Źródła niezniszczalności kolektywistycznych utopii a zagrożenia dla wolności (nie tylko ekonomicznej)

• Autorzy: Jan Winiecki

Warianty tytułu

The Unceasing Attractiveness of Collectivist Utopias and its Threats to Freedom (not only Economic)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Esej stara się odpowiedzieć na pytanie o niezniszczalną atrakcyjność kolektywistycznych utopii. Autor zaczyna od przypomnienia, dlaczego upadł system komunistyczny. Wskazuje najpierw niespełnione obietnice systemu ekonomicznego komunizmu, a następnie idzie o krok dalej i stwierdza, że na podstawie naszej wiedzy (nie tylko ekonomicznej) obietnice te nie tylko nie zostały zrealizowane, lecz przede wszystkim były nierealizowalne. W kolejnej części eseju autor zwraca uwagę na fakt, że utopie bez władzy kończyły tak samo, jak utopie przy władzy. Podkreśla on, że przez kilkaset lat grupy ochotników tworzyły lokalne kolektywistyczne utopie z pobudek religijnych lub ideologicznych, ale wszystkie one kończyły się po kilku lub kilkudziesięciu latach niepowodzeniem. W części czwartej autor koncentruje się na dwóch kluczowych dla eseju zagadnieniach. Po pierwsze, wskazuje na protagonistów kolektywizmu, których nie przekonają żadne, niewątpliwe osiągnięcia kapitalistycznej gospodarki rynkowej. Są to przede wszystkim trzy intelektualnie wpływowe grupy: pisarze i artyści, ideolodzy kolektywizmu oraz duchowieństwo. Wszyscy oni głoszą altruizm i widzą swą rolę jako awangarda prób stworzenia "nowego (oczywiście lepszego!) człowieka" i zaprowadzenia "sprawiedliwości społecznej" (cokolwiek by to miało oznaczać). Wszyscy też widzą kłujące w oczy niepowodzenia swoich poczynań. Ich wrogość wobec sukcesów kapitalizmu, opartego na oświeconym interesie własnym, jest wrogością tych, którym się nie udało. Mając na względzie szkody ekonomiczne, jakie niesie ze sobą kolektywizm, autor wskazuje na możliwe strategie intelektualnego przeciwdziałania. Przy czym w swoich propozycjach autor nie ogranicza się do propozycji oddziaływania na ludzi nieuprzedzonych do kapitalizmu (spisując na straty powyższe trzy grupy). Idzie on o krok dalej i zwraca się do tej części przeciwników kapitalizmu, którzy cenią sobie demokratyczne państwo prawa. I ostrzega, że zwalczając ten pierwszy podkopują to drugie, w historii ostatnich kilkuset lat bowiem nie zdarzył się ani jeden przypadek stworzenia demokratycznego państwa prawa, które jednocześnie nie byłoby kapitalistyczną gospodarką rynkową. Tak więc lista potencjalnych obrońców kapitalistycznego rynku może być bardzo obszerna.

EN

This polemical essay attempts to explain the reason for the unceasing attractiveness of collectivist utopias and the actual and potential threats resulting from it. The author first looks at history and explains why he communist system has collapsed. He points out that firstly, the economic system of communism failed to achieve the goals it had promised to achieve and secondly, that the existing knowledge (not only economic) strongly suggests that the failure was inevitable. Next, a look is taken at collectivist utopias undertaken without coercion at the micro level, that is by religiously or ideologically motivated groups. The conclusion from this empirical inquiry is the same as above. They all failed over the past four centuries, proving that utopias without the power to coerce is as hopelessly inefficient as were the utopias in power. In the fourth part the author focuses on the main area of his considerations, namely the unceasing attractiveness of collective utopias that are - often unthinkingly - being suggested all the time. The conclusion is that for influential intellectual groups efficient, successful capitalism is something of an anathema. Therefore, following Adam Smith, the author suggests that enlightened self-interest is the main driving force of human economic action. This is in stark contrast with influential groups - writers and artists, collectivist ideologists, and clergy - who preach altruism and believe in molding the human beings to create the "new man" and achieve "social justice".(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Ekonomia polityczna; Socjalizm; Kapitalizm

EN

Political economy; Socialism; Capitalism

• Czasopismo: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Rocznik: 2009
• Numer: nr 4
• Strony: 95--112

Twórcy

autor

Jan Winiecki

• Wyższa Szkoła Zarządzania i Informatyki w Rzeszowie

Bibliografia

• Brzeziński Z., Wielkie bankructwo. Narodziny i śmierć komunizmu w XX wieku, Instytut Literacki, Paryż 1990
• Ebeling R.M. (red.), Disaster in Red, The Foundation for Economic Education. Irvingston- on-Hudson, N.Y. 1995
• Heller M., Niekricz A., Utopia u władzy, London 1985
• Lavoie D., National Economic Planning. What is Left?, Ballinger, Cambridge, Mass., 1985
• Muravchik J., Heaven on Earth: the Rise and Fall of Socialism, Encounter Books, San Francisco 2002
• Pejovich S., Economic Analysis of Institutions and Systems, wyd. II, Wolters Kluwer 1998
• Winiecki J., Meandry teorii ekonomii: historyczne odpływy i przypływy rynku, wolności gospodarczej i własności prywatnej, "Optimum" 2007, nr 4 (36)