Teoria ekonomii a problem równowagi w gospodarce socjalistycznej. O wczesnych antycypacjach kornaiowskiej teorii niedoboru (przed 1945 r.)

• Autorzy: Jacek Luszniewicz

Warianty tytułu

Economic Theory and the Problem of Imbalance in Socialist Economy. On Early Anticipation of Kornai's Theory of Shortage Economy.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Równowagę gospodarczą utożsamia się najczęściej ze stanem dostosowania popytu i podaży na rynku wewnętrznym przy pełnym zbilansowaniu obrotów zagranicznych oraz pełnym bądź niepełnym wykorzystaniu rozporządzalnych zasobów (materialnych i osobowych). Stan taki wytwarzać się może w skali całej gospodarki, ale także na poszczególnych segmentach rynku (pojedyncze dobra, gałęzie itd.). W pierwszym przypadku mówi się o równowadze ogólnej, w drugim - o równowagach cząstkowych. Według innego kryterium rozróżnia się równowagę gospodarczą w ujęciu statycznym i ujęciu dynamicznym. Modele równowagi statycznej przedstawiane są za pomocą układu funkcjonalnych zależności między danymi wielkościami rynkowymi (popytem, podażą, cenami itd.), wyrażonych równaniami matematycznymi i niewykazujących żadnej tendencji do zmiany. Modele równowagi dynamicznej, konstruowane również przy użyciu równań matematycznych, ale uwzględniające czynnik czasu, definiują najczęściej warunki proporcjonalnego (zrównoważonego) wzrostu lub/i rozwoju gospodarczego. Zakresy znaczeniowe przywołanych rodzajów równowagi gospodarczej nie są przy tym rozłączne; występować więc mogą liczne kombinacje (równowaga ogólna statyczna, równowaga ogólna dynamiczna, równowaga cząstkowa statyczna, równowaga cząstkowa dynamiczna). (fragment tekstu)

EN

In modern economy the problem of imbalance in socialist economy is usually considered in light of the theory of shortage economy developed by J. Kornai. However general reasons and some elements of that theory were earlier anticipated by some authors, including those publishing before 1945, when empirical data related only to the soviet reality, and before 1917 when socialism still was just a theoretical project. Tendency of the socialist economy to generate chronic and self -replicating states of imbalance (partial and general) were predicted at the end of XIX and beginning of XX century in works of, among others, E. Barone, M. Bourguin, L. Brentano, E. Nasse, V. Pareto, N. Pierson and A. Schäffle. The works of the French economist M. Bourguin contained most of accurate pre -Kornai intuitive insights, including the mechanism of permanent replication of shortage and the phenomenon of coexistence of excess demand and ill -advised production. During the interwar period some of the participants in the famous debate over the economical rationality of socialism followed the trail of those analysis, including G. Halm, F. von Hayek, L. von Mises and L. Robbins, and to much greater extent some soviet economists, particularly B. Bruckus and V. Novozhilov. The last two explained, as Kornai did later, the process of coming to existence of shortages felt by the consumers and the producers, above everything else, through the monetary problems, thus clearly anticipating categories of "excess demand" and "forced adjustment" introduced by Kornai. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Gospodarka socjalistyczna; Teoria ekonomii; Równowaga gospodarcza

EN

Socialist economy; Economic theory; Economic equilibrium

• Czasopismo: Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace / Szkoła Główna Handlowa
• Rocznik: 2011
• Numer: nr 3
• Strony: 9--39

Twórcy

autor

Jacek Luszniewicz

Bibliografia

• Balcerowicz L., Z historii sporu o sprawność ekonomiczną socjalizmu, w: Pamięci Edwarda Lipińskiego. Szkice ekonomiczne, PWE, Warszawa 1991, s. 117.
• Balicki W., Nierównowaga popytowa jako właściwość dyrektywnego systemu zarządzania, m -pis powielony, Warszawa 1979.
• Balicki W., Zarys teorii nierównowagi popytowej, Akademia Ekonomiczna, Poznań 1981.
• Bałtowski M., Gospodarka socjalistyczna w Polsce. Geneza - Rozwój - Upadek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 38-40.
• Barone E., Zasady ekonomii politycznej, Księgarnia Powszechna, Kraków 1938, s. 59-60, 317, 322-324 [włoski pierwodruk 1908 r.].
• Barro R. J., Grossman H. I., A General Disequilibrium. Model of Income and Employment, "The American Economic Review" 1971, Vol. 61, Nr 1, s. 82-93.
• Bauer R., Beksiak J., Dulski S., Góra S., Nowacki S., Wakar A., Zieliński J. G., Zarys torii gospodarki socjalistycznej, kier. nauk. A. Wakar, PWN, Warszawa 1965.
• Beksiak J. , Libura U., Równowaga gospodarcza w socjalizmie, PWN, Warszawa 1969.
• Bourguin M., Systemy socyalistyczne a rozwój ekonomiczny, Polskie Towarzystwo Nakładowe, Lwów 1909 [włoski pierwodruk 1908].
• Branecki J. [J. Lewandowski], Ludwig von Mises - triumf po latach?, "Przegląd Polityczny" 1985, nr 6, s. 53, 58.
• Bruckus B., Die Lehren des Marxismus im Lichte der russischen Revoluion, Sack Verlag, Berlin 1928 [pierwodruk rosyjski 1920-1921].
• Bruckus B., Economic Planning in Soviet Russia, Routledge & Sons, London 1935.
• Bruckus B., Plan i rynek w gospodarstwie Rosji Sowieckiej, "Ekonomista" 1937, nr 4.
• Clower R. W., The Keynesian Counter -Revolution. A Theoretical Appraisal (1963/1965), w: Money and Markets. Essays by Robert W. Clover, red. D.A. Walker, Cambridge University Press, Cambridge 1987, s. 34-58 [pierwodruk artykułu 1965 r.].
• Dickinson H. D., Economics of Socialism, Oxford University Press, London 1939.
• Dickinson H. D., Price Formation in a Socialist Community, "The Economic Journal" 1933, Vol. 43, Nr 170, s. 237-250.
• Dobb M., Economic Theory and Socialist Economy. A Reply, "The Review of Economic Studies" 1935, Vol. 2, Nr 2, s. 144-151.
• Dobb M., Economic Theory and the Problems of a Socialist Economy, "The Economic Journal" 1933, Vol. 43, Nr 172, s. 588-598.
• Domar E., Szkice z teorii wzrostu gospodarczego, PWN, Warszawa 1965, s. 372-373 [anglojęzyczny oryginał 1957 r.].
• Drewnowski J., Próba ogólnej teorii gospodarki planowej, odbitka z "Ekonomisty", Warszawa 1938, s. 8,12-39, 41, 45-46, 50 [pierwodruk 1937-1938].
• Engels F., Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 19, KiW, Warszawa 1972, s. 239-241, 244, 247.
• Feldman G., K tieorii tiempow narodnogo dochoda, cz. 1-2, "Płanowoje Choziajstwo" 1928, nr 11, s. 146-170.
• Goldman J., Kouba K., Economic Growth in Czechoslovakia, Academia, Prague 1969.
• Gorczyca E., S. G. Strumilin a początki planowania radzieckiego na tle dyskusji lat dwudziestych, PWN, Warszawa 1982, passim.
• Halm G., Further Considerations on the Possibility of Adequate Calculation in a Socialist Community, w: Collectivist Economic Planning. Critical Studies on the Possibilities of Socialism, red. F. von Hayek, G. Routledge & Sons, London 1935, s. 131-200.
• Halm G., Ist der Sozialismus wirtschaftlich möglich?, Junker&Dunnhaupt, Berlin 1929.
• Hilferding R., Kapitał finansowy. Studia o najnowszym rozwoju kapitalizmu, PWN, Warszawa 1958, s. 482-484 [oryginał niemiecki 1910 r.].
• Hirschman A. O., Lojalność, krytyka, rozstanie. Reakcje na kryzys państwa, organizacji i przedsiębiorstwa, Znak, Kraków 1995 [anglojęzyczny oryginał 1970 r.].
• Hirschman A. O., The Strategy of Economic Development, Westview Press, Boulder 1958.
• Horvat B., The Optimum Rate of Investment, "The Economic Journal" 1958, Vol. 68, Nr 272, s. 747-767.
• Horvat B., The Rule of Accumulation in a Planned Economy, "Kyklos" 1968, Vol. 21, Nr 2, s. 239-268.
• Kacperski J., Szkoła austriacka wobec socjalizmu, interwencjonizmu i współczesnych problemów wolnego rynku, Pafere, Warszawa 2009, s. 56-57.
• Kalecki M., Marksowskie równania reprodukcji a współczesna ekonomia, w: M. Kalecki, Dzieła, t. 2: Kapitalizm: dynamika gospodarcza, red. J. Osiatyński, PWE, Warszawa 1980, s. 499.
• Kantorowicz L., Matematyczne metody organizacji i planowania w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 1963 [radziecki pierwodruk 1939 r.].
• Kloc K., Plan i rynek w radzieckich dyskusjach ekonomicznych 1917-1941, PWN, Warszawa 1989, s. 29-30, 32, 86, 136, 167-169, 184, 186, 238-239, 252-255.
• Kornai J., Anti -Equilibrium. Teoria systemów gospodarczych. Kierunki badań, PWN, Warszawa 1973 [pierwodruk w 1971 r. (po angielsku i węgiersku)].
• Kornai J., Niedobór w gospodarce, PWE, Warszawa 1985, s. 52-53 [oryginał angielski 1980 r.].
• Kornai J., Overcentralization in Economic Administration. A Critical Analysis Based on Experience in Hungarian Light Industry, Oxford University Press, Oxford 1959 [oryginał węgierski 1957 r.].
• Kornai J., Siła idei. Zapiski z intelektualnej podróży, Scholar, Warszawa 2008, s. 98 (przyp. 7), 487 [oryginał węgierski 2005 r.].
• Kornai J., The Socialist System. The Political Economy of Communism, Clarendon Press, Oxford 1992, s. 5.
• Kornai J., Wzrost, niedobór, efektywność. Makrodynamiczny model gospodarki socjalistycznej, PWN, Warszawa 1986, s. 5 (przyp. 11), 36-38, 66 (przyp. 22) [oryginał angielski 1982 r.].
• Kostro K., Hayek kontra socjalizm. Debata socjalistyczna a rozwój teorii społeczno -ekonomicznych Friedricha Augusta von Hayeka, DiG, Warszawa 2001, s. 99-101.
• Kowalik T., Systemy gospodarcze. Efekty i defekty reform i zmian ustrojowych, Fundacja Innowacja, Warszawa 2005, s. 13-14, 33.
• Kricman L., Gieroiczeskij pieriod Wielikoj Russkoj Rewolucji - opyt analiza tn. Wojennego komunizma, "Wiestnik Komunisticzieskoj Akademii" 1925, nr 9.
• Kurowski S., Doktrynalne uwarunkowania kryzysu gospodarczego w PRL, Biblioteka Aspektu, Warszawa 1981, s. 43.
• Lange O., Droga do socjalistycznej gospodarki planowej (1934), w: O. Lange, Dzieła, t. 2, : Socjalizm, PWE, Warszawa 1973, s. 170-172.
• Lange O., Maszyna licząca i rynek, w: O. Lange, Dzieła, t. 2, Socjalizm, PWE, Warszawa 1973 , s. 332-336 [pierwodruk artykułu 1965 r. ].
• Lange O., O ekonomicznej teorii gospodarki socjalistycznej (1936-1937), w: O. Lange, Dzieła, t. 2: Socjalizm, PWE, Warszawa 1973, s. 231-304.
• Lange O., On the Economic Theory of Socialism, "The Review of Economic Studies" Part 1, 1936, Vol. 4, Nr 1, s. 53-71.
• Lange O., On the Economic Theory of Socialism, "The Review of Economic Studies Part 2, 1937, Vol. 4, Nr 2, s. 123-142.
• Lange O., Taylor F. M., On the Economic Theory of Socialism, red. B.E. Lippincort, University of Minnesota Press, Minneapolis 1938.
• Leontief W. et al., Studia nad strukturą gospodarki amerykańskiej. Teoretyczne i empiryczne badania z dziedziny analizy nakładów i wyników, PWN, Warszawa 1963 [anglojęzyczną wersję opublikowano w 1941 r.].
• Leontiew W., Balans narodnogo choziajstwa SSSR. Mietodołogiczeskij razbor raboty CSU, "Płanowoje Chozjajstwo" 1925, nr 12, s. 254-258.
• Lerner A. B., Statics and Dynamics in Socialist Economics, "The Economic Journal" 1937, Vol. 47, Nr 186, s. 253-270.
• Lerner A. P., Economic Theory and Socialist Economy, "The Review of Economics Studies" 1934, Vol. 2, Nr 1, s. 51-61.
• Łukaszewicz A., Przyspieszony wzrost gospodarki socjalistycznej w związku z teorią G. Feldmana, PWE, Warszawa 1965, s. 208-226.
• Łukawer E. , Spór o racjonalność gospodarki socjalistycznej. Z historii problemu, Wyd. AE, Kraków 1985, s. 110-112.
• Łukawer E., Oskar Lange, "Gospodarka Narodowa" 2005, nr 10, s. 83.
• Marks K., Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. 1: Proces wytwarzania kapitału, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 23, KiW, Warszawa 1968, s. 904-906.
• Michałowski J., Liberalizm kontra socjalizm. Spór o rachunek ekonomiczny, KUL, Lublin 1993, s. 36, 39, 40.
• Nowakowski K., Gospodarka niedoboru. Drogi teorii i inercja praktyki, Wyd. Śląsk, Katowice 1993, s. 24.
• Nowicki J., Teoria ekonomii II Rzeczypospolitej, KiW, Warszawa 1988, s. 136.
• Nowożyłow W., Granice inflacji, w: W. Nowożyłow, Zagadnienia rozwoju gospodarki socjalistycznej, PWE, Warszawa 1976, s. 47-73 [radziecki pierwodruk artykułu 1924 r.].
• Nowożyłow W., Nakłady i wyniki w planowaniu optymalnym, PWN, Warszawa 1970 [pierwodruk radziecki w 1967 r.].
• Pareto V., Cours d' économie politique, t. 1-2, F. Rouge, Lausanne 1896-1897.
• Pareto V., Les systémes socialistes, V. Giard et E. Bierre, Paris 1902.
• Pareto V., Manuel d' économie politique, V. Giard et E. Bierre, Paris 1906.
• Pierson N. G., The Problem of Value in the Socialist Community, w: Collectivist Economic Planning. Critical Studies on the Possibilities of Socialism, red. F. von Hayek, G. Routledge & Sons, London 1935, s. 41-86 [pierwodruk tekstu Piersona 1902 r.].
• Portes R., The Enterprise under Central Planning, "The Review of Economic Studies" 1969, Vol. 36, Nr 2, s. 197-212.
• Preobrażenski J., Prawo pierwotnej akumulacji socjalistycznej, w: Marksizm XX wieku. Antologia tekstów, t. 2, red. J. Dobieszewski, M.J. Sieniuch, Wyd. UW, Warszawa 1990, s. 145-213 [radziecki pierwodruk 1926 r.].
• Robbins L., Wielkie przesilenie gospodarcze, Towarzystwo Ekonomiczne w Krakowie, Kraków 1937, s. 125-131 [pierwodruk angielski 1934 r.].
• Schaeffle [Schaffle] A., Kwintesencyja socyjalizmu, Księgarnia Lesmana i Świszczowskiego, Warszawa 1882, s. 20-32 [pierwodruk niemiecki 1875 r.].
• Schaffle A., Bau und Leben des socialen Körpers, T. 1-4, Laupp'sche Buchhandlung, Tubingen 1875-1878.
• Schumpeter J., Kapitalizm, socjalizm, demokracja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 207-272 [oryginalne wydanie 1942 r.].
• Stalin J., Sprawozdanie polityczne Komitetu Centralnego na XVI Zjeździe WP(b). 27 czerwca 1930 r., w: J. Stalin, Dzieła, t. 12: Kwiecień 1929 - czerwiec 1930, KiW, Warszawa 1951, s. 322-323.
• Strzelecki J., Wizja Fryderyka von Hayeka, "Przegląd Polityczny" 1985, nr 5, s. 57.
• Taylor F. M., The Guidance of Production in a Socialist State, "The American Economic Review" 1929, Vol. 19, Nr 1, s. 1-8.
• Temkin G., Dyskusje o gospodarce socjalistycznej. Marks - Lange - Mises - Hayek, PTE, Warszawa 2008, s. 55.
• Temkin G., Karola Marksa obraz gospodarki komunistycznej, PWN, Warszawa 1962.
• Temkin G., Marks a idea pieniądza pracy, PWN, Warszawa 1961.
• von Hayek F., Konkurencja jako procedura odkrywania, "Przegląd Polityczny" 1985, s. 67-73 [pierwodruk niemiecki 1968 r.].
• von Hayek F., O wykorzystywaniu wiedzy w społeczeństwie, "Przegląd Polityczny" 1985, nr 5, s. 58-66 [pierwodruk amerykański 1945 r.].
• von Hayek F., Socialist Calculation: the Competitive "Solution", "Economica New Series" 1940, Vol. 4, Nr 3, s. 33-54.
• von Hayek F., The Nature and History of the Problem, w: Collectivist Economic Planning. Critical Studies on the Possibilities of Socialism, red. F. von Hayek, G. Routledge & Sons, London 1935, s. 1-40.
• von Hayek F., The Present State of the Debate, w: Collectivist Economic Planning. Critical Studies on the Possibilities of Socialism, red. F. von Hayek, G. Routledge & Sons, London 1935, s. 201-243.
• von Mises L., Die Gemeinwirtschaft. Untersuchungen über den Sozialismus, Fischer Verlag, Jena 1922.
• von Mises L., Economic Calculation in the Socialist Commonwealth, w: Collectivist Economic Planning. Critical Studies on the Possibilities of Socialism, red. F. von Hayek, G. Routledge & Sons, London 1935 , s. 87-130.
• von Mises L., Die Wirtschaftsrechnung im sozialistischen Gemeinwesen, "Archiv fur Sozialwissenschaft und Sozialpolitik" 1920, T. 47, s. 86-121.
• von Mises L., Human Action. A Treatise on Economics, Yale University Press, New Haven 1963, s. 715 [pierwsze wydanie 1949 r.].
• von Mises L., Socialism. An Economic and Sociological Analysis, Cape Ltd., London 1936.
• Weber M., Wirtschaft und Gesellschaf, T. 2, Mohr Verlag, Tubingen 1922.