Płeć w przestrzeni wiejskiej

• Autorzy: Helena Grochola-Szczepanek

Warianty tytułu

Gender in the Rural Space

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Istotą artykułu jest przedstawienie modelu funkcjonowania płci w środowisku wiejskim, wskazanie najważniejszych męskich i kobiecych ról oraz sposobu postrzegania płci. Tradycyjna społeczność wiejska wytworzyła w ciągu wieków własny układ płci, który różni się od znanego z kultury ogólnej. Badania na południu Małopolski wskazują na wyraźny podział na świat kobiecy i męski. Te dwa światy istnieją obok siebie, ale także w opozycji do siebie. Kobiety i mężczyźni pracują i realizują się w odmiennych przestrzeniach. Kobieca aktywność ogranicza się do sfery prywatnej, domu, rodziny, wychowania dzieci i pracy w gospodarstwie. W sferze publicznej dominuje świat męski. Mężczyzna pracuje poza domem, zarabia na utrzymanie rodziny, podejmuje ważne decyzje i reprezentuje swoją rodzinę na zewnątrz. W tradycyjnym układzie męsko-damskim dominujący jest mężczyzna, a kobieta - podporządkowana. Indywidualizm i odstępstwa od przyjętych schematów przyjmowane są negatywnie. Należy podkreślić, że kobiety podlegają większej kontroli społecznej niż mężczyźni oraz krytyce w sytuacjach niepożądanych, na przykład konkubinat, rozwód. Kultura masowa oraz przemiany społeczne wpływają obecnie na zmiany w wiejskim układzie męsko-damskim oraz światopoglądzie mieszkańców dotyczącym męskości i kobiecości. (abstrakt oryginalny)

EN

The essence of the article is to present how the model of gender exists in the rural environment, to identify the most important male and female roles and to show the way gender is perceived. Over the centuries traditional rural community has created its own system of gender that is different from the one present in the mass culture. Research in the south of the Lesser Poland area shows a clear distinction between feminine and masculine worlds. These two worlds exist side by side, but also in opposition to each other. Men and women work and fulfil their roles in different areas. Female activity is confined to the private sphere; home, family, raising children and working on the farm. Public sphere is male-dominated. Man works outside home, earns money to support his family, makes important decisions and represents his family outside. Man is dominant and woman - subordinated in the traditional male and female system. Individualism and deviations from the accepted norms are perceived as negative. It should be noted that women are subject to greater public control and criticism than men in undesirable situations, such as cohabitation or divorce. Mass culture and social transformations are influencing changes in the rural male-female system and in the local world view regarding masculinity and femininity.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Tożsamość; Aktywizacja obszarów wiejskich; Języki regionalne; Konkubinat

EN

Identity; Activation of rural areas; Regional languages; Cohabitation

• Czasopismo: Horyzonty Wychowania
• Rocznik: 2014
• Tom: 13
• Numer: nr 27
• Strony: 51--69

Twórcy

autor

Helena Grochola-Szczepanek

• Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie

Bibliografia

• Aktorzy życia publicznego. Płeć jako czynnik różnicujący, red. R. Siemieńska, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.
• Bańkowski A., Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1-2, PWN, Warszawa 2000.
• Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.
• Głażewska E., Kisio U., Komunikacja niewerbalna. Płeć i kultura. Wybór zagadnień, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012.
• Grochola-Szczepanek H., Badania języka mieszkańców wsi w kontekście przemian społecznych, "Socjolingwistyka" 2013, 27, s. 43-53.
• Grochola-Szczepanek H., Język mieszkańców Spisza. Płeć jako czynnik różnicujący, Prace IJP PAN 139, IJP PAN, Kraków 2012.
• Gromkowska A., Kobiecość w kulturze globalnej. Rekonstrukcje i reprezentacje, Wydawnictwo Wolumin, Poznań 2002.
• Janion M., Kobiety i duch inności, wyd. 2, Sic!, Warszawa 2006.
• Jazowski A., Opowieści ludu spiskiego, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1967.
• Kartoteka Słownika gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej IJP PAN, Kraków.
• Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2005.
• Kąś J., Kulturowy stereotyp mężczyzny i kobiety w środowisku wiejskim. Na materiale gwar orawskich, w: Płeć w języku i kulturze, red. J. Anusiewicz, K. Handke, "Język a Kultura", t. 9, Wiedza o Kulturze, Wrocław 1994, s. 119-130.
• Kąś J., Słownik gwary orawskiej, wyd. 2, Księgarnia Akademicka, Kraków 2011.
• Krawczyk-Tyrpa A., Tabu w dialektach polskich, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2011, s. 111-134.
• Pakszysz E., Heller W., Humanistyka i płeć III. Publiczna przestrzeń kobiet: obrazy dawne i nowe, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1999.
• Pelcowa H., Społeczne i kulturowe uwarunkowania słownictwa gwarowego a determinanty płci, w: Modernizm i feminizm. Postacie kobiece w literaturze polskiej i obcej, red. E. Łoch, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001, s. 257-267.
• Płeć w języku i kulturze, red. J. Anusiewicz, K. Handke, "Język a Kultura", t. 9, Wiedza o Kulturze, Wrocław 1994.
• Renzetti C.M., Curran D.J., Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, przekł. A. Gromkowska-Melosik, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
• Siemieńska R., Nie mogą, nie chcą czy nie potrafią? O postawach i uczestnictwie politycznym kobiet w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000.
• Sikora K., Grzeczność językowa wsi, cz. 1, System adresatywny, Wydawnictwo UJ, Kraków 2010.
• Słownik gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej IJP PAN, t. 1, red. M. Karaś, Ossolineum, Wrocław-Kraków 1981; t. 3, red. J. Reichan, S. Urbańczyk, Ossolineum, Wrocław-Kraków 1991.
• Spain D., Gendered Spaces, The University of Nort Carolina Press, Chapel Hill-London 1992.
• Szymczak M., Polskie gwarowe nazwy panny mającej nieślubne dziecko, w: Symbolae philologicae in honorem Vitoldi Taszycki, "Prace Komisji Językoznawstwa PAN" 17, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 366-372.
• Wiśniewska H., Świat płci baroku zaklęty w słowach, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2003.
• Zborowski J., Słownik gwary Zakopanego i okolic, oprac. i uzup. z materiałów autora przez Zespół Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk pod kier. J. Okoniowej, Wydawnictwo DWN, Zakopane-Kraków 2009.