Znaczenie czynników prawno-politycznych w procesie kształtowania wiejskiej sieci osadniczej dawnego województwa łęczyckiego i sieradzkiego w okresie przedrozbiorowym

• Autorzy: Tomasz Figlus

Warianty tytułu

The Role of Legal and Political Factors in the Process of Development of Rural Settlement Network in the Pre-Partition Łęczyca and Sieradz Voivodeships

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł prezentuje wyniki badań związane z uwarunkowaniami prawno-politycznymi rozwoju osadnictwa wiejskiego o metryce średniowiecznej i nowożytnej na obszarze przedrozbiorowego województwa łęczyckiego i sieradzkiego. W świetle analizy źródeł historycznych w konfrontacji z dotychczasową historiografią ukazane zostały generalne prawidłowości w zakresie kształtowania wiejskiej sieci osadniczej w kontekście omawianej kategorii czynników. W artykule dokonano analizy wpływu na rozwój osadnictwa wiejskiego systemów grodowych, wielkiej własności ziemskiej oraz recepcji prawa niemieckiego w okresie średniowiecza, jak również procesów refedualizacji stosunków społecznych i ufolwarcznienia, podziałów majątkowych oraz nowych form oczynszowania związanych z kolonizacją olęderską i fryderycjańską w epoce nowożytnej. (abstrakt oryginalny)

EN

The article presents the results of research related to the legal and political determinants of the development of the rural settlement in Middle Ages and Modern Period in the prepartition Łęczyca and Sieradz voivodeships. In the light of historical sources in confrontation with historiography one can indicate the general features shaping the rural settlement in the context of the discussed category of factors. The article analyzes the impact of fortified settlements administration, development of large estates and the reception of German law during the Middle Ages, as well as the processes of refeudalization and expansion of manorial economy, divisions of property and new forms of rental settlement related with Dutch and Frederician colonization in the Modern Period. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Osadnictwo; Osadnictwo rolnicze; Historiografia

EN

Colonization; Agricultural settlement; Historiography

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica
• Rocznik: 2014
• Numer: nr 17 Wybrane problemy badawcze geografii politycznej
• Strony: 203--234

Twórcy

autor

Tomasz Figlus

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Arnold S., 1968, Władztwo biskupie na grodzie wolborskim w wieku XIII, [w:] Arnold S., Z dziejów średniowiecza. Wybór pism, Warszawa.
• Baranowski B., 1955, Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w województwie łęczyckim i wschodniej części województwa sieradzkiego do połowy XVII wieku, "Zeszyty Naukowe UŁ", 1(1).
• Baranowski B., 1957, Wielkość folwarków szlacheckich w Łęczyckiem w XVIII w., "Zeszyty Naukowe UŁ", 1(5).
• Baranowski B., 1964, Wieś łęczycka w XVII i XVIII w., [w:] Ziemia łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości, Łódź.
• Baranowski B., 1970, Struktura gospodarcza regionu łęczycko-sieradzko-wieluńskiego w XVI-XVIII w., "Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Humanistyczno-Społeczne", 1(72).
• Bardach J., 1960, Polskie państwo wczesnopiastowskie, "Kwartalnik Historyczny", 67(4).
• Baruch M., 1930, Rzgów i wsie okoliczne: studia i szkice historyczne z dziejów dawnej włości kapitulnej krakowskiej w Sieradzkim i Łęczyckim, Pabianice.
• Borawska D., 1964, Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach trzydziestych XI w., Warszawa.
• Breyer A., 1938, Deutsche Siedlungen in Mittelpolen, [w:] Kauder V. (red.), Das Deutschtum in Mittelpolen, Leipzig.
• Buczek K., 1958, Książęca ludność służebna w Polsce wczesnofeudalnej, Wrocław-Kraków.
• Buczek K., 1970, Organizacja opolna w Polsce średniowiecznej, "Studia Historyczne", 13(2).
• Buczek K., 1972, Powozowe-poradlne-podymne, "Przegląd Historyczny", 63(3).
• Burszta J., 1958, Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej. O tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowaniu wsi, Wrocław.
• Chmielowska A., 1962, Osadnictwo otwarte i podgrodowe z XI-XIII w. w Sieradzu, "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna", 7.
• Chmielowska A., 1966, Z badań nad wczesnośredniowiecznym kompleksem osadniczym w Rozprzy, pow. Piotrków Trybunalski, "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna", 13.
• Chmielowska A., 1975, Osadnictwo w Polsce środkowej w okresie od połowy X do połowy XIII w., "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego w Łodzi. Seria Archeologiczna", 22.
• Chmielowska A., 1979, Badania nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym i jego wiejskim zapleczem na obszarze Polski Środkowej, "Acta Universittis Lodziensis, Nauki Humanistyczno-Społeczne", 1(36).
• Ćwiek Z., 1966, Z dziejów wsi koronnej XVII w., Warszawa.
• Dobosz J., 2002, Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań.
• Dobrowolska M., 1961, Przemiany środowiska geograficznego Polski do XV wieku, Warszawa.
• Dulinicz M., 2001, Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej. Studium archeologiczne, Warszawa.
• Dunin-Wąsowiczowa A., 1998, Rozmieszczenie własności ziemskiej w województwie sieradzkim i łęczyckim w końcu XVI wieku, [w:] Rutkowski H. (red.), Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, cz. I, Mapy i plany, Warszawa.
• Dylik J., 1948, Rozwój osadnictwa w okolicach Łodzi, "Acta Geographica Lodziensia", 2.
• Dylik J., 1971, Województwo ze stolicą bez antenatów. Geografia historyczna województwa łódzkiego, Łódź.
• Figlus T., 2009, Z badań na rozwojem osadnictwa i morfogenezą wsi olęderskich w Polsce, [w:] Kasprzak L. (red.), Badania podstawowe i aplikacyjne w naukach geograficznych, Poznań.
• Figlus T., 2011, Rozwój osadnictwa wiejskiego w województwie łęczyckim w XV i XVI wieku, Praca magisterska napisana w Katedrze Historii Średniowiecznej UŁ, mps w Bibliotece Instytutu Historii UŁ, Łódź.
• Figlus T., 2013, Morfogeneza wsi na obszarze Polski Środkowej, Praca doktorska napisana w Katedrze Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych UŁ, mps w Bibliotece UŁ, Łódź.
• Figlus T., Kaczyńska D., 2012, Dawne miasta o genezie wiejskiej z nierozwiniętym układem urbanistycznym na przykładzie Polski Środkowej oraz Pomorza Zachodniego, [w:] Fortuniak K. i in. (red.), Przestrzeń w badaniach geograficznych, Łódź.
• Fijałek J., 1952, Pabianice i włość pabianicka w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku, Łódź.
• Gąsiorowski A., 1962, Szerzenie się tzw. prawa niemieckiego na wsi śląskiej - uwagi dyskusyjne, "Roczniki Historyczne", 28.
• Gieysztor A., 1954, Geneza państwa polskiego w świetle nowszych badań, "Kwartalnik Historyczny", 61(1).
• Gieysztorowa I., 1963, Badania nad historią zaludnienia Polski, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", 11.
• Goldberg J., 1957, Osadnictwo olęderskie w dawnym województwie łęczyckim i sieradzkim, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego", Seria I, Nauki Humanistyczno- -Społeczne, 5.
• Grodecki R., 1930, Początki immunitetu w Polsce, Lwów.
• Grodecki R., 1931, Wole, Lgoty. Studia z historii społecznej i gospodarczej poświęcone Franciszkowi Bujakowi, Lwów.
• Heike O., 1979, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen 1795-1945, Leverkusen.
• Ingot S., 1927, Stosunki społeczno-gospodarcze w dobrach biskupstwa włocławskiego w pierwszej połowie XVI wieku, Lwów.
• Kaczmarczyk Z., 1945, Kolonizacja niemiecka na wschód od Odry, Poznań.
• Kaczmarczyk Z., Szczaniecki M., 1951, Kolonizacja na prawie niemieckim w Polsce a rozwój renty feudalnej, "Czasopismo Prawno-Historyczne", 3.
• Kamińska J., 1953, Grody wczesnośredniowieczne ziem Polski środkowej na tle osadnictwa, Łódź.
• Kamińska J., 1970, Rozwój osadnictwa w rejonie Burzenina nad Wartą od VI do XIV wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• Kamińska J., 1971, Grody Polski środkowej w organizacji wczesnopaństwowej, "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna", 18.
• Kamler M., 1976, Folwark szlachecki w Wielkopolsce w latach 1580-1655, Warszawa.
• Korta W., 1961, Rozwój terytorialny wielkiej własności feudalnej w Polsce do połowy XII wieku, "Sobótka", 16.
• Kossmann O.E., 1942, Die Anfänge des Deutschtums im Litzmannstädter Raum Hauländer- und Schwabensiedlung, Leipzig.
• Koter M., Kulesza M., 2006, Forms of rural settlements in Poland and their transformation in the course of history, "DELA", 25, Ljubljana.
• Kulesza M., 2001, Morfogeneza miast na obszarze Polski Środkowej w okresie przedrozbiorowym. Dawne województwa łęczyckie i sieradzkie, Łódź.
• Kuraś S., 1971, Przywileje prawa niemieckiego miast i wsi małopolskich XIV-XV wieku, Wrocław.
• Labuda G., 1946, Studia nad początkami państwa polskiego, Poznań.
• Lalik T., 1967, Organizacja grodowo-prowincjonalna w Polsce w XI i początku XII wieku, "Studia z Dziejów Osadnictwa", 5.
• Łaszczewska T., 1975, Polska Środkowa w okresie wędrówek ludów i początkach wczesnego średniowiecza, "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna", 22.
• Łaszczyńska O., 1947, Najstarsze papieskie bulle protekcyjne dla biskupstw polskich, Poznań.
• Łowmiański H., 1960, Podstawy gospodarcze i społeczne powstawania państwa polskiego i jego rozwoju do początku XII wieku, "Kwartalnik Historyczny", 68(4).
• Małowist M., 1953, Problematyka gospodarcza badań wczesnośredniowiecznych, "Studia Wczesnośredniowieczne", 1.
• Mitkowski J., 1947, Początki klasztoru cystersów w Sulejowie (wiek XII i XIII), "Sprawozdania PTPN", 14(1/2).
• Modzelewski K., 1961, Z badań na organizacją służebną w Polsce wczesnofeudalnej, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", 9(4), Warszawa.
• Modzelewski K., 1980, Między prawem gruntowym a książęcym władztwem gruntowym. Instytucja kasztelanii majątkowych Kościoła w Polsce XII-XIII w., "Przegląd Historyczny", 71(3).
• Modzelewski K., 2000, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego (X-XII wiek), Poznań.
• Nadolski A., 1955, W sprawie datowania i rekonstrukcji umocnień grodowych w Łęczycy, "Studia Wczesnośredniowieczne", 3.
• Nadolski A., 1965, Spicymierz nad Wartą - średniowieczny zespół osadniczy, "Archeologia Polska", 10(2).
• Parczewski M., 1988, Początki kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce. Krytyka i datowanie źródeł archeologicznych, Kraków.
• Podwińska Z., 1971, Zmiany form osadnictwa wiejskiego na ziemiach polskich we wcześniejszym średniowieczu (źreb, wieś, opole), Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk.
• Poklewski T., 1955, Badania wykopaliskowe na kępie przy grodzisku łęczyckim, "Studia Wczesnośredniowieczne", 3.
• Poklewski T., 1971, Próba archeologiczna rekonstrukcji włości średniowiecznej Spicymierz nad Wartą, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", 19(3).
• Rosin R., 1959, Studia z dziejów miast dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego (XII-XVI w.), "Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń ŁTN", 14(1).
• Rosin R., 1975, Wolbórz i jego okolice w XI-XVI w. Kasztelania, osadnictwo, miasto, [w:] Rosin R. (red.), 400-lecie śmierci Andrzeja Frycza Modrzewskiego.700-lecie nadania praw miejskich Wolborzowi, Materiały sesji popularno-naukowej z 24 IX 1972 r., Łódź.
• Rusiński W., 1957, Uwagi o zniszczeniach po wojnach z II poł. XVII w., [w:] Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655-1660, t. 2, Warszawa.
• Rutkowski J., 1986, Co to były folwarki w dawnej Polsce, [w:] Rutkowski J. (red.), Wieś europejska późnego feudalizmu, Warszawa.
• Samsonowicz H., 1972, Miasto i wieś na prawie niemieckim w późnym średniowieczu Polski, "Przegląd Historyczny", 63(3).
• Schiewe M., 2000, Die südpreußischen Kolonien 1802-1806, "Altpreußische Geschlechterkunde", 30.
• Sikora J., 2007, Polska Centralna we wczesnym średniowieczu w świetle badań archeologicznych i osadniczych, "Slavia Antiqua", 48.
• Sikora J., 2009, Ziemie centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno osadnicze, Łódź.
• Sobczak T., 1955, Zmiany w stanie posiadania dóbr ziemskich w województwie łęczyckim od XVI do XVIII wieku, "Roczniki Dziejów Społeczno-Gospodarczych", 17.
• Szałygin J., 2008, Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego na ziemi łęczyckiej, Warszawa.
• Szczaniecki M., 1938, Nadania ziemi na rzecz rycerzy w Polsce do końca XIII w., Poznań.
• Ślaski K., 1954, Zaludnienie puszcz Polski zachodniej w okresie do XIV w., "Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych", 16.
• Topolski J., 1955, Rozwój latyfundium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII w., Poznań.
• Topolski J., 1977, Dynamika rozwoju Polski feudalnej oraz założenia modelu gospodarki polskiej XVI-XVIII w., [w:] Topolski J. (red.), Gospodarka polska a europejska XVI-XVIII w., Poznań.
• Trawkowski S., 1960, W sprawie roli kolonizacji niemieckiej w przemianach kultury materialnej na ziemiach polskich w XIII wieku, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", 8(2).
• Tymieniecki K., 1936, Niewolni, wolni i przypisańcy w Polsce przed kolonizacją na prawie niemieckim, "Sprawozdania Towarzystwa Nauk we Lwowie", 16.
• Tymieniecki K., 1954, Przemiany w ustroju wsi polskiej wczesnofeudalnej i ich wpływ na rozwój sił wytwórczych, "Kwartalnik Historyczny", 63(3).
• Tymieniecki K., 1958, W sprawie powstania tzw. "wtórnego poddaństwa" w Europie Środkowej, "Roczniki Historyczne", 24.
• Wajs H., 1986, Powinności feudalne chłopów na Mazowszu od XIV do początku XVI wieku (w dobrach monarszych i kościelnych), Wrocław.
• Warężak J., 1929, Rozwój uposażenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w średniowieczu z uwzględnieniem stosunków gospodarczych w XIV i XV wieku, Lwów.
• Wąsicki J., 1953, Kolonizacja pruska w okresie Prus Południowych 1793-1806, "Przegląd Zachodni", 9(9/10).
• Wąsicki J., 1957, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe (1793-1806), Wrocław.
• Wojtkowiak S., 1964, W sprawie stosunków plemiennych na obszarze dawnej ziemi rudzkiej, "Rocznik Łódzki", 9.
• Woźniak K., 1995, Z problemów niemieckiego osadnictwa rolnego w okolicach Łodzi w początkach XIX wieku. Obrót ziemią, "Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historia", 52.
• Woźniak K., 2013, Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 roku. Procesy i jego interpretacje, Łódź.
• Wyczański A., 1954, O folwarku szlacheckim w Polsce XVI stulecia, "Kwartalnik Historyczny", 61(4).
• Wyczański A., 1959, Studia nad folwarkiem szlacheckim w Polsce 1500-1580, Warszawa.
• Wyczański A., 1964, Geneza i rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, [w:] Baranowski B., Topolski J. (red.), Zarys historii gospodarstwa wiejskiego, t. 2, Warszawa.
• Wyczański A., 1973, Polska w Europie XVI stulecia, Warszawa.
• Zajączkowski S., 1957, O tzw. osadach służebnych na dawnych ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej, "Zeszyty Naukowe UŁ", 1(5).
• Zajączkowski S., 1958, Opactwo "na łęczyckim grodzie" i jego uposażenie. Przyczynek do dziejów osadnictwa dawnej ziemi łęczyckiej w XI w., " Rocznik Łódzki", 1.
• Zajączkowski S., 1961, Opole chropskie. Przyczynek do genezy dawnych dóbr pabianickich kapituły krakowskiej, "Rocznik Łódzki", 5.
• Zajączkowski S., 1963a, Dawne ziemie łęczycka i sieradzka w połowie XII wieku, "Rocznik Historyczny", 29.
• Zajączkowski S., 1963b, O materiałach do geografii historycznej dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej, "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna", 22(1).
• Zajączkowski S., 1964a, O posiadłościach klasztoru trzemeszeńskiego w Łęczyckiem, "Roczniki Historyczne", 30.
• Zajączkowski S., 1964b, Uwagi nad osadnictwem dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej (do przełomu XI i XII w.), "Rocznik Łódzki", 9.
• Zajączkowski S., 1966, Studia nad osadnictwem dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej w XII-XIV w. Uwagi i spostrzeżenia, "Studia z Dziejów Osadnictwa", 4.
• Zajączkowski S.M., 1961, Uwagi nad najdawniejszymi dziejami Rozprzy, "Rocznik Łódzki", 2.
• Zajączkowski S.M., 1964, Wielowioskowa własność szlachecka w dawnych ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej w drugiej połowie XIII i w XIV w., "Rocznik Łódzki", 9.
• Zajączkowski S.M., 1966, Studia nad wielowioskową własnością szlachecką w Łęczyckiem i Sieradzkiem i jej rola w osadnictwie (od końca XIV do połowy XVI w.), "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", 14(2).
• Zajączkowski S.M., 1969, Ziemie łęczycka i sieradzka od końca XIV do początków XVI wieku, Łódź.
• Zajączkowski S.M., 1970, Początki folwarku w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej (do początków XVI w.), "Roczniki Dziejów Społeczno-Gospodarczych", 31.
• Zajączkowski S.M., 1972, Sieć osadnicza i struktura własnościowa osadnictwa dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej w początkach XVI w., "Slavia Antiqua", 19.
• Zajączkowski S.M., 1974, O lokacjach wsi na prawie niemieckim w Łęczyckiem i Sieradzkiem od końca XIV do początków XVI wieku, Łódź.
• Zajączkowski S.M., 1985, O przeszłości wsi starostwa łęczyckiego do trzeciej ćwierci XVI wieku, "Rocznik Łódzki", 35.
• Zajączkowski S.M., 1986, Z dziejów wsi starostwa inowłodzkiego do trzeciej ćwierci XVI w., "Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historia", 23.
• Zajączkowski S.M., 1987, Zarys dziejów klucza piątkowskiego i tenuty zduńskiej arcybiskupa gnieźnieńskiego (do lat siedemdziesiątych XVI wieku), "Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica", 29.
• Zajączkowski S.M., 1989, Uwagi nad dziejami wsi kolegiaty łęczyckiej (do połowy lat siedemdziesiątych XVI w.), "Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historia", 36.
• Zajączkowski S.M., 2000, Uwagi nad dziejami dóbr łaznowskich i niesułkowskich biskupstwa włocławskiego do końca XVI wieku, Łódź.
• Zientara B., 1956, Z zagadnień spornych tzw. "wtórnego poddaństwa" w Europie Środkowej, "Przegląd Historyczny", 47(1).
• Zimmermann K., 1915, Fryderyk Wielki i jego kolonizacja na ziemiach polskich, t. 1-2, Poznań.
• Żytkowicz L., 1962, Studia nad gospodarstwem wiejskim w dobrach kościelnych w XVI w., Warszawa.
• Żytkowicz L., 1970, Okres gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (XVI-XVIII w.), [w:] Ingot S. (red.), Historia chłopów polskich, Warszawa.
• Żytkowicz L., 1985, Próby regulacji pańszczyzny w Polsce w latach 1477-1520, "Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych", 45, Warszawa-Poznań.

Identyfikatory

DOI

11089/10724