Anomalnie wysokie miesięczne opady atmosferyczne w polskich Karpatach i na ich przedpolu (1881-2010)

• Autorzy: Robert Twardosz , Marta Cebulska

Warianty tytułu

Anomalously High Monthly Precipitation Totals in the Polish Carpathian Mountains and Their Foreland (1881-2010)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Długotrwałe utrzymywanie się obfitych opadów atmosferycznych jest przyczyną wezbrań oraz innych groźnych procesów i zjawisk przyrodniczych. Celem opracowania jest zatem poznanie anomalnie wysokich opadów miesięcznych w polskich Karpatach i na ich przedpolu. Zbadano przebieg roczny i wieloletni, czas wystąpienia i zasięg przestrzenny anomalnie wysokich opadów, a także ich związek z cyrkulacją atmosferyczną, na podstawie sum miesięcznych z 16 stacji meteorologicznych ze 130 lat 1881-2010. Za podstawę wyłonienia anomalnie wysokich sum miesięcznych opadów przyjęto kwartyl górny powiększony o 1,5-krotność rozstępu międzykwartylowego. Stwierdzono, że w ciągu 130 lat było 200 przypadków anomalnie wysokich opadów (AWO), które wystąpiły w 106 latach. W większości pojawiały się one tylko na pojedynczej stacji lub dwóch sąsiednich, co wyraźnie wskazuje, że o bardzo dużych opadach decydują uwarunkowania nie tylko cyrkulacyjne, ale także lokalne. W przebiegu wieloletnim częstości AWO nie stwierdzono zmian istotnych statystycznie. W rozpatrywanym okresie stwierdzono dwa AW, które wystąpiły na wszystkich 16 stacjach; było to w maju 1940 i 2010 r. Skutkiem ich wystąpienia były powodzie zaliczone do katastrofalnych. Opady w maju 2010 r. cechowały się zarówno największymi sumami bezwzględnymi (ponad 500 mm), jak i największymi wartościami względnymi, czyli stosunkiem do średniej sumy wieloletniej (prawie 500%). (abstrakt oryginalny)

EN

The study addresses the problem of river flooding and other dangerous natural processes as well as phenomena resulting from persistent heavy rainfall. Annual and multi-annual records of anomalously heavy precipitation were investigated using data from 16 weather stations in the Polish Carpathian Mountains and their foreland from the period 1881-2010. The anomalously high precipitation was studied in terms of its annual and multi-annual pattern, time of occurrence, spatial extent and the coinciding atmospheric circulation. The anomalously high monthly totals were defined as those, which exceeded the upper quartile plus 1.5x the interquartile range. It was found that during the 130 years of the study period, there were 200 anomalously heavy precipitation months (AHMs), which occurred in 106 years. Most of them were only recorded at either a single station or at two neighbouring stations, which would suggest that precipitation of this magnitude depends not just on circulation circumstances, but also on local factors. No statistical change was found in the long-term AHM occurrence pattern. There were two instances, where an AHM was recorded simultaneously at all 16 stations, in May 1940 and 2010, and they both contributed to catastrophic floods. The latter of the events involved both the highest absolute totals (exceeding 500 mm) and the highest relative totals (i.e. the percentage of the long-term average close to 500%). The AHMs tended to coincide with cyclonic circulation. Between October and March, this was the western cyclonic circulation (Wc), while for the remaining part of the year it was cyclonic trough (Bc). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Meteorologia; Klimat; Opad atmosferyczny

EN

Meteorology; Climate; Precipitation

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2014
• Numer: z. 138
• Strony: 7--28

Twórcy

autor

Robert Twardosz

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

autor

Marta Cebulska

• Politechnika Krakowska

Bibliografia

• Alexandersson H., 1986, A homogeneity test applied to precipitation data, International Journal of Climatology, 6, 661-675.
• Cebulak E., 1998/1999, Charakterystyka wysokich opadów wywołujących wezbrania rzek karpackich, Folia Geographica, Series Geographica-Physica, 29-30, 43-65.
• Cebulska M., Twardosz R., Cichocki J., 2007, Zmiany rocznych sum opadów atmosferycznych w dorzeczu górnej Wisły w latach 1881-2030, [w:] K. Piotrowicz, R. Twardosz (red.), Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 383-390.
• Hellmann G., 1906, Die Niederschläge in den Norddeutschen Stromgebieten, Zweiter Band, Tabellen I, Berlin, Dietrich Reimer.
• International Meteorological Vocabulary, 1992, WMO, No. 182, Geneva.
• IPCC, 2007, Climate Change 2007. The Physical Science Basis: Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, [w:] S. Solomon, D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M. Tignor, H.L. Miller (red.), Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.
• Kaczorowska Z., 1962, Opady w Polsce w przekroju wieloletnim, Prace Geograficzne PAN, 33.
• Kossowska-Cezak, 1993, Okresy z niedostatkiem opadów w 120-leciu 1871-1990 (na przykładzie Warszawy), Przegląd Geofizyczny, 3-4, 213-222.
• Kossowska-Cezak U., 1997, Miesięczne warunki termiczno-opadowe i ich zależność od cyrkulacji atmosferycznej, Prace i Studia Geograficzne 144-125, 20.
• Kossowska-Cezak U., 2012, Nadmiary i niedostatki opadów atmosferycznych we wschodniej części Niziny Mazowieckiej (na przykładzie Warszawy-Okęcia i Siedlec), Zeszyty Naukowe Szkoły Wyższej Przymierza Rodzin w Warszawie, Seria Geograficzno-Turystyczna, 5, 9, 9-42.
• Kożuchowski K. (red.), 2004, Skala, uwarunkowania i perspektywy współczesnych zmian klimatycznych w Polsce, Zakład Dynamiki Środowiska i Bioklimatologii UŁ, Łódź.
• Miętus M., Filipiak J., Owczarek M., Jakusik E., 2005, Zmienność warunków opadowych w rejonie polskiego wybrzeża Morza Bałtyckiego w świetle kwantylowej klasyfikacji opadowej, Materiały Badawcze IMGW, Meteorologia, 37.
• Maciejewski M., Ostojski M., Walczykiewicz T. (red.), 2011, Dorzecze Wisły. Monografia powodzi maj-czerwiec 2010, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
• Mrugała S., 2001, Opady atmosferyczne o normalnej i anomalnej wysokości na obszarze Polski (1951-1990), Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Niedźwiedź T., 1981, Sytuacje synoptyczne i ich wpływ na zróżnicowanie przestrzenne wybranych elementów klimatu dorzecza górnej Wisły, Rozprawy Habilitacyjne UJ, 58.
• Niedźwiedź T., 2014, Kalendarz typów cyrkulacji dla obszaru Polski Południowej (09.1873-18.01.2011), Katedra Klimatologii, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec, plik komputerowy dostępny on line: http://klimat.wnoz.us.edu.pl/.
• Niedźwiedź T., Obrębska-Starklowa B., 1991, Klimat, [w:] I. Dynowska, M. Maciejewski (red.), Dorzecze górnej Wisły, Wydawnictwo PWN, 68-84.
• Niedźwiedź T, Twardosz R., Walanus A., 2009, Long-term variability of precipitation series in east central Europe in relation to circulation patterns, Theoretical and Applied Climatology, 98, 3-4, 337-350.
• Punzet J., 1994, Katastrofalne powodzie w dorzeczu górnej Wisły w XX wieku, IMGW, Kraków.
• Schönwiese C.-D., Grieser J., Tromel S., 2003, Secular change of extreme monthly precipitation in Europe, Theoretical and Applied Climatology, 75, 245-250.
• STATISTICA (Data analysis software system), 2010, version 6. StatSoft, Inc.www.statsoft.com.
• Stedinger J.R., Vogel R.M., Foufoula-Georgiou E., 1993, Frequency Analysis of Extreme Events, [w:] D.R. Maidment (red.), Handbook of Hydrology, McGraw-Hill, New York, 1810-1823.
• Trepińska J., 2000, Anomalie, cykle i trendy termiczne w klimatologii na przykładzie fluktuacji termicznych w Europie Środkowej w XIX i XX wieku, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geographia, 31, 106, 307-326.
• Trömel S., Schönwiese C.D., 2007, Probability change of extreme precipitation observed from 1901 to 2000 in Germany, Theoretical and Applied Climatology, 87, 29-39.
• Twardosz R., 2000, Opady normalne i anomalne w Krakowie w latach 1850-1998, Przegląd Geofizyczny, 2, 171-182.
• Twardosz R., 2005, Dobowy przebieg opadów atmosferycznych w ujęciu synoptycznym i probabilistycznym na przykładzie Krakowa (1886-2002), Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• Ustrnul Z., Kowanetz L., Matuszko D., Twardosz R., Piotrowicz K., Wypych A., 2009, Klimatyczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa w dorzeczu górnej Wisły na przełomie XX i XXI wieku, [w:] Z. Górka, A. Zborowski (red.), Człowiek i rolnictwo, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 135-147.
• Warakomski W., 1989/1990, W poszukiwaniu koncepcji anomalii klimatycznych, Annales UMCS, sec. B, 44/45, 211-224.
• Warakomski W., 1997, Problemy z klasyfikacją i przewidywaniem pogodowych zjawisk ekstremalnych, Sympozjum Jubileuszowe Ekstremalne zjawiska meteorologiczne, hydrologiczne i oceanograficzne, PT Geof. 12-14 listopada 1997, Warszawa, 169-174.
• Woźniak A., 2012, Opady w 2010 roku w Krakowie na tle wielolecia 1863-2010, Przegląd Geofizyczny, 3-4, 406-419.
• Woźniak A., 2013, Opady w 2010 roku w Karpatach Polskich na tle wielolecia 1881-2010, Prace Geograficzne, 133, 35-48.

Identyfikatory

DOI

10.4467/20833113PG.14.015.2697