Byt przedmiotowy, podmiotowy i sam w sobie według Karla Jaspersa

• Autorzy: Remigiusz Król
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Ontologia Jaspersa wyszczególnia trzy sformalizowane ujęcia bytu ludzkiego: a) byt przedmiotowy, b) byt podmiotowy, c) byt sam w sobie. W alternatywnej terminologii owe trzy dziedziny bytowe to świat, człowiek i transcendencja. Przedmiotowym bytem jest świat w znaczeniu empirycznej rzeczywistości. Ten przedmiotowy byt nie jest człowiekowi dany bezpośrednio, ale za pośrednictwem podmiotu, dzięki któremu może on odkryć to, co w akcie poznania jest różne od niego samego. Przedmiot jest zatem empiryczną rzeczywistością podarowaną w przedstawieniu. Bytem zaś podmiotowym jest zbiorcze określenie odpowiednika przedmiotu w akcie poznania. Owym bytem podmiotowym może być: Dasein, świadomość w ogóle, duch w aspekcie odpowiednio psychologicznym, racjonalnym bądź też duchowym. Byt podmiotowy wyróżnia głównie samowiedza, czyli bycie dla siebie w znaczeniu samoświadomości. Wędrując za przesłaniem fenomenologicznym Jaspers zauważa, że świadomość ma intencjonalną specyfikę i że jest wypełniona treścią przedmiotową. Świadomie kieruję swoją uwagę ku przedmiotom, zwracam się ku nim z intencją. Jest to jedyna w swoim typie relacja, nieporównywalna z jakimkolwiek połączeniem pomiędzy przedmiotami. Zatem ten rodzaj bytu musi pozostać wyszczególniony, gdyż ze świata przedmiotowego nie można wyprowadzić poglądu naukowego podmiotu. To zaś z kolei, co jest przedmiotem w znaczeniu świata pojawia się zawsze jako odpowiednik pobudek poznawczych podmiotu. Jaspers, wspierając się na twierdzeniach Kanta, którego uznawał za największego filozofa, przyjął regułę, że wszelkie poznanie z konieczności egzystuje w formie podziału na podmiot i przedmiot oraz zależy od ich wzajemnej korelacji. To zaś jest swoistego gatunku prafenomenem i nieredukowalną strukturą. Regułę poznania głoszącą, że człowiek poznaje wszystko za pośrednictwem świadomości, Jaspers określa "fundamentem immanencji". Cokolwiek trwa dla ludzi jako podmiotów poznających, musi równocześnie zaistnieć w płaszczyźnie świadomości. Tym samym musi też przybrać formę przedmiotu, czyli pojawić się w granicach podstawowego podziału na podmiot i przedmiot. Reguła immanencji wiąże różne postacie istnienia, ale nie tworzy nadrzędnej klasy bytu, która by je łączyła w całość. Konkluzję tej formalnej analizy pojęć - pisze R. Rudziński - stanowi stwierdzenie, iż: "byt jest nierozpoznawalny; mamy do czynienia z formami istnienia, ale nie ma nadrzędnej kategorii bytu, która by je spajała w jedność: byt jest rozdarty - to fundamentalna teza Jaspersa. Widać więc, iż przyjął on bezkrytycznie tezy kantowskiego idealizmu transcendentalnego, związane nieuchronnie z fenomenalizmem: rzeczywistość obiektywna, dostępna nam w poznaniu, jest tylko zjawiskiem, nie bytem samym. Pojęcie transcendencji w tym aspekcie jest logicznym dopełnieniem rozważań teoriopoznawczych, odpowiednikiem kantowskiej rzeczy samej w sobie. Istotne novum, stanowiące o oryginalności jasperowskiej filozofii, polega na określeniu dróg prowadzących do owego bytu absolutnego" [de Tonquedec, 1945: 2-3]; [Forsthoff, 1964]. Reguła immanencji nakreśla warunek ludzkiego myślenia w oparciu, o który jednostka ludzka jako podmiot jest równocześnie z bytu wyobcowana. Dodam, że jest to rachunek, jaki świadomość płaci za ową regułę, która powstaje, kiedy człowiek zrywa bezrefleksyjną więź identyfikacji ze światem oraz zaczyna odróżniać podmiot od przedmiotu. Samo wyzucie się ze świata dokonujące się w oparciu o myślenie, które rodzi podmiotowość - Jaspers określa wyrazem "przełamanie". Owo przełamanie jest tożsame z ludzkim byciem, zaś w mitach jest prezentowane jako grzech pierworodny. (fragment tekstu)

EN

Karl Jaspers' ontology distinguishes between three formalized views on human being: a) objective being, b) subjective being, c) being in itself. In the alternative terminology, the three index fields of being are the world, man and transcendence. The world stands for objective being in the sense of empirical reality. This objective being is not given to the man directly but with the help of some subject, thanks to which he can discover what is different from him in an act of cognition. Any object, then, is an empirical reality given through presentation. And, an overall definition of the object's equivalent in an act of cognition stands for subjective being. Dasein, consciousness as such, a spirit in the psychological, rational or spiritual aspect, respectively, can be such subjective being. Subjective being is singled out by selfknowledge, that is being for oneself in the sense of self-consciousness. Following phenomenological message, Jaspers notices that consciousness has intentional specificity and that it is filled up with objective content. One consciously directs his attention towards objects, turns towards them intentionally. It is the only relation of this kind, incomparable with any connection between objects. Hence this kind of being needs to remain detailed for one cannot derive any subject's scientific view from the objective world. Anything that is an object, in turn, in the sense of the world, always appears as an equivalent of the subject's cognitive reason. Jaspers, finding support in Kant's statements, whom he regards as the greatest of all philosophers, assumes that any cognition exists, out of necessity, in the form of division into a subject and object as well as depends on their mutual correlation. This, as a matter of fact, is a kind of pre-phenomenon and irreducible structure. Jaspers defines the rule of cognition which states that the man cognizes everything with the help of consciousness as "the foundation of immanence". Anything that lasts for people as cognizing subjects, at the same time, has to come into being on the consciousness plane. It also needs to take on the object form, that is appear within the boundaries of the basic division into a subject and object. The rule of immanence links various forms of existence but does not create any superior class of being which would join them into a whole. The outcome of this formal analysis of notions can be the statement that: being is unrecognizable; we deal with existence forms but there is no superior category of being which would bond them together: being is torn - this is Jaspers' fundamental thesis. It can be noticed that he accepts unquestioningly the theses of Kant's transcendental idealism, inevitably connected with phenomenalism: objective reality, available to us in cognition, is just an event, not being itself. The notion of transcendence in this aspect is a logical complement of theoretical and cognitive deliberations, an equivalent of Kant's thing in itself. An essential novelty, which determines the originality of Jaspers' philosophy, is about defining the ways leading to such absolute being. The rule of immanence draws the condition of human thinking on the basis of which human individual is, as a subject, simultaneously alienated from being. Let me add that this is the price which consciousness pays for such a rule which comes into being when the man breaks off his unreflective tie of identification with the world and starts to distinguish subject from object. The bereavement from the world itself taking place pursuant to thinking, which gives rise to subjectivity - Jaspers defines with the help of the word "breakthrough". Such breakthrough is identical with human being while in myths it is presented as the original sin. (fragment of text)

Słowa kluczowe

PL

Ontologia; Egzystencjalizm

EN

Ontology; Existentialism

• Czasopismo: Społeczeństwo i Edukacja. Międzynarodowe Studia Humanistyczne
• Rocznik: 2012
• Numer: nr 1
• Strony: 9--25

Twórcy

autor

Remigiusz Król

Bibliografia

• Adorno, Th. W. 1970. Negative Dialektik, Frankfurt am Main.
• Bollnow, O. F. 1973. Existenzphilosophie und Geschichte, w: K. Jaspers in der Diskussion, München.
• Bubner, R. 1973. Dialektik und Wissenschaft, Frankfurt am Main.
• Dadaczyński, J. 1994. Heurystyczne funkcje założeń filozoficznych w kontekscie odkrycia teorii mnogości Georga Cantora, Kraków.
• Dauben, J. W. 1979. Georg Cantor: His Mathematics and Philosophy of the Infinite, Cambridge, Mass.
• de Tonquedec, J. 1945. L'Existence d'après Karl Jaspers, Paris.
• Dedekind, J.W.R. 1963. Essays on the Theory of Numbers, New York.
• Dedekind, J.W.R. 1986. Ciągłość i liczby niewymierne, w: R. Murawski, Filozofia matematyki. Antologia tekstów klasycznych, Poznań.
• Feil, E. 1972. Zur hermeneutischen Diskussion in Philosophie und Theologie. Eine Bestandsaufnahme neuerer katholischer Veröffentlichungen, "Herder Korrespondenz", 26.
• Forsthoff, E. 1964. Recht und Sprache. Prolegomen zu einer richterlichen Hermeneutik, Darmstadt.
• Istner, F. 1968. Karl Jaspers, "Człowiek i Światopogląd", 1.
• Jaspers, K. 1932. Philosophie, t. 3, Berlin.
• Jaspers, K. 1974. Wiara filozoficzna wobec objawienia, w: H. Rombach, Wissenschaftstheorie II, Freiburg-Basel-Wien.
• Jaspers, K. 1990. Filozofia egzystencji, Warszawa.
• Jaspers, K. 1991. Rozum i egzystencja. Nietzsche a chrześcijaństwo, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków.
• Jaspers, K. 1999. Wiara filozoficzna wobec objawienia, Kraków.
• Kertesz, A. 1970. Die Bedeutung der Cantorschen Gedanken für die Entwickung der Algebra, Scientia 105.
• Kowalczyk, S. 1977. Czym jest panteizm?, Collectanea Theologica, 47, z. 1.
• Marciszewski, W. 1977. Metody analizy tekstu naukowego, Warszawa.
• Murawski, R. 1984. Georga Cantora filozofia teorii mnogości, Studia Filozoficzne, 28, z. 11-12.
• Puntel, B. 1978. Wahrheitstheorien in der neueren Philosophie, Darmstadt.
• Reisinger, P. 1974. Über die Zirkelstruktur des Verstehens in der traditionen Hermeneutik, "Philosophisches Jahrbuch", 81.
• Ricoeur, P. 1969. Le problème du double-sens comme problème herméneutique et comme problème semantique, w: tenże: Le conflict des interpretations. Essais d'herméneutique, Paris.
• Ricoeur, P. Qu'est-ce qu'un Texte? Expliquer et Comprendre, w: R. Bubner, K. Cramer, R. Wiehl, Hermeneutik und Dialektik II.
• Riedel, M. 1978. Verstehen oder Erklären? Zur Theorie und Geschichte der hermeneutischen Wissenschaten, Stuttgart.
• Rothert, H. 1969. Welt, All, Einheit, Berlin.
• Rudziński, R. 1978. Jaspers, Warszawa 1978.
• Sartre, J. P. 1960. Critique de la raison dialectique, Paris.
• Scheffer, R. 1974. Verstehen, w: H. Krings, H. M. Baumgartner, Ch. Wild, Handbuch philosophischer Grundbegriffe, München.
• Stróżewski, W. 1974. Trzy modele historii dialektyki, Studia Filozoficzne, 2.
• Valensin, A. 1922. Panthéisme, Paris.
• von Esbroeck, M. 1968. Herméneutique, structuralisme et exegese (P. Ricoeur, Lévi-Strauss, H. de Luback), Paris.