Obraz Litwinów - głównych przedstawicieli litewskiego odrodzenia narodowego, w oczach Polaków - mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego na przełomie XIX i XX wieku

• Autorzy: Przemysław Dąbrowski

Warianty tytułu

Image of Lithuanians - of Chief Representatives of the Lithuanian National Revival, Rapidly of Poles - of Inhabitants of the Former Grand Duchy of Lithuania at the Turn of the 19th and 20th Centuries

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Narodowy ruch litewski, którego apogeum rozkwitu przypadło na drugą połowę XIX stulecia, posiadał kilka faz rozwoju. W pierwszej kolejności zaczęło wyodrębniać się poczucie odmienności kulturalnej, a następnie pojawiły się dążenia polityczne. Te ostatnie zrodziły początkowo ideę wspólnego państwa, pracę nad jej urzeczywistnieniem, by w konsekwencji wystąpić przeciwko niej i rozpocząć budowę własnej struktury. Formowała się stopniowo i wielokrotnie spowalniana była przez zarządzenia władz rosyjskich. W szczególności po upadku powstania styczniowego, na terenach litewsko-białoruskich rozpoczął się powolny proces rusyfikacji tych ziem. (fragment tekstu)

EN

Nationalist Lithuanian movement, of which apogee of the bloom it fell to the second-half of the XIX century, had. a few phases of his development. First because, feeling the cultural inflected-ness started emerging, and then political aims appeared. The ones last gave the idea of the shared state rise to at first, work on for her fulfilling so that in consequence appear against her and begin construction of the personal structure. Poles dwelling areas of the former Grand Duchy of Lithuania in, for actions of representatives of the Lithuanian revival, looked in the various way. Not negating aspirations of Lithuanians to granting equal rights, almost unanimously they appeared against the aggressive and fighting nationalism, repelling all centuries-old historical traditions and an attempts at reconciliation of two sister nations. Mutual slanders only fueled conflict which it wasn't possible to untie by way of the dialogue or the compromise. His effects, to spend so that they can, were felt also and after 1918, when began it oneself new "battle of Polish - Lithuania" against Vilnius come to love. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Naród; Inteligencja; Świadomość narodowa

EN

History; Nation; Intelligence; National consciousness

• Czasopismo: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Ius
• Rocznik: 2011
• Tom: 58
• Numer: nr 2
• Strony: 17--32

Twórcy

autor

Przemysław Dąbrowski

Bibliografia

• [bramowicz] L. A., Aleksander Dąbrowski-Jaksztas, "Przegląd Wileński", Wilno, 15 IV 1938, nr 2
• [sygn. nierozwiązana] S. K., Nieporozumienie, "Dziennik Wileński", Wilno, 21 VI-4 VII 1907, nr 140
• [sygn. nierozwiązana] X., Tryumfy litewskie, "Gazeta 2 Grosze", Wilno, 27 VIII-9 IX 1911, nr 222
• [utski] K. R., Czym są endecy?, "Gazeta Codzienna", Wilno, 22 IV-5 V 1912, nr 103,
• [wierzyński] A. Z., Sprawa litewska, "Goniec Codzienny", Wilno, 11 (24) VI 1910, nr 77
• "Politeja", nr 2 (4), Kraków 2005
• Abramowicz L., Dwie drogi, "Przegląd Wileński", Wilno, 27 I-9 II 1912, nr 5
• Aleksandravičius E., Kulakauskas A., Pod władzą carów. Litwa w XIX wieku, Kraków 2003
• Aleksandravičius E., Na rozdrożach polsko-litewskiego pogranicza. Fragmenty myśli politycznej Antanasa Baranauskasa, [w:] Kultura i myśl polityczna-prawna. Materiały z VII Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Doktryn Politycznych i Prawnych, Jurata, 28-31 maja, pod red. A. Sylwestrzaka, D. Szpopera, A. Machnikowskiej i P. Dąbrowskiego, Sopot 2010
• Baczyński S., Litwa-Polska (1914-1927), mszp., Kolekcja opracowań i odpisów dokumentów, Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), sygn. 45, teczka 6, k. 16.
• Baranowski W., Ruch narodowy litewski, "Świat", Warszawa, 16 III 1907, nr 11
• Bardach J., Inflanty, Litwa i Białoruś w twórczości Bolesława Limanowskiego. Studium z dziejów w kwestii narodowej, "Przegląd Historyczny", t. 64, z. 3, Warszawa 1974
• Bardach J., O krajowcach, krajowości i patriotyzmie krajowym - dawniej i dziś, [w:] Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ku europejskim tradycjom wspólnotowości, Sejny 2008
• Bohuszewicz J., Narodowość polska a obywatelstwo litewskie, "Goniec Wileński", Wilno, 7 (20) III 1908, nr 27
• Bohuszewicz J., Obóz polski, "Goniec Wileński", Wilno, 24 II-8 III 1908, nr 18
• Brzozowski Z. S., Litwa - Wilno 1910-1945, Paryż 1987
• Buchowski K., "Spolonizowani Litwini". Obraz przynależności narodowej Polaków na Litwie w retoryce litewskiego ruchu narodowego w pierwszej połowie XX wieku, [w:] Szkice polsko-litewskie, czyli o niełatwym sąsiedztwie w pierwszej połowie XX wieku, Toruń 2006
• Buchowski K., Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku, Białystok 2006
• Buchowski K., Panowie i żmogusy. Stosunki polsko-litewskie w międzywojennych karykaturach, Białystok 2004
• Czerski F. [F. Mieszkis], Mania litewska w kwestii tejże, Wilno 1906
• Dąbrowski P., Buvusios Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės lenkų tautiniai demokratai ir lietuvių tautinis atgimimas XX amažiaus pradžioje, "Lietuvos istorijos studijos", t. 27, Wilno 2011
• Dąbrowski P., Narodowa Demokracja byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Studium z zakresu myśli politycznej i działalności obozu narodowego na ziemiach litewsko-białoruskich w latach 1897-1918, Kraków 2010
• Dąbrowski P., recenzja: Z. Solak, Między Polską a Litwą. Życie i działalność Michała Römera 1880-1920, Kraków 2004
• Dobaczewska W., Wilno i Wileńszczyzna w latach 1863-1914. Dzieje ruchów społecznych i politycznych, Wilno 1938
• Drugi pogrzeb historyczny, "Przegląd Wileński", Wilno, 27 II 1927, nr 4, s. 3.
• Eberhardt P., Polska ludność kresowa. Rodowód, liczebność, rozmieszczenie, Warszawa 1998
• Gaidis R., Myśl polityczna oraz działalność lojalistyczna Ignacego Korwin-Milewskiego, [w:] Kultura i myśl polityczna-prawna. Materiały z VII Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Doktryn Politycznych i Prawnych, Jurata, 28-31 maja, pod red. A. Sylwestrzaka, D. Szpopera, A. Machnikowskiej i P. Dąbrowskiego, Sopot 2010
• Gerutis A., Lithuania 700 years, New York 1983
• Giedymińczyk B. [sygn. nierozwiązana], Polacy na Litwie, "Gazeta Codzienna", Wilno, 14 (27) XI 1912, nr 300
• Giertych J., Sprawa litewska, Wilno 1938
• Gizbert W. [Studnicki], Czy istnieje narodowość litewska?, "Dziennik Wileński", Wilno, 23 II-8 III 1907, nr 43
• Glogier Z., Kwestia litewska, Petersburg 1905
• Głębocki H., Kresy Imperium. Szkice i materiały do dziejów polityki Rosji wobec jej peryferii (XVIII-XXI wiek), Kraków 2006
• Grabia [sygn. nierozwiązana], Lituaniana, "Dziennik Wileński", Wilno, 5 (18) I 1907, nr 3
• Halczak B., Stereotyp Litwina i Białorusina w publicystyce endeckiej w latach II Rzeczypospolitej, [w:] Historycy polscy, litewscy i białoruscy wobec problemów XX wieku. Historiografia polska, litewska i białoruska po 1989 roku, pod red. K. Buchowskiego i W. Śleszyńskiego, Białystok 2003
• Jakubčionis A., Lithuania's state in the 20th century: foundation and solutions, [w:] Czas XX wieku - nie tylko w polskiej perpektywie, pod red. R. Wapińskiego, Gdańsk 2000
• Jundziłł Z., Z dziejów polskiej myśli politycznej na Litwie historycznej, "Niepodległość", t. 6, Londyn 1958
• Jurkiewicz J., Demokraci wileńscy w latach 1905-1914 (Zarys działalności i myśli politycznej), "Acta Baltico - Slavica", t. XV, 1983
• Karpowicz A., Hakatyzm Litwinów, "Dziennik Wileński", Wilno, 31 XII 1906-13 I 1907, nr 100
• Kilka słów w sprawie polskości i ludu polskiego na Litwie, "Prawda", Warszawa, 2 VI 1906, nr 22
• Konserwatyści polscy byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego w początkach działalności i rozwoju myśli politycznej do 1905 roku, "Pro Fide, Rege et Lege", nr 2 (31) z 1998
• Lewandowski J., Litewski ruch narodowy na przełomie XIX i XX wieku, "Res Historica", t. 22, pod red. J. Lewandowskiego, Lublin 2006
• Łossowski P., Dwie drogi odrodzenia kulturalnego i narodowego Litwinów: Baranauskas i Basanavičius, [w:] Biskup Antoni Baranowski (Antanas Baranauskas) 1835-1902. Orędownik pojednania litewsko-polskiego, Warszawa 1998
• Łossowski P., Litewski ruch narodowy w polskiej myśli politycznej (1883-1914), [w:] Polska i jej sąsiedzi. Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, t. 1, pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 1975
• Łossowski P., Litwa, Warszawa 2001
• Łossowski P., Po tej i tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883-1939, Warszawa 1985
• Mackiewicz R., Sto lat prasy litewskiej, "Przegląd Wileński", Wilno, 20 III 1932, nr 6
• Makauskas B., Dziennik Michała Römera - świadectwo epoki "ostatniego obywatela" Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ku europejskim tradycjom wspólnotowości, Sejny 2008
• Miknys R., Wileńscy autonomiści i ich projekty autonomii politycznej Litwy w latach 1904-1905, "Lituano - Slavica Posnaniensia. Studia Historica", t. VIII, Poznań 2001
• Obst J., Do Czytelników, "Kwartalnik Litewski", Petersburg, III 1910, t. I
• Obst J., Litwa w świetle prawdy historycznej, Wilno 1922, s. 6; zob.: J. Pawłowski, Idea Polska, Poznań 1919
• Obst J., O nazwę "Litwy", "Kurier Litewski", Wilno, 30 III-12 IV 1913, nr 73
• Obst J., Polska i Litwa, Wilno 1912
• Ochmański J., Historia Litwy, Wrocław 1982
• Ochmański J., Litewski ruch narodowo-kulturalny w XIX wieku (do 1890 r.), Białystok 1965
• Odezwa Stronnictwa Krajowego Litwy i Rusi, "Kurier Litewski", Wilno, 17 (30) XI 1905, nr 65
• Okulicz K., Brzask, dzień i zmierzch na ziemiach Litwy Historycznej, [w:] Pamiętnik wileński, Londyn 1972
• Pięćdziesięciolecie "Auszry", "Przegląd Wileński", Wilno, 26 II 1933, nr 4, s. 4.
• Piročkinas A., Jono Basanavičiaus vieta XIXa. Pabaigos - XXa. Pradžios lietuvių visuomenės gyvenime, [w:] "Aušra" ir lietuvių visuomeninis judėjimas XIXa. pabaigoje, Vilnius 1988
• Polskie Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe na Litwie. Odezwa, Wilno 1906.
• Romer H., Wilno, [w:] Co to jest Polska?, pod red. H. Mościckiego, Warszawa - Poznań [1919]
• Römer M., Litwa wobec wojny, "Zeszyty Historyczne", z. 17, Paryż 1970
• Römer M., Litwa. Studium o odrodzeniu narodu litewskiego, Lwów 1908
• Sawicki J., "Krajowość" - idea czy metoda (Z dziejów polskiej myśli politycznej na Litwie i Białorusi), "Lithuania" 4 (5) 1991 -1 (6) 1992
• Sękta S., [L. Czarkowski], Ostrzeżenie, "Dziennik Wileński", Wilno, 15 (28) XI 1906, nr 64
• Staliūnas D., Did the Government Seek to Russify Lithuanians and Poles in the Northwest Region after the Uprising of 1863-1864, [w:] Explorations in Russian and Eurasian History, [Vilnius] 2004
• Staliūnas D., Ethnopolitical Tendencies in Lithuania During the Period 1905-1907 and the Conceptions of the Revival of the University of Vilniaus, "Lithuanian Historical Studies", nr 1, Vilnius 1996
• Staliūnas D., Visuomenė be universiteto? (Aukštosios mokyklos atkūrimo problema Lietuvoje: XIX. Vidurys - XXa. Pradžia), "Lietuvių Atgimimo Istorijos Studijos", nr 16, Vilnius 2000
• Strazdas K., Atsiminimai iš "Auszros" laikų, [w:] "Auszros" sukaktuvės. 1883-1923 40 - metinės, Vilnius 1923
• Studnicki W., Nasze cywilizacyjne znaczenie, "Dziennik Wileński", Wilno, 6 (19) VIII 1906, nr 1
• Studnicki W., Ziemie Wschodnie, Warszawa 1920
• Szpoper D., Gente Lithuana, natione Lithuana. Myśl polityczna i działalność Konstancji Skirmuntt (1851-1934), Gdańsk 2009
• Szpoper D., Konstancji Skirmuntt zmagania o lingwistyczno-kulturowy dorobek polskości w Litwie, [w:] Kultura i myśl polityczna-prawna. Materiały z VII Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Doktryn Politycznych i Prawnych, Jurata, 28-31 maja, pod red. A. Sylwestrzaka, D. Szpopera, A. Machnikowskiej i P. Dąbrowskiego, Sopot 2010
• Szpoper D., Stronnictwo Krajowe Litwy i Rusi - przyczynek do dziejów "koncepcji krajowej" w polskiej myśli konserwatywnej, "Myśl Konserwatywna", nr 1, Gdańsk 1997
• Szpoper D., Sukcesorzy Wielkiego Księstwa. Myśl polityczna i działalność konserwatystów polskich na ziemiach litewsko-białoruskich w latach 1904-1939, Gdańsk 1999
• Świetliński I., Polacy wobec Litwinów i Żydów, cz. I, "Dziennik Wileński", Wilno, 8 (21) I 1908, nr 6
• Valančius M., Namų užrašai, Vilnius 2003
• Vėbra R., "Aušros" idėjinės orientacijos, [w:] "Aušra" ir lietuvių visuomeninis judėjimas XIXa. Pabaigoje , Vilnius 1988
• Von Beckerat, Polityka narodowościowa, mszp., Zespół Wspólny, LMAVB, fond 9, teczka 1015, k. 3v.
• Wasilewski L., Sprawa Kresów i mniejszości narodowych w Polsce, Warszawa 1925
• Wasilewski L., Stosunki polsko-litewskie w dobie popowstaniowej, "Niepodległość", t. 1, z. 1, Warszawa 1929
• Węsławska E., Polacy na Litwie i Białej Rusi na tle zawieruchy wojennej, rkps, Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. IV 10721
• Wielhorski W., Litwini, Białorusini i Polacy w dziejach kultury Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Alma Mater Vilnensis, Londyn 1951
• Wielhorski W., Polska a Litwa. Stosunki wzajemne w biegu dziejów, Londyn 1947
• Wisner H., Cezury i lata. O stosunkach polsko-litewskich raz jeszcze, [w:] Tematy polsko-litewskie. Historia. Literatura. Edukacja, pod red. R. Traby, Olsztyn 1999
• Wisner H., Litwa - świadomość państwowa i narodowa, [w:] Trudna tożsamość. Problemy narodowościowe i religijne w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku. Materiały z międzynarodowej konferencji "Samoidentyfikacja narodowa i religijna a sprawa mniejszości narodowych i religijnych w Europie Środkowo-Wschodniej", Lublin 19-21 października 1993, pod red. J. Lewandowskiego, Lublin 1996
• Wróblewski T., List do "Kuriera Litewskiego", dat., 27 VI 1908, rkps, Zespół Wspólny, LMAVB, fond 9, teczka 2704, k. 3.
• Wróblewski T., Przemówienie na jubileuszu Bassanowicza, rkps, Zespół Wspólny, LMAVB, fond 9, teczka 2703-d, k. 7.
• Zaj V., Del keturiasdešimtmetinių "Auszros" sukaktuvių 1883-1923, [w:] "Auszros" sukaktuvės. 1883-1923 40 - metinės, Vilnius 1923
• Zan T., W sprawie litewskiej, mszp., Materiały Mariana Świechowskiego, Lietuvos Mokslų Akademijos Vrublevskių Biblioteka. Rankraščių skyrius (LMAVB), sygn. fond 168, teczka 22, k. 80.
• ---