Liberalizm czy neoliberalizm w polityce gospodarczej państwa

• Autorzy: Stanisław Ładyka

Warianty tytułu

Liberalism or Neoliberalism in the State's Economic Policy

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Rozwój gospodarczo-społeczny zależy od uwarunkowań zewnętrznych, ale zarazem od realizowanej polityki ekonomicznej, która ma swoją własną historię. Dominującą formą polityki w krajach rozwiniętych stał się współcześnie neoliberalizm zakładający istnienie gospodarki rynkowej w swej ekstremalnej formie. Zwolennicy neoliberalizmu odwołują się niejednokrotnie (nawet jeśli nie literalnie) do początków rozwoju liberalnej myśli ekonomicznej i osoby Adama Smitha. Dowodził on, iż bogactwo powstaje w produkcji, a wzrost wydajności wynika ze społecznego podziału pracy. Był zwolennikiem wolnego rynku uważając, iż przedsiębiorcy, walcząc w konkurencji o własne interesy, przyczyniają się tym samym do wzrostu bogactwa powszechnego. Działa jak gdyby "niewidzialna ręka rynku", a rola państwa sprowadza się do roli "stróża niemego". Taki pogląd podzielali wszyscy zwolennicy ekonomii klasycznej, a bardzo aktywny był na tym polu drugi, obok A. Smitha, prominentny jej przedstawiciel David Ricardo, który wskazywał na korzyści wynikające z wolnego handlu zagranicznego (teoria kosztów komparatywnych) i walczył w parlamencie o zniesienie ceł w imporcie zboża. Ostatni z wielkich klasyków angielskich - John Stuart Mill ograniczał koncepcję homo oeconomicus do sfery produkcyjnej, zaś w sferze podziału ujawniał poglądy reformatorskie. Najbardziej dobitnie poglądy liberalne sformułował francuski przedstawiciel ekonomii klasycznej Jean-Baptiste Say, z nazwiskiem którego związane jest tzw. "Prawo Saya". Głosi ono, że na wolnym rynku zawsze jest równowaga, bowiem podaż sama stwarza sobie popyt, w związku z czym nie mogą występować kryzysy nadprodukcji. Pojawiająca się w latach 70. XIX w. ekonomia neoklasyczna we wszystkich trzech kierunkach (austriacka - Carl Menger; lozańska - Leon Walras; anglo-amerykańska - Stanley Jevons, Alfred Marshall) odrzuciła uznawaną w teorii klasycznej teorię wartości opartej na pracy, natomiast akceptowała liberalną koncepcję wolnego rynku. Zgodnie z Prawem Saya, występujące kryzysy określano jako tzw. "frykcje" mające tylko uboczne znaczenie. Jednak do czasu. Narastające sprzeczności gospodarki kapitalistycznej skłaniały do korekty poglądów ortodoksyjnie liberalnych. Pojawia się teoria konkurencji niedoskonałej (J. Robinson w Anglii oraz E. Chamberlin w USA) oraz koncepcja państwa opiekuńczego i społecznej gospodarki rynkowej (W. Eucken). Same nazwy wskazują kierunek działania. Jednak najdalej w korekturze, a nawet krytyce tradycyjnej koncepcji liberalnej poszedł John Maynard Keynes. W kryzysowych latach międzywojennych opublikował (w 1936 r.) dzieło, w którym zakwestionował "Prawo Saya" wskazując, iż podaż (produkcja) nie stwarza sobie automatycznie równoważnego popytu, bowiem oszczędności nie są automatycznie w pełni przeznaczane na inwestycje, nie zapewniają zatem równowagi w gospodarce. Aby to zrównoważyć i nie dopuścić do nadmiernego bezrobocia niezbędna jest interwencyjna polityka państwa. Pomyślny rozwój gospodarki kapitalistycznej po II wojnie światowej, trwający około ćwierć wieku (do czego przyczyniła się ze swej strony polityka typu keynesowskiego), uległ załamaniu w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych (szoki naftowe, międzynarodowy kryzys zadłużeniowy). Dość gwałtownie odrodził się wówczas ortodoksyjny liberalizm, który już w końcu lat trzydziestych reprezentowała tzw. szkoła chicagowska, ale który w tamtym okresie i po wojnie nie miał przychylnego klimatu. Koncepcję tę wiąże się z teorią monetaryzmu i osobą Miltona Friedmana. W praktyce realizowali ją Ronald Reagan i Margaret Thatcher. Ekstremalny charakter tej polityki powoduje, iż nazywa się ją neoliberalizmem. Jej zwolennicy odwołują się do poglądów A. Smitha, ale faktem jest, że idą dalej niż ten klasyk ekonomii. Realizowany w praktyce zglobalizowanej gospodarki światowej neoliberalizm przyczynił się do dalszego pogłębienia sprzeczności i nierównowagi w tejże gospodarce, co obrazuje jej obecna kryzysowa sytuacja. Wskazuje na to wielu współczesnych ekonomistów i polityków.(abstrakt oryginalny)

EN

The socio-economic development depends on external determinants but, at the same time, on the implemented economic policy, which has its own history. The prevailing form of the policy in developed countries has contemporarily become neoliberalism, which assumes existence of the market economy in its extreme form. Followers of neoliberalism repeatedly invoke (even if not literally) the onset of development of the liberal economic thought and Adam Smith. He argued that wealth originated in production and growth of productivity resulted from the social division of labour. He was a proponent of free market considering that entrepreneurs, struggling in competition for their own interest, thus contributed to growth of common wealth. There seemingly works "the invisible hand of the market", and the role of the state comes down to the role of "silent guardian". Such a view was shared by all followers of the classical economics, very active was in this field another, next to A. Smith, prominent representative thereof, David Ricardo, who pointed out to the benefits stemming from the free foreign trade (the theory of comparative advantage) and fought in the parliament for abolition of customs duties on imports of grain. The last of great English classics, John Stuart Mill, reduced the concept of homo oeconomicus to the production sphere, whereas in the sphere of distribution he revealed reformist views. The most outwardly the liberal views were formulated by the French representative of the classical economics Jean-Baptiste Say, to whose name there is attributed the socalled Say's law. It says that there is always an equilibrium in the free market as supply itself creates demand for itself, owing to which there cannot occur crises of overproduction. The emerging in the 1870s neoclassical economics in all the three lines (Austrian - Carl Menger; Lausanne - Leon Walras; Anglo-American - Stanley Jevons, Alfred Marshall) rejected the theory of labour-based value, acknowledged in the classical theory, whereas it accepted the liberal concept of free market. According to the Say's law, the occurring crises ware defined as the so-called 'frictions' having merely side effects. However, not for ever. The increasing contradictions of the capitalist economy induced correction of the orthodoxly liberal views. There emerges the theory of imperfect competition (J. Robinson in England and E. Chamberlin in the USA) as well as the concept of welfare state and the social market economy (W. Eucken). The very names indicate the direction of activity. However, John Maynard Keynes went the furthest in the correction and even criticism of the traditional liberal concept. In the crisis interwar period, he published (in 1936) a work where he questioned the Say's laws, indicating that supply (production) did not set up for itself an automatically balanced demand as savings were not automatically fully assigned for investment, did not ensure, therefore, equilibrium in the economy. In order to balance it and prevent an excessive unemployment, there is necessary the government's intervention policy. Successful development of the economy after the World War II, lasting for about a quarter-century (what had been caused, for its part, the Keynes-type policy), suffered collapse in the 1970s and 1980s (oil shocks, international debt crisis). Then, there rapidly was reborn the orthodox liberalism, already in the late 1930s represented by the so-called Chicago school of economics, which, however, did not have at that time and after the war a favourable climate. This concept is associated with the theory of monetarism and Milton Friedman. In practice, it was implemented by Ronald Reagan and Margaret Thatcher. The extreme nature of this policy causes that it is called neoliberalism. Its adherents link to the A. Smith's views; however, it is the fact that they go further than that classic of economics. The implemented in the practice of globalised world's economy neoliberalism has contributed to a further deepening contradictions and imbalance in the economy what is illustrated by its current crisis situation. This is indicated by many contemporary economists and politicians.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Polityka gospodarcza; Polityka gospodarcza państwa; Liberalizm; Neoliberalizm; Ordoliberalizm; Teoria kosztów

EN

Economic policy; State economic policy; Liberalism; Neoliberalism; Ordoliberalism; Cost theory

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula
• Rocznik: 2012
• Numer: nr 30
• Strony: 9--22

Twórcy

autor

Stanisław Ładyka

Bibliografia

• Fiedor B., Kryzys gospodarczy a kryzys ekonomii jako nauki, "Ekonomista" 2010, nr 4.
• Gray J., Żelazna dama i neoliberalna utopia, "Dziennik", Europa Idee (przekład Tomasz Bieroń).
• Kołodko G.W., Neoliberalizm, World Crisis and The New Pragmatism, "The European Financial Review", October-November, 2011.
• Krugman P., Płatki owsiane Friedmana, "Gazeta Wyborcza" 18-19.10.2008.
• Lipiński E., Historia powszechnej myśli ekonomicznej do roku 1870, PWN, Warszawa 1968.
• Nasiłowski M., Zarys historii myśli ekonomicznej, Key Text, Warszawa 2004.
• Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Ekonomia 2, PWN, Warszawa 1996.
• Sadowski Z., Przez ciekawe czasy, PTE, INE PAN, Warszawa 2011 (r. 17 Ekonomia w objęciach neoliberalizmu).
• Sadowski Z., W poszukiwaniu drogi rozwoju, PAN, Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus", Warszawa 2006.
• Smith A., Bogactwo Narodów, Księga II i III, PWN, Warszawa 1954.