Problemy wydzielania peryferii społeczno-gospodarczych

• Autorzy: Artur Bajerski

Warianty tytułu

Problems with Delimitation of Socio-Economic Peripheries

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Peryferia są pojęciem wielowymiarowym. Za podstawowe można uznać wymiary: geograficzny, ekonomiczny oraz społeczny (społeczno-kulturowy). Geograficzny wymiar peryferii ogranicza się do relacji położenia względem centrum. Ekonomiczny i społeczny wymiar peryferyjności, choć koncentrują się na cechach ekonomicznych lub społecznych, zawierają również relację położenia względem centrum, czego przykładem jest np. wyznaczanie peryferii w znaczeniu ekonomicznym poprzez położenie poza strefą największej aktywności gospodarczej. Wymiary ekonomiczny i społeczny są zatem szersze, bardziej kompleksowe niż wymiar geograficzny, wskutek czego stanowią wymiary wyższego rzędu. Przyjmowanie za wyznacznik peryferyjności jedynie cech społeczno-gospodarczych jest jednak niewystarczające, kluczowym bowiem elementem pojęcia peryferii jest odległość od rdzenia. Zazwyczaj aspekt położenia (odległości) jest pomijany. Po pierwsze - decyduje o tym popularność "peryferii", co prowadzi do intuicyjnego stosowania tego pojęcia. Po drugie - włączenie odległości w procedurę wyznaczania peryferii jest dość kłopotliwe, gdyż konieczna jest znajomość wpływu odległości od centrum na stan społeczno-gospodarczy. Aspekt odległości może być jednak pominięty w przypadku pogranicza, gdzie za wyznacznik peryferyjności można przyjąć więc wyłącznie zmienne społeczno-gospodarcze. Podział na rdzeń i peryferia jest zazwyczaj podziałem dychotomicznym, gdzie dany obszar uznaje się albo za rdzeń, albo za peryferia. Zaleta dychotomii jest jej prostota, wadą zaś nie wyróżnienie kategorii pośrednich. Przeciwieństwem podziału dychotomicznego jest koncepcja kontinuum, posługiwanie się nią byłoby jednak zbyt uciążliwe, bowiem liczba wyróżnionych klas równałaby się liczbie analizowanych jednostek. Właściwym rozwiązaniem jest zatem wydzielenie kilku klas peryferyjności, ponieważ ułatwia analizę oraz zwiększa czytelność uzyskanych wyników. Ponadto, kładzie większy nacisk na kategorie pośrednie, które stają się także przedmiotem badania. Konstrukcja podziałów wieloklasowych wiąże się jednak z wykorzystaniem "twardych" danych, głównie społeczno-gospodarczych, co może prowadzić do pewnego "odspołecznienia" i "odkulturalnienia" peryferii. Pojęcie peryferii oraz procedura badawcza zmierzająca do ich wykrycia wymagają pewnej rewitalizacji, na którą powinno się składać, poza uwzględnianiem odległości od centrum oraz odejściem od dychotomii centrum-peryferia w kierunku podziałów wieloklasowych, m.in. wypracowanie wskaźników stanowiących o peryferyjności.

EN

"Periphery" is a multi-dimensional notion. The basic dimensions include geographical, economic and social (socio-cultural). The geographical aspect of a periphery is basically limited to its location relative to a centre. The economic and social dimensions, although focusing on economic and social characteristics, also rely on the location relative to a centre, as exemplified by the delimitation of a periphery in economic terms through its location outside the zone of the greatest economic activity. Because economic and social dimensions are wider and more complex than the geographical one, they constitute higher-order dimensions. Assuming socio-economic properties as the only criteria for the delimitation of a periphery is insufficient because the key element o f this notion is distance from a core. Usually, however, the location (distance) aspect tends to be ignored. One reason may be the popularity of this term which leads to its intuitive use. Another is the fact that the inclusion o f distance into the procedure of periphery delimitation is rather troublesome because it involves the knowledge of the effect that the distance from the centre has on the socio-economic situation. The distance aspect, however, can be ignored in the case of a borderland. Therefore, peripherality can be defined by purely socio-economic variables. The division into a core and a periphery is usually dichotomous, i.e. one where an area is classified either as a core or as a periphery. An advantage of the dichotomy is its simplicity, and a drawback, lack of intermediate categories. An opposite o f a dichotomous division is the conception of a continuum, but it would be too unwieldy to use since the number o f classes distinguished would equal the number o f units analysed. Thus, the right approach seems to be the delimitation of several classes of peripherality as this would facilitate an analysis and the readability of its results. Moreover, it gives more emphasis to the intermediate categories, which also become part of the study. The construction of multi-class divisions, however, involves the use of "hard" data, mainly socio-economic, which may lead to a periphery appearing somewhat "de-socialised" and "de-cultured". The notion of a periphery and the research procedure aiming at its identification need some revitalisation which should embrace not only the inclusion o f distance from the centre and a departure from the centre-periphery dichotomy in favour of multi-class divisions, but also the working out of indicators defining peripherality.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Miara odległości; Odległość ekonomiczna; Wskaźniki ekonomiczne; Rozwój społeczno-gospodarczy

EN

Distance measures; Economic distance; Economic indicators; Social economic development

• Czasopismo: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Rocznik: 2008
• Numer: nr 2
• Strony: 159--167

Twórcy

autor

Artur Bajerski

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• Avraham E., First A., Media, Power and Space: Ways o fConstructing the Periphery as the 'Other', "Social & Cultural Geography" 2005, nr 1(7), s. 276
• Błażek J., Czynniki i kierunki rozwoju regionalnego Republiki Czeskiej podczas transformacji i w okresie przedakcesyjnym, "Studia Regionalne i Lokalne" 2004, nr 2(16), s. 41-55
• Błażek J., Uhlif D., Teorie regionálního rozvoje: nástin, kritika, klasifikace, Univerzita Karlova V Praze, Praha 2002, s. 78-106
• Bruinsma F., Rietveld P., Urban Agglomerations in European Infrastructure Networks, "Urban Studies" 1993, nr (6)30, s. 919-934
• Chojnicki Z., Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1999, s. 101-165
• Ciok S., Obszary peryferyjne państwa i ich przeobrażenia, Acta Universitatis Wratislaviensis No 1620, Prace Instytutu Geograficznego, Seria B, t. X, Wroclaw 1994, s. 5-19
• Copus A.K., A New Peripherality Index for European NUTS II Regions, Report for the Highlands and Islands European Partnership, 1997
• Copus A.K., A New Peripherality Index for the NUTS III Regions o f the European Union, A Report for the European Commission, Directorate General XVI.A.4 (Regional Policy and Cohesion), "ERDF/FEDER Study" 1999, nr 98/00/27/130
• Czyż T., Zastosowanie modelu potencjału w analizie zróżnicowania regionalnego Polski, "Studia Regionalne i Lokalne" 2002, nr 2-3(9), s. 5-14
• Dostál P., Hampl M., Metropolitan Areas in Transformation o f Regional Organization in the Czech Republic, "Acta Universitatis Carollinae - Gegraphica" 2002, nr 2(37), s. 133-155
• Friedmann J., A General Theory o f Polarized Development, Ford Fundation, Santiago 1967
• Gorzym-Wilkowski W.A., Region transgraniczny na tle podstawowych pojęć geograficznych - próba syntezy, "Przegląd Geograficzny" 2005, nr 2(77), s. 235-252
• Grzeszczak J., Bieguny wzrostu a formy przestrzeni spolaryzowanej, "Prace Geograficzne", nr 173, IGiPZ PAN, Wroclaw 1999, s. 7
• Gurung G.S., Kollmair M., Marginality: Concepts and their Limitations, IP6 Working Paper No. 4, s. 10-19
• Guttierez J., Urbano P., Accessibility in the European Union: The Impact o f the Trans-European Road Network, "Journal of Transport Geography" 1996, nr 4, s 15-25
• Hampl M., Realita, spolećnost a geografická organizace: hledáníintegrálnlho tádu, Pfírodovüdecká Fakulta Univerzity Karlovy, Praha 1998
• Hampl M., Teorie strukturnálnáí vyvojové organizace geografickych systemu: principy a problemy, Ceskoslovenská Akademie Vèd, Geografick Ustav, Brno 1988, s. 49
• Havlííek T., Marada M., Územnídiferenciace d Cesku, w: Ceské pohranilí - bariera nebo prostor zprostredkování, red. M Jerábek i inni, Academia, Praha 2004, s. 103
• Keeble D., Offord J., Walker S., Peripheral Regions in a Community o f Twelve Member States, Commission of the European Community, Luxembourg 1988
• Kimmerling B., Pomiędzy państwem i społeczeństwem: socjologia polityki (część A), The Open University, Tel Aviv 1995
• Lambooy J.G., Development Trajectories o f Regions, "Concepts and Methods in Geography" 1988, nr 3, s. 132
• Mehretu A., Pigozzi B.W., Sommers L.M., Concepts in Social and Spatial Marginality, "Geograffiska Annaler" 2000, nr 82 B (2), s. 89-101
• Miszewska B., Problem peryferii w geografii - przykłady niwelowania dysproporcji, "Czasopismo Geograficzne" 1988, nr 3(59), s. 257-266
• Relacje centrum-peryferie w Polsce w warunkach transformacji ustrojowej, w: Problematyka przestrzeni europejskiej, red. A. Kukliński, EUROREG, Warszawa 1997
• Rykiel Z., Rdzeń i peryferie we współczesnej Polsce, w: Region miejski, centrum a peryferia w okresie transformacji politycznej, gospodarczej i społecznej, red. J. Kaczmarek, VII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź 1994
• Schürmann C., Talaat A., Towards a European Peripherality Index, Final Report, Report for General Directorate XVI Regional Policy of the European Commission, Instituí für Raumplanung, Universitàt Dortmund, Dortmund 2000
• Wellhofer E.S., Core and Periphery: Teritorial Dimensions in Politics, "Urban Studies" 1989, nr 26, s. 342
• Zagożdżon A., Regiony peryferyjne a zagadnienia peryferyjnych układów osadniczych. Wybrane zagadnienia teoretyczne i badawcze, "Przegląd Geograficzny" 1980, nr 4(52), s. 815-825