Obrona konieczna jako okoliczność wyłączająca bezprawność w prawie karnym Ukrainy

• Autorzy: Yuriy Baulin , Nataliya Lashchuk , Oksana Bronevytska , Taras Sozanskyy

Warianty tytułu

Self-defence as a Circumstance Excluding Illegality in the Criminal Law of Ukraine

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Prawo do obrony koniecznej było uregulowane jeszcze w pierwszych zabytkach pisemnych staroruskiego prawa, które zawierały normy karnoprawne - umowach kijowskiego księcia Olega i Igora z Bizancjum 911-945 roku55. Wiele problemów związanych z obroną konieczną jest wciąż dyskusyjnych. Staraliśmy się przedstawić niektóre z nich i doszliśmy do następujących wniosków: 1) okoliczności wyłączające bezprawność czynu zabronionego w nauce prawa karnego Ukrainy są dostatecznie zbadane, ale sama instytucja obrony koniecznej w Ukrainie nie doczekała się jeszcze wystarczającej analizy (szczególnie w okresie niepodległości Ukrainy obroniono tylko trzy prace doktorskie na ten temat); 2) w nauce prawa karnego rozwinęły się różne podejścia do obrony koniecznej. Najbardziej rozpowszechnionyjest pogląd, zgodnie z którym obrona konieczna rozpatrywana jest w świetle warunkówjej dopuszczalności. Zgodnie z zaproponowanym tu podejściem należy odróżnić przesłanki obrony i znamiona takiej obrony, ze względu na takie elementy, jak: podmiot - cel - przedmiot - strona przedmiotowa - podmiotowa kontrola. Za pomocą powyższych bada się społecznie szkodliwy zamach, przed którym dopuszczalna jest obrona konieczna; 3) za społecznie szkodliwy zamach jako przesłankę dopuszczalnej obrony należy uznać działania osoby lub grupy osób, które mają na celu natychmiastowe i bezpośrednie wyrządzenie znaczącej szkody prawem chronionych prawach i interesach osoby, a także społeczeństwa lub państwa, jeśli takie działania powodują konieczność natychmiastowego odparcia lub zatrzymania zamachu poprzez wyrządzenie napastnikowi szkody; 4) cechami dopuszczalnej obrony są: podmiot - osoba prywatna; cel - wyrządzenie szkody napastnikowi (bezpośredni cel) poprzez odparcie lub zatrzymanie zamachu (cel pośredni) w celu obrony prawem chronionych praw i interesów osoby, interesów społeczeństwa lub państwa (końcowy cel); przedmiot - napastnik, jego prawa i interesy; strona przedmiotowa - działania przyczynowo związane z wyrządzeniem szkody napastnikowi, współmierne do szkodliwości zamachu i stanu obrony; podmiotowa kontrola - właściwe uświadomienie przez podmiot przesłanek i cech obrony i chęć wyrządzenia współmiernej szkody napastnikowi; 5) wyróżnia się dwa rodzaje przekroczenia granic obrony koniecznej: przekroczenie granic dopuszczalnej szkody i przekroczenie granic dostatecznej szkody. Odpowiedzialność karna za przekroczenie granic obrony koniecznej powstaje tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych w art. 118 i 124 k.k. Ukrainy. Sankcje przewidziane w tych przepisach są znacznie łagodniejsze w porównaniu z analogicznymi przestępstwami, które nie są popełnione z przekroczeniem granic obrony koniecznej (art. 115, 119, 121 k.k.); 6) stosowanie technicznych środków obrony indywidualnej ostatecznie należy oceniać przez pryzmat obrony koniecznej. (fragment tekstu)

EN

The institution of self-defence comprises both provisions of the General Part (art. 36 and 37: self defence and imaginary self defence) and the Special Part (art. 118 and 124: intentional killing, causing grievous bodily harm as a result of exceeding the borders of self defence or using excessive measures necessary to catch the perpetrator) of the Criminal Code of Ukraine. There are diverse opinions in Ukrainian jurisprudence concerning the problem of how self-defence and other circumstances eliminate the illegality of a forbidden act. The aim of this paper is to present the main attitudes to these problems. The approach considering self-defence in the light of legality is the most popular view. There is also an approach according to which one distinguishes the prerequisites for self-defence and the elements of such self-defence taking into account elements such as: the subject - the aim - the objective side - the subjective control. The socially harmful attack whichjustifies the use of self-defence should be analysed using both ofthese approaches. The features of a legitimate self-defence are: the subject - a private person; the aim - to cause injuries to the attacker (the direct aim) in order to repel or stop the attack (the indirect aim) in order to defend legally protected rights and interests of a person, interests of the society or the state (the final aim); the object - the attacker, his rights and interests; the objective side - actions casually connected with the causing of harm to the attacker, commensurable with the harmfulness of the attack and the state of the defence; subjective control - proper realisation by the subject of the prerequisites and features of the defence and the will to cause commensurable harm to the attacker. Two types of exceeding the borders of self-defence are distinguished in the paper: exceeding the borders of acceptable harm and exceeding the borders of adequate harm. Criminal responsibility for exceeding the borders of self-defence arises only in cases clearly provided for in art. 118 and 124 of the Criminal Code of Ukraine. The sanctions in these articles are much more lenient than in the case of corresponding offences not committed while exceeding of the borders of self-defence (art. 115,119 and 121 of the Criminal Code of Ukraine). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Prawo karne; Regulacje prawne; Odpowiedzialność karna

EN

Criminal Law; Legal regulations; Criminal liability

• Czasopismo: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Ius
• Rocznik: 2013
• Tom: 60
• Numer: nr 2
• Strony: 7--27

Twórcy

autor

Yuriy Baulin

• Sąd Konstytucyjny Ukrainy

autor

Nataliya Lashchuk

• Lwowski Państwowy Uniwersytet Spraw Wewnętrznych

autor

Oksana Bronevytska

• Lwowski Państwowy Uniwersytet Spraw Wewnętrznych

autor

Taras Sozanskyy

• Lwowski Państwowy Uniwersytet Spraw Wewnętrznych

Bibliografia

• Anczukowa M., Wyprawdanyj ryzykjak obstawyna, szczo wykluczaje zloczynnist dijannia: Autoref. dys. k.j.n./ Nacionalna jurydyczna akademija Ukrajiny im. Jarosława Mudroho. - Ch., - 2004.
• Andruszko P., Kobzarenko P., Prymus do pokoryjak obstawyna, szczo wykluczaje zloczynnist dijannia // Problemy prawoznawstwa. Respublikanskyj miżwidomczyj naukowyj zbirnyk. - 1990. - Wyp. 51.
• Atabaewa T., Neobchodimajaoborona: Teorija, zakonodatelstwo, praktikaprimenenija: Diss.nasoisk.ucz.step.kand.jurid.nauk: 12.00.08 «Ugolownoeprawoikriminologija; ugolownoispolnitelnoeprawo» / T. Atabaewa. - Tomsk, 2004.
• Baranowa E., Neobchodimaja oborona / E. Baranowa. - M.: Jurlitinform, 2007.
• Baulin J., Obstojatelstwa, iskluczajuszczije prestupnost dejanija. - Ch.: Osnowa, 1991.
• Baulin J., Osnowanija neobchodimoj oborony // Problemy zakonnosti / Nacionalna jurydyczna akademija Ukrajiny imeni Jarosława Mudroho. - 1992. - Wyp. 26.
• Baulin J., Ugolowno-prawowye problemy uczenia ob obstojatelstwach, iskliuczajuszczich prestupnost (obszczestwiennuju opasnost i protivprawnost) diejanija: Autoref.diss. d.ju.n. / Jurid. Akademija im. F.E.Dzerżinskoho. - Ch., 1991.
• Berestowoj N., Prawo grażdan na neobchodimuju oboronu / N. Berestowoj. - L.: Znanie, 1986.
• Blynśka S., Kryminalno-prawowa pryroda zatrymannia osoby, szczo wczynyla zloczyn, jak obstawyny, szczo wykluczajut zloczynnist dijannia: autoref.dys.kand.juryd.nauk: 12.00.08 / Nac. Akad. wnutr. spraw Ukrajiny. - K., 2005.
• Bodnaruk O., Neobchidna oborona pryposiahannina wlasnist: autoref.dys.nazdobuttianauk.stupeniakand.juryd.nauk: spec. 12.00.08 «Kryminalne prawotakryminolohija; kryminalno-wykonawcze prawo» / O. Bondaruk. -K., 2012.
• Bondaruk O., Neobchidna oborona pry posiahanni na wlasnist: autoref.dys.kand.juryd.nauk: 12.00.08 / Instytut derżawy i prawa imeni W. Korećkoho. - K., 2012.
• Burdin W., Kryminalno-prawowe znaczennia fizycznoho prymusu // Naukowyj wisnyk Lwiwśkoho derżawnoho uniwersytetu wnutrisznich spraw. - 2008. - № 2.
• Charytonow S., Kryminalno-prawowa ocinka zastosuwannia wohnepalhoji praciwnykom milicji: Autoref. Dys.k.j.n.: / Uniwersytet wnutrisznich spraw. - Ch., 2000.
• Diaczuk S., Jurydyczna pryroda wykonannia nakazu; Kryminalno-prawowa ocinka dijannia osoby, szczo widdala czy wykonała protyprawnyj nakaz: Autoref.dys.kand.juryd.nauk: 12.00.08 / Kyjiwśkyj nac.un-t im. T.Szewczenka. - K., 2000.
• Diaczuk S., Wykonannia nakazu czy rozporiadżennia u kryminalnomu prawi: osnowni poniattia, problemy kwalifikaciji, udoskonalennia zakonodawstwa. - K.: Atika, 2001.
• Didenko W., Obstawyny, szczo wykluczajut zloczynnist dijannia: Lekcija. - Kyjiw: Ukrajińśka akademija wnutrisznich spraw, 1993.
• Dudorow O., Wykorystannia awtonomnych zachysnych zasobiw: problemy kryminalno-prawowojiocinky zapodijannia szkody / O. Dudorow, M. Melnyk // Wisnyk Werchownohosudu Ukrajiny. - K., 2009. - № 1(101).
• Hurtowenko O., Psychiczne nasylstwo u kryminalnomu prawi Ukrajiny: autoref.dys.kand. juryd.nauk: 12.00.08 / Odeśka nacionalnajurydyczna akademija. - O., 2008.
• Husar L., Neobchidna oborona: kryminilohiczni ta kryminalno-prawowi aspekty: autoref.dys.nazdobuttianauk.stup.kand.juryd.nauk: 12.00.08 «Kruminalne prawot akryminolohija; kryminalno-wykonawcze prawo» / L. Husar. - Odesa, 2009.
• Husar L., Poniattia instytutu neobchidnoji oborony w kryminalnomu prawi Ukrajiny // Naukowyj wisnyk Czerniwećkoho uniwersytetu. - 2010. Wyp. 525.
• Husar L., Zastosuwannianeobchidnoji oborony praciwnykamy miliciji. Zakonodawcze wrehuluwannia problemnych pytań. - Wisnyk prokuratury, 2006. - № 10(64).
• Jakimeć T., Krajnia neobchidnist za kryminalnym prawom Ukrajiny: autoref.dys...kand. juryd.nauk: 12.00.08 / Kyjiwśkyj nacionalnyj un-t im. T. Szewczenka. - K., 2008.
• Juszczyk O., Kryminalno-prawowe rehuluwannia dijannia pow'jazanoho z ryzykom za zakonodawstwom Ukrajiny: Autoref.dys.k.j.n./ Odeśka nacionalna jurydyczna akademija. - O.,2003.
• Kiriczenko W., Osnownye woprosy uczeniaj o neobchodimoj oborone w sowietskom ugolownom prawe. -M.-L.: Izd-woAN SSSR, 1948.
• Kryminalne prawo Ukrajiny. Zahalna czastyna: Pidrucznyk dla juryd.wuziw i fak. / M. Bażanow, J. Baulin, W. Borysow ta in.; Za red. Profesoriw M. Bażanowa, W. Staszysa, W. Tacija. - Ch.: Prawo, 1997.
• Laszket O., Neobchidna oborona w systemi obstawyn, szczo wykluczajut zloczynnist dijannia (komparatywnyj pidchid) // Pidpryjemnyctwo, hospodarstwo i prawo. -2006. - № 3 (123).
• Lisowa N., Krajnia neobchidnist jak obstawyna, szczo wykluczaje zloczynnist dijannia: Autoref.dys.kand.juryd.nauk: 12.00.08 / NAN Ukrajiny. In-t derżawy i prawa im. W. Korećkoho. - K., 2007.
• Lisowa N., Misce krajnioji neobchidnosti w sytemi obstawyn, szczo wykluczajut zloczynnist dijannia // Wisnyk prokuratury. - 2006. - No 6.
• Lupinosowa O., Umysne wbywstwo pry perewyszczenni meż neobchidnoji oborony: dys. kand.juryd.nauk: 12.00.08 / Odeska nacionalnajurydyczna akademija. - Odesa, 2007.
• Mantuliak J., Wykonania specialnoho zawdannia z poperedżennia czy rozkryttia zloczynnoji dijalnosti orhanizowanoji hrupy czy zloczynnoji orhanizacijijak obstawyna, szczo wykluczaje zloczynnist dijannia (socialno-jurydyczna charakterystyka) // Naukowyj wisnyk Czerniwećkoho uniwersytetu. - 2005. - Wyp. 273.
• Mantuliak J., Wykonannia specialnoho zawdannia z poperedżennia czy rozkryttia zloczynnoji dijalnosti orhanizowanoji hrupy czy zloczynnojo orhanizaciji jak obstawyna, szczo wykluczaje zloczynnist dijannia:Autoref.dys.kand.juryd.nauk: 12.00.08 / Akad.adwokatury Ukrajiny. - K., 2006.
• Merkurjew W., Sostaw neobchodimoj oborony - SPb.: Juridiczeskij centrPress, 2004.
• Michitarian A., Neobchidna oborona, perewyszczennia jiji meż: dejaki wypadky kwalifikaciji / A. Michitarian // Prawo Ukrajiny. - 2000. - №6.
• Miljukow S., Rossijskoe ugolownoe zakonodatelstwo (Opyt kriticzeskoho analiza) / S. Miljukow. - SPb., 2000.
• Nawrockyj W., Osnowy kryminalno-prawowoji kwalifikacji: nawcz. posibnyk., 2-he wyd. / W. Nawrockyj. - K.: Jurinkomlnter, 2009.
• Omar Mychamed Mussa Ismajil Obstawyny, szcz wykluczajut zloczynnist dijannia u kryminalnomu prawi Ukrajiny ta Jordaniji: Autoref.dys.k.j.n./ Instytut derżawy i prawa im. W. Korećkoho NAN Ukrajiny. - K., - 2003.
• Orechow W., Neobchodimaja oborona i inye obstojatelstwa, iskluczajuszczie prestupnost dejanija. - SPB.: Juridiczeskij centr Press, 2003.
• Ostapenko L., Poniattia suspilno-nebezpecznoho posiahannia, jake nadaje prawo na neobchidnu oboronu wid nioho // Derżawa i prawo. - 2003. - Wyp. 21.
• Pamiatniki russkoho prawa. Wypusk perwyj. Pamiatki prawa Kijewskoho hosudarstwa (X-XII ww.) / pod red. S. Juszkowa, sostawitel A. Zimin. - M.: Gosjurizdat, 1952.
• Pasze-Ozerskyj N., Neobchodimaja oborona i krajnaja neobchodimost po ugolownomu prawu. - M.: Gosjurizdat, 1962.
• Pinajew A., Ugolownoe prawo Ukrainy. Obszczaja czast. - Ch.: Charkowjuridiczeskij, 2005.
• Piontkowskij A., Kurs sowetskoho ugolownoho prawa (w szesti tomach). Czast Obszczaja. - T. 2 / A. Piontkowskij. - M.: Nauka, 1970.
• Plysiuk N., Umysne wbywstwo pry perewyszczenni meż neobchidnoji oborony abo u razi perewyszczennia zachodiw, neobchidnych dla zatrymannia zloczyncia za kryminalnym prawom Ukrajiny: autoref.dys.kand.juryd.nauk: 12.00.08 «Kryminalne prawo ta kryminolohija; kryminalno-wykonawcze prawo» / Natalia Mykolajiwna Plysiuk; Lwiw.derż.un-twnutr.spraw. - Lwiw, 2011.
• Podkorytowa L., Zatrymannia osibjaki wczynyly zloczynjak obstawyna, szczo wykluczaje zloczynnist wczynku (socialni ta kryminalno-prawowi problemy): Autoref.dys. kand. nauk: 12.00.08 / Un-twnutrisznich spraw. - Ch., 1999.
• Popow A., O prewyszenii predelow neobchodimoj oborony / A. Popow. // Kriminalnost. - 2011. - №1.
• Postanowa Plenumu Werchownoho Sudu Ukrajiny «Pro sudowu praktyku u sprawach pro neobchidnu oboronu» wid 26 kwitnia 2002 r. №l: [Elektronnyj resurs] - http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/v0001700-02.
• Postanowienie Plenuma Werchownogo Suda Rossijskoj Federacii «O primenenii sudami zakonodatelstwa o neobchodimoj oboronie i priczinenii wreda pri zaderzhanii lica, sowerszego prestuplenie» ot27 sentiabria2012 r. № 19: [Elektronnyj resurs] - www.supcourt.ru/second.php.
• Prymaczenko W., Zatrymannia osoby, jaka wczynyla zloczyn, jak obstawyna, szczo wukluczaje zloczynnist dijannia: autoref.dys.kand.juryd.nauk: 12.00.08 / Dnipooopetrowśkyj derż.un-t wnutr.spraw. - D., 2008.
• Serhijewskij N., O znaczenii priczinnoj swiazi w ugolownom prawe / N. Serhijewskij. - Jaroslawl: Tipo-lit. H. Falk, 1880.
• Sluckij I., Neobchodimaja oborona w sowetskom ugolownom prawe // Uczenye zapiski LGU. No 129, 1951. - serija juridiczeskaja. Wyp. 3. - L., 1951.
• Szawhulidze T., Neobchodimaja oborona - Tbilisi: Izd-wo "Mecnyereba", 1966.
• Tyszkewicz I., Uslowijaipredely neobchodimoj oborony. - M.: Juryd.lit., 1969.
• Uczebnik ugolownoho prawa. Obszczaja czast. - M.: SPARK, 1996.
• Ugolownoe prawo Ukrainy. Obszczaja i Osobiennaja czasti. Uczebnik dla wuzow / Otw. Red. E. Strelcow. - Ch.: Odissej, 2006.
• Ukrajinske kryminalne prawo. Zahalna czastyna: pidrucznyk / za red. W. Nawroćkoho. - K.: Jurinkom Inter, 2013.
• Wetrow N., Ugolownoe prawo. Obszczaja czast: uczebnik dla wuzow / N. Wetrow. - M.: JUNITI-DANA, Zakon i prawo, 1999.
• Wolodarskyj W., Problemni pytanniane obchidnoji oborony / W. Wolodarskyj // Prawo Ukrajiny. - 1998. - № 11.
• Zweczarowskij I., Parchomenko S., Ugolowno-prawowye garantii realizacii prawa na neobchodimuju oboronu - Irkutsk: Izd-wo IGU, 1997.
• Zwiriaka W., Problema fizycznoho abo psychicznoho prymusu, jak obstawyn, szczo wykluczajut zloczynnist dijannia // Wisnyk Lyhanśkoho derżawnoho uniwersytetu wnutrisznich spraw imeni E.O. Didorenka, 2008. - Spec. wyp. - № 6. - Cz. 1.
• Żdanowa I., Fizycznyj abo psychicznyj prymus jak obstawyna, szczo wykluczaje zloczynnist dijannia: autoref.dys.kand.juryd.nauk: 12.00.08 / Nac.akad.wnutr.spraw. - K.,2011.