 3, poz. 13.
• Groniowski K., Uwłaszczenie chłopów w Polsce. Geneza, realizacja, skutki, PWN, Warszawa 1976.
• Kapusta F., Przedsiębiorczość. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań - Wrocław 2006.
• Kapusta F., Wybrane zagadnienia z polityki agrarnej, cz. I, Wydawnictwo AR, Wrocław 1984.
• Kapusta F., Zmiany struktury agrarnej i kierunków produkcji rolniczej w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym, PWN, Warszawa 1976.
• Mendras H., Sociėtės paysannes, Coll. U Prisme, Armand Colin, Paris 1976.
• Stachak S., Podstawy metodologii nauk ekonomicznych, Książka i Wiedza, Warszawa 2006.
• Stachak S., Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych, Książka i Wiedza, Warszawa 1997.
• Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny 2010, GUS, Warszawa 2011.
• Rocznik statystyczny, GUS, Warszawa 1961-1997.
• Rocznik statystyczny, GUS, Warszawa 1978.
• Rocznik statystyczny, GUS, Warszawa 1992.
• Rocznik statystyczny rolnictwa 1998, GUS, Warszawa 1999.
• Rocznik statystyczny rolnictwa 2010, GUS, Warszawa 2010.
• Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2001, GUS, Warszawa 2001.
• Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2003, GUS, Warszawa 2003.
• Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2008, GUS, Warszawa 2008.
• Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2011, GUS, Warszawa 2011.
• Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich 2005, GUS, Warszawa 2005.
• Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich 2008, GUS, Warszawa 2008.
• Tepicht J., Marxisme et agriculture. Le paysan polonais, Coll. U Prisme, Armand Colin, Paris 1973.
• Tomczak F., Gospodarka rodzinna w rolnictwie. Uwarunkowania i mechanizmy rozwoju, IRWiR, Warszawa 2006.
• Tomczak F., Gospodarstwo rodzinne, [w:] Encyklopedia Agrobiznesu, Fundacja Innowacja, WSS-E, Warszawa 1998.
• Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego, DzU 2003, nr 64, poz. 592.
• Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2009 r., GUS, Warszawa 2009.
• Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2011 r., GUS, Warszawa 2011.