Jerozolima jako środek świata w średniowiecznej geografii kreacyjnej

• Autorzy: Adam Krawiec

Warianty tytułu

Jerusalem as the Earth's Center in Medieval Imaginative Geography

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Jerozolima, w której dokonało się zbawienie za sprawą śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, była uważana przede wszystkim za duchowe centrum chrześcijańskiego świata, ale w średniowiecznej geografii kreacyjnej istniał pogląd, że miasto to stanowi także fizyczny, geometryczny środek świata. W historiografii była i jest rozpowszechniona opinia, że lokalizacja świętego miasta w fizycznym centrum świata stanowiła niezmienny fundament ówczesnej geografii. Taki pogląd pozornie zdaje się potwierdzać spojrzenie na wielkie średniowieczne mapy świata, np. mapy z Hereford i z Ebstorfu, na których Jerozolima, wizualnie wyeksponowana, rzeczywiście zajmuje miejsce w geometrycznym środku kolistej ekumeny. Bliższe przyjrzenie się problemowi wskazuje jednak, że w istocie sprawa była bardziej złożona.(fragment tekstu)

EN

One of the best-known features of medieval imaginative geography was a belief that Jerusalem was founded in the exact mid-point of the earth. This idea has been frequently described as one of the basic elements of the medieval world view. In fact, it wasn't generally accepted until the 11th century. It was already known in the ancient Judaic tradition and adopted by e.g. Saint Jerome, but until the 11th century we can find only very few references to it in western European writings and virtually none in cartography. The paper shows how the idea of existence of an umbilicus mundi in Jerusalem gradually became popular in the High Middle Ages, and points out the main problems connected with the reception of this idea. It has been suggested that the notion circulated among inhabitants of the city, and some of them transmitted it orally further to the pilgrims and crusaders, who in their turn brought it back to the western (and eastern) Europe. During the 12th and 13th century, the description of the umbilicus was repeatedly included in the pilgrim accounts. Jerusalem was also placed in the middle of many high-medieval mappaemundi, like the Hereford and Ebstorf world maps. The idea, however, never became universally accepted. The fall of Acre in 1291 failed to bring any substantial changes. The descriptions of the umbilicus mundi still can be find in many late-medieval sources, the most influential among them was the "Book of sir John Mandeville". The expanding geographical knowledge in the 15th century sparked growing criticism towards this idea. Its early modern reception is still to be investigate, but surely it lost its importance in the imaginative geography and was relegated to the realm of local curiosities.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Badania historyczne; Kartografia; Historiografia

EN

Historical research; Cartography; Historiography

• Czasopismo: Studia Periegetica
• Rocznik: 2010
• Numer: nr 5 Turystyka w kraju i za granicą : wybrane problemy
• Strony: 85--125

Twórcy

autor

Adam Krawiec

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• 1. Adamnan 1862: Sancti Adamnani abbatis Hiienensis de locis sanctis ex relatione Arculfi episcopi Galli libri tres, Patrologia Latina, wyd. J. P. Migne, t. 88, Paris
• 2. Beda 1965: Beda Venerabilis, De locis sanctis, Corpus Christianorum, Series Latina, t. 175, Turnhout
• 3. Breydenbach 1486: Bernard von Breydenbach, Peregrinatio in Terram Sanctam, Mainz
• 4. Comestor 1855: Eruditissimi viri magistri Petri Comestoris Historia Scholastica, Patrologia Latina, wyd. J. P. Migne, t. 198, Paris
• 5. Daniel 2003: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka do Ziemi Świętej, wyd. i tłum. K. Pietkiewicz, Poznań
• 6. Fabri 1843: Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti peregrinationem, t. 1, wyd. K. Hassler, Stuttgart
• 7. Fretellus 1980: Fretellus Archidiaconis Liber locorum sanctorum terre Ierusalem, Itinera Hierosolymitana Crucesignatorum, wyd. S. Sandoli, t. 2, Jerusalem
• 8. Gerwazy 2002: Gervase of Tilbury, Otia imperialia. Recreation for an Emperor, wyd. S. E. Banks, J. W. Binns, Oxford
• 9. Hieronim 1845: Hieronymi Commentaria in Ezechielem, Patrologia Latina, wyd. J. P. Migne, t. 25, Paris
• 10. Honoriusz 1982: Honorius Augustodunensis, Imago mundi, wyd. V. I. J. Flint, Archives d'Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Age 49
• 11. Hugon 1980: Hugo de Santo Victore, De locis circa Ierusalem, 2, Itinera Hierosolymitana Crucesignatorum, wyd. S. Sandoli, t. 2, Jerusalem
• 12. Izydor 1957: Isidori Hispalensis Episcopi etymologiarum siue originum libri XX, wyd. W. M. Lindsay, Oxford
• 13. Jan z Hildesheim 1886: Liber de gestis et translacionibus trium Regum, w: The Three Kings of Cologne. An Early English Translation of the Historia Trium Regum by John of Hildesheim. Ed. from the Mss., together with the Latin text, wyd. C. Horstmann, London
• 14. Jan z Würzburga 1980: Johannes Wirziburgensis, Descriptio Terrae Sanctae, Itinera Hierosolymitana Crucesignatorum, wyd. S. Sandoli, t. 2, Jerusalem
• 15. Loca 2005: Loca peregrinationis terre sancte. Czternastowieczny przewodnik po Ziemi Świętej, wyd. W. Mruk, Kraków 117
• 16. Mandeville 1953: The Paris Text, w: Mandeville's Travels. Texts and Translations, wyd. M. H. Letts, t. 2, London
• 17. Mandeville 2006: Liber Iohannis Mandeuil, w: The Principal Navigations, Voyages, Traffiques, and Discoveries of the English Nation, wyd. R. Hakluyt, t. 8, cz. 1, Teddington Nikulas 1980: Nicolaus Saemundarson abbas islandicus, Iter ad loca sacra, Itinera Hierosolymitana Crucesignatorum, wyd. S. Sandoli, t. 2, Jerusalem
• 18. Odoryk 1864: Odorici de Foro Iulii Liber de Terra Sancta, w: Peregrinatores Medii Aevi Quattuor, wyd. J. C. M. Laurent, Leipzig
• 19. Pseudo-Tertulian 1844: Tertilliani Adversus Marcionem libri quinque, 2, 4, Patrologia Latina, wyd. J. P. Migne, t. 2, Paris
• 20. Robert 1866: Roberti Monachi Historia Iherosolimitana, Recueil des Historiens des Croisades. Historiens occidentaux, t. 3, Paris
• 21. Saewulf 1980: Certa relatio de situ Ierusalem, Itinera Hierosolymitana Crucesignatorum, wyd. S. Sandoli, t. 2, Jerusalem
• 22. Surius 1649: Bernard Surius, Reyse van Jerusalem, Antwerp
• 23. Wincenty 1624: Bibliotheca mundi seu Speculi maioris Vincentii Burgundii praesulis Bellovacensis tomus quartus qui Speculum historiale inscribitur, Duaci (reprint: Graz 1965)
• 24. Almagià R. (1944): Monumenta cartographica vaticana, t. 1, Roma.
• 25. Arentzen J.-G. (1984); Imago mundi cartographica. Studien zur Bildlichkeit mittelalterlicher Welt- u. Ökumenekarten unter besonderer Berücksichtigung des Zusammenwirkens von Text und Bild, München.
• 26. Baldi D. (1982): W ojczyźnie Chrystusa. Przewodnik po Ziemi Świętej, Kraków-Asyż Baumgärtner I. (2001): Die Wahrnehmung Jerusalems auf mittelalterlichen Weltkarten, w: Jerusalem im Hoch- und Spätmittelalter. Konflikte und Konfliktbewältigung - Vorstellungen und Vergegenwärtigungen, red. D. Bauer, K. Herbers, N. Jaspert, Frankfurt am Main.
• 27. Baumgärtner I. (2009): Die Welt als Erzählraum, w: Raumkonzepte: disziplinäre Zugänge, red. I. Baumgärtner i in., Göttingen.
• 28. Brincken A.-D. von den (1989): Gyrus und Spera - Relikte griechischer Geographie im Weltbild der Frühscholastik, Sudhoffs Archiv. Zeitschrift für Wissenschaftsgeschichte 73, z. 2 118
• 29. Brincken A.-D. von den (1992): Fines Terrae: die Enden der Erde und der vierte Kontinent auf mittelalterlichen Weltkarten, Hannover.
• 30. Brincken A.-D. von den (2006): Jerusalem on medieval mappaemundi. A site both historical and eschatological, w: The Hereford World Map. Medieval World Maps and Their Context, red. P.D.A. Harvey, London.
• 31. Brincken A.-D. von den (2008): Die stumme Weltkarte im Bodleian Douce 319 ein arabisches Dokument in einer abendländischen Handschrift?, w: taż, Studien zur Universalkartographie des Mittelalters, Göttingen.
• 32. Chekin L. S. (2006): Northern Eurasia in medieval cartography: inventory, text, translation and commentary, Turnhout.
• 33. Deluz C. (1988): Le livre de Jehan de Mandeville: une "géographie" au XIVe siècle, Louvain-la-Neuve.
• 34. Durand D. B. (1952): The Vienna-Klosterneuburg Map Corpus of the fifteenth century: A study in the transition from medieval to modern science, Leiden.
• 35. Edson E. (1999): Mapping Time and Space. How medieval mapmakers wieved their world, London.
• 36. Edson E. (2006): Travelling on the mappamundi. The World of sir John Mandeville, w: The Hereford World Map, red. P.D.A. Harvey, London.
• 37. Englisch B. (2002), Ordo orbis terrae: die Weltsicht in den "Mappae mundi" des frühen und hohen Mittelalters, Berlin.
• 38. Gautier Dalché P. (1988), La "descriptio mappe mundi" de Hugues de Saint-Victor: texte inédit avec introduction et commentaire, Paris.
• 39. Gautier Dalché P. (2008): L'héritage antique de la cartographie médiévale: les problèmes et les acquis, w: Cartography in antiquity and the Middle Ages: fresh perspectives, new methods, red. R.J.A. Talbert, Leiden.
• 40. Gautier Dalché P. (2009): La Géographie de Ptolémée en Occident (IVe-XVIe siècle), Turnhout.
• 41. Greenblatt S. (1991): Marvellous Possessions: the Wonder of the New World, Chicago.
• 42. Herkenhoff M. (1996): Die Darstellung außereuropäischer Welten in Drucken deutscher Offizinen des 15. Jahrhunderts, Berlin.
• 43. Higgins I. M. (1997): Writing East: the "Travels" of Sir John Mandeville, Philadelphia.
• 44. Higgins I. M. (1998): Defining the Earth's Center in Medieval "Multi-Text". Jerusalem in The Book of John Mandeville, w: Text and Territory: Geographical Imagination in the European Middle Ages, red. S. Tomasch, S. Gilles, Philadelphia. 119
• 45. Iwańczak W. (1992): Na progu czasów nowożytnych - kartograficzny obraz świata w twórczości Fra Mauro, Przegląd Historyczny 91 (1992), z. 1.
• 46. Jahn B. (1993): Raumkonzepte in der frühen Neuzeit: zur Konstruktion von Wirklichkeit in Pilgerberichten, Amerikareisebeschreibungen und Prosaerzählungen, Frankfurt a. M.
• 47. Kaliszuk J. (2004): Wschód w dziele Jana z Hildesheim "Historia trium regum", Przegląd Humanistyczny 48.
• 48. Konrad R. (1965): Das himmlische und das irdische Jerusalem im mittelalterlichen Denken, w: Speculum Historiale. Geschichte im Spiegel von Geschichtsschreibung u. Geschichtsdeutung. (Johannes Spörl aus Anlass seines 60. Geburtstages dargebracht), red. C. Bauer i L. Boehm, Freiburg.
• 49. Krawiec A. (2010): Do Jerozolimy, na kraniec świata i dalej: motyw drogi w "Księdze Jana Mandeville'a", w: Mit początku, mit drogi. Analiza historyczna, społeczna i kulturowa, red. B. Płonka-Syroka, E. Rudolf, Wrocław.
• 50. Kretschmer K. (1930): Die mittelalterliche Weltkarte nach Anlage und Herkunft, Petermanns Mitteilungen, Erg. Heft 209, Gotha.
• 51. Krüger R. (2000): Eine Welt ohne Amerika, t. 3: Das lateinische Mittelalter und die Tradition des antiken Erdkugelmodells (ca. 550 - ca. 1080), Berlin.
• 52. Kuchař K., Bochenek A. (1974): Tabele współrzędnych geograficznych w rękopisie nr 560 Biblioteki Jagiellońskiej, w: Z problematyki geografii historycznej, red. M. Klimaszewski, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne 35, Kraków.
• 53. Kugler H. (2007): Untersuchungen, w: Die Ebstorfer Weltkarte. Kommentierte Neuausgabe in zwei Bänden, wyd. H. Kugler, Berlin.
• 54. Manikowska H. (2008): Jerozolima - Rzym - Compostela. Wielkie pielgrzymowanie u schyłku średniowiecza, Wrocław.
• 55. Miller K. (1895): Mappaemundi. Die ältesten Weltkarten, t. 3: Die kleineren Weltkarten, Stuttgart.
• 56. Reichert F. (1988): Grenzen in der Kartographie des Mittelaleters, w: Migration und Grenze, red. A. Gestrich, M. Krauss, Stuttgart.
• 57. Ridder K. (1996): Übersetzung und Fremderfahrung. Jean de Mandevilles literarische Inszenierung eines Weltbildes und die Lesarten seiner Übersetzer, w: Übersetzen im Mittelalter. Cambridger Kolloquium 1994, wyd. J. Heinzle i in., Berlin.
• 58. Schein S. (2005): Gateway to the Heavenly City: Crusader Jerusalem and the Catholic West (1099-1187), Aldershot.
• 59. Schröder S. (2009): Die Klimazonenkarte des Petrus Alfonsi. Rezeption und Transformation islamisch-arabischen Wissens im mittelalterlichen Europa, w: Raumkonzepte: disziplinäre Zugänge, red. I. Baumgärtner i in., Göttingen.
• 60. Seymour M. C. (2001): Sir John Mandeville, Aldershot.
• 61. Simek R. (2006): The Shape of Earth in the Middle Ages and Medieval Mappaemundi, w: The Hereford World Map, red. P.D.A. Harvey, London.
• 62. Thorndike L. (1949): The Sphere of Sacrobosco and its commentators, Chicago.
• 63. Tzanaki R. (2003): Mandeville's Medieval Audiences. A Study on the Reception of the Book of Sir John Mandeville (1371-1550), Aldershot.
• 64. Wolf A. (1957), Die Ebstorfer Weltkarte als Denkmal eines mittelalterlichen Weltund Geschichtsbildes, Geschichte in Wissenschaft und Unterricht, z. 4
• 65. Wright J. K. (1925): The geographical lore of the time of the Crusades, New York. Zacher C. K. (1976): Curiosity and Pilgrimage. The Literature of Discovery in FourteenthCentury England, Baltimore-London.
• 66. Zalewska-Lorkiewicz K. (1997): Ilustrowane mappae mundi jako obraz świata, Warszawa.