Rola psychologii w ekonomicznej teorii zachowań ludzkich Gary'ego S. Beckera

• Autorzy: Karol Fjałkowski

Warianty tytułu

The Role of Psychology in Gary S. Becker's Economic Approach to Human Behavior

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule przedstawiono interpretację "ekonomicznej teorii zachowań ludzkich" Gary'ego S. Beckera w zakresie relacji tego stanowiska metodologicznego do psychologii. Celem artykułu jest właściwe rozpoznanie roli, jaką psychologia odgrywa zarówno w pracach samego Beckera, jak i w jego economic approach. Związki "ekonomicznej teorii zachowań ludzkich" z psychologią poddane zostają analizie w następujących aspektach: w deklaracjach samego Beckera, w praktyce jego pracy, a także w kontekście metodologicznych źródeł inspiracji "podejścia ekonomicznego", z możliwością jego korekty w kierunku bardziej konsekwentnego wykorzystania osiągnięć psychologii. Beckerowska orientacja metodologiczna przedstawiona zostaje w taki sposób, aby ukazać jej historyczne i teoretyczne korzenie i inspiracje. Interpretowana jest jako bezkompromisowe zastosowanie logiki wyjaśniania sytuacyjnego, Popperowskiej zasady racjonalności, Robbinsowskiej analitycznej definicji ekonomii i Friedmanowskiego stanowiska dotyczącego nieważności "realizmu" założeń modeli ekonomicznych. W artykule wskazano, iż mimo inspiracji utylitarystyczną psychologią J. Benthama, "ekonomiczna teoria zachowań ludzkich" Beckera mieści się w antypsychologistycznym paradygmacie metodologii ekonomii. Zgodnie z dyrektywami metodologicznymi Poppera, Robbinsa i Friedmana, u Beckera mamy bowiem do czynienia z zastąpieniem realistycznego opisu psychiki człowieka aksjomatycznymi, "nierealistycznymi" założeniami o maksymalizacji i racjonalności. Jednakże wiedza psychologiczna jest dla teorii Beckera istotna, ponieważ stanowi ważny warunek trafnego konstruowania indywidualnych funkcji użyteczności. W związku z tym spostrzeżeniem, na przykładzie zagadnienia z zakresu psychologii moralności zaprezentowano możliwość głębszego zakorzenienia "ekonomicznej teorii zachowań ludzkich" w Benthamowskim pierwowzorze, z korzyścią dla wyjaśniania ludzkich wyborów i zachowań. Jak wskazuje D.C. North, w ramach ekonomii neoklasycznej powstaje problem: Dlaczego ludzie przestrzegają norm i praw oraz przestrzegają umów w warunkach, kiedy maksymalizacja indywidualnej użyteczności sugerowałaby inny wybór? Rozwiązaniem tego problemu może być przyjęcie istnienia źródła użyteczności w znaczeniu Beckerowskiej produkcyjnej teorii gospodarstwa domowego, które można nazwać samozadowoleniem moralnym. Takie rozumowanie może się spotkać z krytyką dotyczącą generalnie omawianej koncepcji metodologicznej, szczególnie z zarzutem o "adhokerię" w rozumieniu Blauga. Tymczasem przyjemności i przykrości związane z przekonaniami moralnymi znajdują swoje zakorzenienie w psychologicznej, a nawet biologicznej wiedzy o człowieku, jego potrzebach i psychice. Proponowane w artykule podejście pozwala osiągnąć kilka celów. Po pierwsze, dawny prekursor "podejścia ekonomicznego" J. Bentham próbował stworzyć możliwie pełną listę rodzajów przyjemności i przykrości. Taka lista może współcześnie powstać dzięki zdobyczom psychologii, które Benthamowi były nieznane. Po drugie, osiągnięcia psychologii mogą oferować zarówno inspiracje, jak i empiryczne, indukcyjne uprawdopodobnienia przyjmowanych w Beckerowskich funkcjach użyteczności źródeł użyteczności, oddalając tym samym zarzut o "adhokerię".(abstrakt oryginalny)

EN

The paper presents an interpretation of G.S. Becker's "economic approach to human behavior" with regard to relations of this standpoint in economic methodology with psychology. The aim of the paper is to properly identify the role that psychology plays both in works of Becker himself, and in the "economic approach". Ties of psychology with the "economic approach" are subject to the analysis in the following aspects: Becker's declarations, practice of his work, as well as in the context of methodological sources of inspiration of the "economic approach", with the potential of its enhancement towards a more consistent use of findings of psychology. Beckerian methodology is presented in such a way, so as to highlight its historic and methodological roots and inspirations. It is considered as an uncompromised application of situational explanation, Popperian rationality principle, Robbins' analytical definition of economic science, as well as Freidman's view about the irrelevance of "realism" of economic model assumptions. The paper indicates that despite inspiration with Bentham's psychology, the "economic approach to human behavior" fits into anti-psychologist paradigm in economic methodology. In accordance with methodological standpoints of Popper, Robbins and Friedman, Becker replaces "realistic" descriptions of human psyche with axiomatic, "unrealistic" assumptions of maximization and rationality. However, psychological knowledge is very relevant for Becker's theory because it constitutes an important condition for accurate construction of individual utility functions. Therefore, by the utilization of a question from moral psychology, the paper presents the possibility of the "economic approach" more deeply rooted in Bentham's ideas, with potential benefits for explaining human behavior. As indicated by D.C. North, neoclassical economics poses a problem: Why do people comply with social institutions and keep promises under conditions, in which maximizing individual utility would suggest otherwise? A solution to this problem might be assuming the existence of a Beckerian commodity, that could be named moral self-satisfaction. This reasoning may run into criticism related generally to the elaborated methodological concept, with particular role of the "adhocery" accusation of Mark Balug. However, the concept of pleasures and pains bound with moral beliefs is rooted in our psychological, and even biological, knowledge about man, his needs and mind. The approach this paper proposes may be helpful in accomplishing a number of goals. First, the ancient forerunner of the "economic approach" Jeremy Bentham tried to create a comprehensive list of kinds of pleasures and pains. Such a list is increasingly more likely to be created in contemporary times, due to developments in psychology, unknown to Bentham. Secondly, developments in psychology may offer both inspiration and empirical support for particular commodities assumed in Beckerian utility functions, therefore dismissing accusations of "adhocery".(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Ekonomiczna teoria zachowań; Teoria zachowań ludzkich; Ekonomia neoklasyczna; Psychologia; Moralność

EN

Economic behaviour theory; Theory of human behavior; Neoclassical economy; Psychology; Morality

• Czasopismo: Ekonomia / Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
• Rocznik: 2013
• Numer: nr 4 (25)
• Strony: 54--63

Twórcy

autor

Karol Fjałkowski

• Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Bibliografia

• Aronson E., Człowiek - istota społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
• Becker G.S., Ekonomiczne podejście do zachowań ludzkich, [w:] Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich, PWN, Warszawa 1990a.
• Becker G.S., Zachowania nieracjonalne a teoria ekonomii, [w:] Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich, PWN, Warszawa 1990b.
• Bentham J., Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, PWN, Warszawa 1958.
• Blaug M., Metodologia ekonomii, PWN, Warszawa 1995.
• Buss D.M., Psychologia ewolucyjna, GWP, Gdańsk 2001.
• Caldwell B.J., Clarifying Popper, "Journal of Economic Literature", 29(1), March 1991.
• Freud A., Ego i mechanizmy obronne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• Friedman M., The Methodology of positive economics, [w:] M. Friedman, Essays in Positive Economics, Phoenix Books, Chicago 1966.
• Haidt J., The moral emotions, [w:] R.J. Davidson, K.R. Scherer, H.H. Goldsmith (eds.), Handbook of Affective Sciences, Oxford University Press, Oxford 2003.
• Klimczak B, Model człowieka gospodarującego i wyjaśnianie w ekonomii, [w:] B. Polszakiewicz, J. Boehlke (red.), Ekonomia i prawo, t. III, "Własność i kontrola w teorii i praktyce", cz. I, Wydawnictwo UMK, Toruń 2007.
• North D.C., Structure and Change in Economic History, Norton, New York-London 1981.
• Popper K., The rationality principle, [w:] D. Miller (ed.), Popper Selections, Princeton University Press, Princeton 1985.
• Ridley M., O pochodzeniu cnoty, Rebis, Poznań 2000.
• Robbins L., An Essay on the Nature and Significance of Economic Science, Second Edition, MacMillan, London 1945.
• Stigler G.J., Becker G.S., De Gustibus Non Est Disputandum, "American Economic Review", 67(2), March 1977.
• Wärneryd K.-E., Psychologia i ekonomia, [w:] T. Tyszka (red.), Psychologia ekonomiczna, GWP, Gdańsk 2004.