Bezpieczeństwo międzynarodowe w multipolarnym świecie

• Autorzy: Józef M. Fiszer

Warianty tytułu

International Security in the Multi-Polar World

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, jaką rolę będzie odgrywał system euroatlantycki w wielobiegunowym ładzie międzynarodowym i czy będzie on w stanie zapewnić światu pokój i bezpieczeństwo. Czy nadal będzie on mógł konkurować z rosnącymi potęgami Chin, Indii, Rosji i innymi mocarstwami wschodzącymi? Autor stawia tezę, że dziś jest bardzo trudno odpowiedzieć na powyższe pytania, gdyż świat staje się coraz mniej przewidywalny, a dynamika zachodzących w nim zmian jest bezprecedensowa. W dodatku jest on pogrążony w kryzysie finansowo-gospodarczym, o którym nadal trudno powiedzieć, kiedy się skończy i jakie będą jego konsekwencje dla Stanów Zjednoczonych, Unii Europejskiej oraz innych uczestników współczesnych stosunków międzynarodowych. Autor pokazuje, że powstaje dziś nowy, wielobiegunowy i wielocywilizacyjny porządek światowy. Lata 1991-2010 dowodzą, że Wspólnota Atlantycka była kompletnie nieprzygotowana na upadek ładu bipolarnego i rozpad sowieckiego imperium, które uważano za największe zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Ponadto autor zastanawia się, czy możliwy jest renesans Wspólnoty Atlantyckiej i czy będzie ona mogła odgrywać w XXI wieku taką rolę, jaką odgrywała pod egidą Stanów Zjednoczonych w drugiej połowie XX wieku. Stawia tezę, że jeśli Wspólnota Atlantycka wyjdzie zwycięsko z obecnego impasu, to stanie się współautorem nowego multipolarnego ładu międzynarodowego. Jeśli zaś tak się nie stanie, to świat czekają lata chaosu, konfliktów i wojen, gdyż Chiny czy Indie jeszcze przez kilkanaście, a nawet przez kilkadziesiąt lat nie będą na tyle silne, aby stworzyć nowy pokojowy ład międzynarodowy z pominięciem lub zmarginalizowaniem Wspólnoty Atlantyckiej. (abstrakt oryginalny)

EN

The article is an attempt to answer a question about the role of the Euro-Atlantic system in the multi-polar international order and whether it will be able to guarantee peace and security. Will it be able to compete with the growing power of China, India, Russia and other emerging super-powers? The author advances a thesis that it is very difficult to answer the above questions today because the world is becoming more and more unpredictable and the dynamic of the occurring changes is unprecedented. Moreover, the world is still involved in the financial and economic crisis and it is hard to say when it is going to finish and what consequences it is going to have for the United States, the European Union and other members of the contemporary international relations. The author shows that a new, multi-polar and multi-civilizational world order is coming into existence today and the analysis of the years 1991-2010 proves that the Atlantic Alliance was not prepared for the collapse of the bipolar system and the Soviet empire, which was believed to be the biggest threat for international peace and security. Moreover, the author wonders whether the renaissance of the Atlantic Alliance is possible and whether it can play the same role in the 21st century as it used to play under the leadership of the United States in the 20th century. He suggests that if the Atlantic Alliance manages to break the present deadlock, it will be a co-author of the new multi-polar international order. However, if it fails, the world will find itself in a long period of chaos, conflicts and wars because for dozens of years China or India will not be strong enough to create a new international peaceful order without or with marginalized participation of the Atlantic Alliance. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Bezpieczeństwo międzynarodowe; Stosunki międzynarodowe; Stosunki transatlantyckie; Polityka międzynarodowa

EN

International security; International relations; Transatlantic relations; International politics

• Czasopismo: Myśl Ekonomiczna i Polityczna
• Rocznik: 2013
• Numer: nr 3 (42)
• Strony: 105--160

Twórcy

autor

Józef M. Fiszer

• Uczelnia Łazarskiego w Warszawie

Bibliografia

• Active Engagement, Modern Defence. Strategic Concept for the Defence and Security of the Members of the North Atlantic Treaty Organization. Adopted by Heads of State and Government at the NATO Summit in Lisbon 19-20 November 2010, NATO Public Diplomacy Division, Bruksela 2011.
• Al Haj Saleh Y., Die Revolution in Syrien, "Neue Gesellschaft Frankfurter Hefte", 2012, nr 9.
• Ash T.G., Free World: America, Europe and the Surprising Future of the West, Random House, New York 2004.
• Asmus R.D., Mała wojna, która wstrząsnęła światem. Gruzja, Rosja i przyszłość Zachodu, Fundacja Res Publica im. Henryka Rzeczkowskiego, Warszawa 2010.
• Bartoszewski W., Polska i Niemcy w Unii Europejskiej, "Sprawy Międzynarodowe", 2009, nr 2.
• Beck U., Das deutsche Europa, Suhrkamp, Berlin 2013.
• Beck U., Niemiecka Europa. Nowe krajobrazy władzy pod znakiem kryzysu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
• Bielecki J., Europa nie mówi głosem baronesy Ashton, "Gazeta Wyborcza", 25.IV.2013.
• Bielecki T., NATO na początku XXI wieku, "Gazeta Wyborcza", 19.XI.2010.
• Bielecki T., Jak uzbroić Europę?, "Gazeta Wyborcza", 25.VII.2013.
• Bieleń S., Polityka zagraniczna Rosji, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008.
• Biscop S., Coelmont J., Europe, Strategy and Armed Forces: the making of a distinctive Power, Routledge, Londyn, Nowy Jork 2012.
• Borden Gray C., An economic NATO: a new alliance for a new global order, Atlantic Council, Waszyngton 2013.
• Brzeziński Z., Wybór - dominacja czy przywództwo, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004.
• Brzeziński Z., Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potęgi, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013.
• Buchman T., Burzliwy pokój. Historia Europy 1945-2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.
• CDU podpisało umowę koalicyjną z FDP, "Wprost", 26.X.2009.
• Chojan A., Unia Europejska jako aktor globalny? Rozważania na czas kryzysu, [w:] Zarządzanie procesem integracji i modernizacja Unii Europejskiej w dobie kryzysu oraz kształtowania się nowego ładu międzynarodowego, J.M. Fiszer, M.J. Tomaszyk (red.), ISP PAN, Warszawa 2013.
• Cianciara A., Wielobiegunowa Europa w wielobiegunowym świecie. Szansa czy wyzwanie dla systemu euroatlantyckiego?, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2012.
• Cohen A., Russia in the Arctic: Challenges to U.S Energy and Geopolitics in the High North, [w:] Russia in the Arctic, S.J. Blank (red.), U.S Army War College Press, Carlisle 2011.
• Curanović A., Aktywność Federacji Rosyjskiej w regionie Arktyki w kontekście rywalizacji mocarstw, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2010.
• De Haas M., Medvedev's Security Policy: A Provisional Assessment, "Russian Analitical Digest", 2009, nr 62.
• De Vasconcelos A., Zaborowski M. (red.), The Obama moment. European and American perspectives, European Union Institute for Security Studies, Paryż 2009.
• Domagała A., Integracja Polski z Unią Europejską, Oficyna Wydawnicza Łoś-graf, Warszawa 2011.
• Drzewicki A., Współczesny wymiar stosunków niemiecko-rosyjskich, "Biuletyn Niemiecki", 2012, nr 26.
• Dziesiów- Szuszczykiewicz A., Polityka zagraniczna Turcji w kontekście czerwcowych wyborów parlamentarnych i "arabskiej wiosny", "Analizy BBN", 29.VI.2011.
• Dżikija N., Kryzys kruszy wiarę w Unię, "Dziennik Gazeta Prawna", 15.V.2013.
• Elshtain J.B., Just War against Terror: The Burden of American Power in a Violent Word, New York 2003.
• Falkowski M., Popko A., Polska i Niemcy. Wzajemny wizerunek po rozszerzeniu Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2006.
• Fiszer J.M., Szanse i zagrożenia dla modernizacji Unii Europejskiej w dobie kryzysu i kształtowania się nowego ładu globalnego, [w:] Zarządzanie procesem integracji i modernizacja Unii Europejskiej w dobie kryzysu oraz kształtowania się nowego ładu międzynarodowego, J.M. Fiszer, M.J. Tomaszyk (red.), ISP PAN, Warszawa 2013.
• Friedman G., Następna dekada. Gdzie byliśmy i dokąd zmierzamy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012.
• Fukuyama F., Budowanie państwa. Władza i ład międzynarodowy w XXI wieku, Wydawnictwo REBIS, Poznań 2005.
• Gates R.M., The Security and Defense Agenda (Future of NATO). As Delivered by Secretary of Defense, U.S. Department of Defense, Bruksela 2011.
• Gemeinsam fur Deutschland - mit Mut und Menschlichkeit. Koalitionsvertrag zwischen CDU, CSU und SPD, 11.11.2005, Berlin 2005.
• Giles Ch., Allen K., Southeastern Shift: the new leaders of global growth, "Financial Times", 5.VI.2013.
• Gilpin R., War and Change in World Politics, Cambridge University Press, New York 1983.
• Girard R., Celuipar qui le scandale arrive, Paris 2001.
• Gnosotto N., Przyszłość Europy strategicznej, PISM, Warszawa 2012.
• Góralczyk B., W poszukiwaniu nowego ładu globalnego, "Studia Europejskie", 2010, nr 4.
• Gostkiewicz M., Wąsik Z., Wielkie protesty w Egipcie. Ludzie chcą odejścia prezydenta, "Gazeta Wyborcza", 1.II.2011.
• Gotkowska J., Bundeswehra 3.0. Polityczny, wojskowy i społeczny wymiar reformy, siły zbrojne RFN, "Punkt Widzenia", 2012, nr 28, Ośrodek Studiów Wschodnich.
• Gougeon J.P., Niemcy XXI wieku, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2011.
• Gromadzki G., Kucharczyk J., Ludzie - Historia - Polityka. Polska i Niemcy w oczach Rosjan, Instytut Spraw Publicznych, 2012, http://fwpn.org.pl [dostęp 3.II.2013].
• Guzek M. (red.), Ekonomia i polityka w kryzysie, Uczelnia Łazarskiego i ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2012.
• Hamilton D.S., Quinlan J.P., The transatlantic economy 2013: annual survey of jobs, trade and investment between the United States and Europe, Center for Transatlantic Relations, John Hopkins University, Waszyngton 2013.
• Heisbourg F., Ischinger W., Robertson G., Shake K., Valasek T., All alone? What US retrenchment means for Europe and NATO, Centre for European Reform, Londyn 2012.
• Hix S., System polityczny Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
• Hofmann S.C., European Security in NATO's Shadow. Party, Ideologies and Institution Building, Cambridge University Press, Cambridge, New York 2013.
• Holzer J., Europa zimnej wojny, ISP PAN, Wydawnictwo Znak, Kraków 2012.
• Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, PWN, Warszawa 1997.
• Irobi E., Amerykanie gotowi na Afrykę, "RAPORT. Wojsko. Technika. Obronność", 2013, nr 7.
• Jankowski M., Niemcy wobec kryzysu w Afryce Północnej, "Biuletyn Opinie", Fundacja Amicus Europae, 2011, nr 8.
• Jarosiewicz A., Konsekwencje wojny w Gruzji dla stosunków Rosji z państwami obszaru WNP, "Tydzień na Wschodzie", 19.VIII.2008.
• Jaskulski A., Legitymizacja w Unii Europejskiej w czasach kryzysu, [w:] Zarządzanie procesem integracji i modernizacja Unii Europejskiej, J.M. Fiszer, M.J. Tomaszyk (red.), ISP PAN, Warszawa 2013.
• Joffe G., Paoletti E., Libya's foreign Policy: drivers and objectives, The German Marshal Fund of the United States, Washington DC 2010.
• Judt T., Powojnie. Historia Europy od roku 1945, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2008.
• Keal P., International Society and European Expansion, [w:] An Introduction to International Relations, R. Devetak, A. Burke, J. George (red.), Cambridge University Press, Nowy Jork 2012.
• Kedaj W., Libia - państwo ludu, "Wprost", 2011, nr 9.
• Keohane R.O., After Hegemony. Cooperation and Discord in the World Political Economy, Princeton University Press, Princeton 1984.
• Kerski B., Mocarstwowość czy realistyczny idealizm?, "Nowa Europa Wschodnia", 2013, nr 2.
• Kjellen R., Der Staat als Lebensform, Lipsk 1917.
• Knopek J. (red.), Unia Europejska jako współczesny aktor stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.
• Kolarska-Bobińska L., Łada A., Polska - Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009.
• Koncepcja polityki zagranicznej Rosji. Oficjalna strona Prezydenta Federacji Rosyjskiej: www.kremlin.ru
• Koschut S., Die Grenzen der Zusammenarbeit. Sicherheit und transatlantische Identität nach dem Ende des Ost - West - Konflikts, Nomos Verlag, Baden-Baden 2010.
• Koziej S., Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006.
• Krueger A.B., Maleckova J., Does Poverty Cause Terrorism? The Economics and the Education of Suicide Bombers, "New Republic", 24.VI.2002.
• Krzywińska K., Rola zjednoczonych Niemiec jako pomostu między Wschodem a Zachodem, [w:] Zachód w globalnej i regionalnej polityce międzynarodowej, E. Kużelewska, A.R. Bartnicki (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.
• Kubiak K., Marianna przestaje marzyć, "RAPORT. Wojsko. Technika. Obronność", 2013, nr 5.
• Kuczyński G., Strategia Rosji wobec Zachodu, "Bezpieczeństwo Narodowe", 2009, nr 9-10.
• Kujawa K., Turkey and democratization of the Arab Word, "Policy Papers", 2011, nr 12.
• Kukliński A., Kryzys Wspólnoty Atlantyckiej XXI w., "Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego", luty 2012 r., nr 2(566).
• Kukliński A., Pawłowski K. (red.), The Atlantic Community. The Titanic of the XXI Century?, Wyższa Szkoła Biznesu - National Louis University, Nowy Sącz 2010.
• Kuźniar R. (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2012.
• Kuźniar R., Globalizacja, geopolityka i polityka zagraniczna, "Sprawy Międzynarodowe", 2000, nr 1.
• Kwiatkowska-Drożdż A., Mocarstwo pragmatyczne, "Nowa Europa. Analizy Natolińskie", 2012, nr 1.
• Ławrow S.W., Filozofia polityki zagranicznej Rosji, "Mieżdunarodnaja Żyzn", 2013, nr 3.
• Lewis B., The Crisis of Islam: Holy War and Unholy Terror, London 2004.
• Likowski M., Szulc T., Polska, Afganistan, świat, "RAPORT. Wojsko. Technika. Obronność", 2013, nr 7.
• Lucas E., Nowa zimna wojna. Jak Kreml zagraża Rosji i Zachodowi, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2008.
• Łuczak W., Prawdy i mity atlantyckiej tarczy, "RAPORT. Wojsko. Technika. Obronność", 2013, nr 1.
• Łukaszewicz H., Rozmowy o przyszłości Europy i Unii Europejskiej, "Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej", 2010, nr 8.
• Milczarek D., Świat na rozdrożu - ewolucja międzynarodowego otoczenia UE, "Studia Europejskie", 2009, nr 4.
• Misiągiewicz J., Polityka zagraniczna Turcji po zimnej wojnie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.
• Moczulski L., Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 2010.
• Modelski G., The Long Cycle of Global politics and the Nation-State, "Comparative Studies in Society and History", April 1978, vol. 20, No. 2.
• Modelski G., Thompson W.R., Leading Sectors and World Powers: The Convolution of Global Economics and Polities, University of South Carolina Press, Columbia 1996.
• Müller J.W., Wo Europa endet? Ungarn, Brüssel und das Schicksal der liberalen Demokratie, Suhrkamp, Berlin 2013.
• NATO, The Secretary General Annual Report 2012, Brussels 2012.
• Nowak T., Perspektywy cywilizacji europejskiej, "Studia Europejskie", 2011, nr 3.
• Ochmann C., Przyszłość Partnerstwa Wschodniego z niemieckiej perspektywy, "Biuletyn Niemiecki", 2010, nr 6.
• OECD, Looking to 2060: Long term global growth prospects, Paryż 2012.
• Olszański T., Duma zwiększyła uprawnienia prezydenta do użycia wojska za granicą, "Tydzień na Wschodzie", 28.X.2009.
• Palikanow D., Rosja: nowa koncepcja polityki zagranicznej stawia na B. ZSRR, "Kommiersant", 14.XII.2012.
• Paszewski T., USA i UE wobec nowych wyzwań globalnych, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2013.
• Perez J., Asian nations plan trade bloc that, unlike U.S'.s, invites China, "New York Times", 20.XI.2012.
• Politkowskaja A., Rosja Putina, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2005.
• Przemówienie ministra spraw zagranicznych RP Radosława Sikorskiego nt. "Polska a przyszłość Unii Europejskiej", Berlin 28 listopada 2011 rok.
• Przybylska-Maszner B., Przywództwo polityczne Unii Europejskiej podczas kryzysu - o potrzebie przewodzenia, przewodniczenia, przewodnictwa, reprezentacji i wpływu, [w:] Zarządzanie procesem integracji i modernizacja Unii Europejskiej w dobie kryzysu oraz kształtowania się nowego ładu międzynarodowego, J.M. Fiszer, M.J. Tomaszyk (red.), ISP PAN, Warszawa 2013.
• Raś M., Ewolucja polityki zagranicznej Rosji wobec Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej w latach 1991-2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.
• Raubo J., Relacje polityczne oraz ekonomiczne państw Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych na początku XXI wieku. Zmierzch transatlantyckiego partnerstwa czy potencjalne umocnienie więzi, [w:] Zarządzanie procesem integracji i modernizacja Unii Europejskiej w dobie kryzysu i kształtowania się nowego ładu międzynarodowego, J.M. Fiszer, M.J. Tomaszyk (red.), ISP PAN, Warszawa 2013.
• Repetowicz W., Arabska wiosna - szanse i zagrożenia, Brief Programowy Instytutu Kościuszki, Instytut Kościuszki, Kraków 2011.
• Rewizorski M., Rola Unii Europejskiej w budowie nowego ładu międzynarodowego - stan obecny i perspektywy, "Rocznik Integracji Europejskiej",2010,nr 4.
• Rodkiewicz W., Koncepcja polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, "Tydzień na Wschodzie", 20.II.2013.
• Ruszkowski J., Ponadnarodowość w systemie politycznym Unii Europejskiej, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010.
• Saint-Etienne Ch., Potęga albo śmierć. Europa wobec imperium amerykańskiego, Dialog, Warszawa 2004.
• Sasnal P., Kryzys w Libii, a reakcje społeczności międzynarodowej, "Biuletyn PISM", 2011, nr 20.
• Ścios A., Rosja - imperium czy potęga mitu, 21 marca 2013, http://bezdekkretu. blogspot.com/2013/03/-rosja - imperium czy potęga mitu-html
• Sikorski R., Polska a przyszłość Unii Europejskiej: przemówienie ministra spraw zagranicznych Radosława Sikorskiego, Berlin 28 listopada 2011 rok, "Sprawy Międzynarodowe", 2012, nr 1.
• Skulska B., Bezpieczeństwo międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2010.
• Skwirowski P., Niewzrost pogrąży budżet?, "Gazeta Wyborcza", 12.VII.2013.
• Soja M., Stosunki UE - NATO w dziedzinie bezpieczeństwa europejskiego i obrony na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.
• Strategic Survey 2012, "The Annual Review of World Affairs", International Institute of Strategic Studies, Londyn 2012.
• Świeboda P., (red.), Polska globalna. Impuls do debaty, demosEUROPA. Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa 2013.
• Szymański A. (red.), Turcja i Europa. Wyzwania i szanse, PISM, Warszawa 2011.
• Tadjbakhsh S., Chenoy A.M., Human Security: Concepts and Implications, Routledge, Nowy Jork 2007.
• Tamnes R., Arctic Security and Norway, [w:] Arctic Security in an Age of Climate Change, J. Kraska (red.), Cambridge University Press, New York 2011.
• Terzi O., The influence of the European Union on Turkish foreign Policy, Ash-gate, Farnham 2010.
• Topolski J., Siła militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2004.
• Transatlantic Trends 2012 Partners, The German Marshall Fund of the United States, Nowy Jork 2012.
• Van Rompuy H., Wielkie wyzwania przed Unią Europejską, "Studia Europejskie", 2011, nr 1.
• Vandewalle D., Libya Since 1969. Qadhafi's Revolution Revisited, Palgrave Macmillan, Nowy Jork 2008.
• Wachstum. Bildung. Zusammenhalt, der Koalitionvertrag zwischen CDU, CSU und FDP, 17. Legislaturperiode, Berlin 2009.
• Wallerstein I., Koniec świata jaki znamy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
• Węc J.J., Traktat lizboński. Polityczne aspekty reformy ustrojowej Unii Europejskiej w latach 2007 - 2009, Księgarnia Akademicka, Kraków 2011.
• Weil S., Oppression and Liberty, Londyn 2002.
• Wiliams P.D., Security Studies. An Introduction, Routledge, Londyn & Nowy Jork 2012.
• Wódka J., Polityka zagraniczna "nowej" Turcji. Implikacje dla partnerstwa transatlantyckiego, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2013.
• Wódka J., Polityka zagraniczna Turcji. Uwarunkowania wewnętrzne oraz podmioty decyzyjne, ISP PAN, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2012.
• Wroński P, Czego MON nie kupi za 3 mld zł, "Gazeta Wyborcza", 3-4. VIII.2013.
• Wydarzenia w Tunezji i Egipcie oraz ich konsekwencje regionalne (analiza), "Analizy BBN", 4.II.2011.
• Zacher L.W., Przyszłość w świetle prognoz światowych u progu XXI wieku, "Polska 2000 Plus", 2001, nr 1.
• Zacher L.W., Globalne wizje polityczno- strategiczne (na przykładzie opracowań CIA), [w:] Przyszłość i polityka. Nadzieje i strachy zbiorowe przełomu tysiącleci, E. Ponczek, A. Sepkowski (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.
• Zacher M.W., Matthew R.A., Liberal International Theory: Common Threads, Divergent Strands, [w:] Controversies in international Relations Theory. Realism and the Neoliberal Challenge, C.W. Kegley (red.), St. Martin's Press, Nowy Jork 1995.
• Zawilska-Florczuk M., Nowy rząd RFN: integracja i edukacja zamiast wielkich reform, Ośrodek Studiów Wschodnich, www.osw.waw.pl/pl
• Zdanowski J., Bliski Wschód 2011: bunt czy rewolucja?, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2011.
• Żakowski J., Ameryka wraca do domu. Wywiad z George'em Friedmanem, amerykańskim politologiem, właścicielem prywatnej agencji wywiadowczej, o nadmiernym znaczeniu Niemiec w Europie i militarnych obowiązkach Polski, "Polityka", 29.X.-6.XI.2012.
• Żerko S., Niemiecka polityka wobec Rosji: kontynuacja mimo wszystko, "Biuletyn Instytutu Zachodniego", 2012, nr 104.
• Żuchowski P., Nowa Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Federacji Rosyjskiej, "Tydzień na Wschodzie", 20.V2009.
• Żukrowska K. (red.), Bezpieczeństwo Międzynarodowe, Ius At Tax, Warszawa 2011.