Pamięć o rodzeństwie Scholl w filmach Michaela Verhoevena i Percy'ego Adlona - konteksty i interpretacje

• Autorzy: Konrad Klejsa

Warianty tytułu

The Memory of the Scholl Siblings in Michael Verhoeven's and Percy Adlon's Films - Contexts and Interpretations

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Antynazistowski ruch oporu w Niemczech jest zjawiskiem, które doczekało się dziesiątek tytułów opowiadań i powieści oraz - last but not least - studiów, analiz i monografii historycznych. W Republice Federalnej Niemiec centrum owych Widerstandsnarrative stanowi nieudany zamach na Adolfa Hitlera z 20 lipca 1944 roku, dokonany w Wilczym Szańcu przez pułkownika Clausa von Stauffenberga. Z kolei w NRD antynazistowskie ugrupowania chadeckie były uznawane za faszyzujące, natomiast tradycja komunistycznego ruchu oporu stanowiła ważny element legitymizujący Niemcy Wschodnie jako samodzielny byt państwowy. Swego rodzaju "neutralnym" symbolem, najmniej kontrowersyjnym dla obu kultur pamięci, była Biała Róża [WeiBe Rose] - nielegalna organizacja działająca w Monachium na przełomie 1942 i 1943 roku, skupiająca wedle różnych szacunków od kilku do kilkudziesięciu młodych ludzi, głównie studentów. Grupa ta w potocznej świadomości Niemców utożsamiana jest z Hansem i Sophią Scholl - rodzeństwem, które 18 lutego 1943 roku zosta o zatrzymane na monachijskim uniwersytecie pod zarzutem kolportowania antynazistowskich ulotek, a po krótkim śledztwie stracone pięć dni później. Okoliczności tych wydarzeń zostały drobiazgowo opisane przez historyków; przypomnę je krótko w dalszej części tekstu, ale to nie one stanowią przedmiot mojej uwagi. Interesują mnie bowiem ich filmowe reprezentacje, a mianowicie dwa filmy fabularne opowiadające o Schollach: Die WeiBe Rose (Biała Róża, reż. Michael Verhoeven, 1982) oraz Fünf letzte Tage (Pięć ostatnich dni, reż. Percy Adlon, 1982). W toku wywodu będę się również odwoływał do późniejszej produkcji Sophie Scholl - ostatnie dni (Sophie Scholl - die letzte Tage, reż. Marc Rothemund, 2005). (fragment tekstu)

EN

This paper analyses two German feature films dedicated to the life of Sophie Scholl: The White Rose (Die Weisse Rose, dir. Michael Verhoeven) and Five Last Days (Fünf letzte Tage, dir. Percy Adlon). They both premiered in 1982 and caused a nationwide debate on the legacy of German anti-Nazi movement. Drawing on German memory culture, which underwent vital changes in the post-1968 period, the author focuses on the dramaturgy of both movies and various differences in treating the material which is "based on facts". It is argued that Verhoeven's film obliterates the religious background of the White Rose, while Five Last Days fails to discuss the group's political agenda. In the conclusion the impact of both movies on the German public is presented (a special attention is given to the prosecutions against war-time criminals who convicted and sentenced the White Rose's members). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Produkcja filmowa; Kinematografia; Historia

EN

Film production; Cinematography; History

• Czasopismo: Człowiek i Społeczeństwo / Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Nauk Społecznych
• Rocznik: 2012
• Tom: 34 Nowe perspektywy filmoznawstwa
• Strony: 11--30

Twórcy

autor

Konrad Klejsa

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Assmann A., Frevert U. (1999), Geschichtsvergessenheit, Geschichtsversessenheit. Vom Umgang mit deutschen Vergangenheiten nach 1945, Stuttgart
• Bassler S. (2009), Biała Róża. Wspomnienia świadków historii, tłum. W. Szreniawski, Gdańsk
• Dillmann C. (2004), Konkurenz, Konflikte und Kommerz. Die 20. Juli-Verfilmungen von CCC und Ariston, [w:] 2 x 20. Juli. Die Doppelverfilmung von 1955, Hrsg. C. Dillman, Ronny Loewy, Frankurt am Main
• Hasenberg P. (2009), Heldin auf Augenhöhe. Wahrheitsanspruch und dramaturgische Bearbeitung in der Darstellung der Sophie Scholl im Film, w: Paradise now? Politik - Religion - Gewalt im Spiegel des Films, Hrsg. D. Regensburger, G. Larcher, Marburg
• Klejsa K. (2011), Co się stało 20. lipca? Pierwsze filmowe opowieści o von Stauffenbergu i ich konteksty, [w:] Historie w kulturze współczesnej. Niekonwencjonalne podejścia do przeszłości, red. M. Mazur, E. Solska, P. Witek, Lublin, s. 167-200
• Kozeński J. (1987), Opozycja w III Rzeszy, Poznań
• Krebs M., Verhoeven M. (1982), Die weiBe Rose. Der Widerstand M(nchner Studenten gegen Hitler. Informationen zum Film, Frankfurt am Main
• Lachmann M. (1983), Schwierigkeiten mit der "WeiBen Rose", "Sonntag", nr 15, brak numeracji stron
• Marxen K. (1994), Das Volk und sein Gerichtshof, Klostermann
• Niesiołowski S. (1995), Niemieccy przeciwnicy Hitlera, Łódź
• Petry Ch. (1968), Studenten aufs Schafott. Die WeiBe Rose und ihr Scheitern, Munchen
• Schiele E. (1995), Niemiecki opór wobec narodowego socjalizmu w Niemczech w latach 1933-1945, "Zeszyty Niemcoznawcze" nr 2
• Scholl I. (2002), Biała Róża, tłum. J. Myrcik, Koszęcin
• Steinbach P. (2001), Opór - sprzeciw - rezystencja. Postawy społeczności niemieckiej w Trzeciej Rzeszy a pamięć zbiorowa, tłum. I. Ewertowska-Kłaja, Poznań
• Verhoeven M. (2001), Die WeiBe Rose. Epilog zur Rezeptionsgeschichte eines deutschen Heimatfilms, [w:] Weitertragen. Studien zur WeiBen Rose, Hrsg. M. KiBener, B. Schäfers, Konstanz, s. 134-144
• Wolff-Powęska A. (2011), Pamięć - brzemię i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszłości, Poznań