Wykorzystanie zasobów dziedzictwa archeologicznego w województwie śląskim dla celów turystycznych

• Autorzy: Dominik Abłamowicz , Krystyna Dwucet

Warianty tytułu

Making Use of the Resources of the Archaeological Heritage in the Silesian Province for Tourist Purposes

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Dziedzictwo archeologiczne będące spuścizną po pozostałościach populacji z minionych epok obejmuje m.in.: jaskinie, grodziska, zamki, cmentarzyska, miejsca kultu, pojedyncze zabytki, stanowi element otaczającego nas środowiska i pełni różne funkcje. Najstarsze ślady obecności człowieka na Górnym Śląsku wiązane są z okresem 200-230 ka BP. Z tego okresu pochodzą m.in. artefakty z Makowa w gminie Racibórz oraz zespoły zabytków z Raciborza Studziennej. Stopień rozpoznania dawnego osadnictwa na Górnym Śląsku jest bardzo dobry. Instytucjonalnie badaniami i udostępnianiem obiektów archeologicznych zajmuje się Śląska Służba Ochrony Zabytków, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska w Katowicach oraz muzea. Górnośląskie obiekty archeologiczne występują w obrębie: intensywnej zabudowy miejskiej (np. grodziska średniowieczne w Bytomiu, średniowieczne Gródki stożkowate w Mikołowie, cmentarzysko w Częstochowie-Rakowie); ekstensywnej zabudowy podmiejskiej (np. średniowieczne gródki stożkowate w Tarnowskich Górach-Tarnowicach, w Zabrzu-Mikulczycach czy cmentarzyska kurhanowe w Raciborzu-Oborze); krajobrazu rolniczo-przemysłowego (np. grodziska i zamki w Raciborzu-Ostrogu, średniowieczne gródki stożkowe w Rudzie Śląskiej-Kochłowicach); krajobrazu wiejsko-rolniczego (np. grodziska pradziejowe w Łubowicach k. Raciborza, obiekty pokopalniane, związane ze średniowieczną produkcją żelaza w Woźnikach k. Częstochowy, jaskinie i schroniska skalne oraz średniowieczne dzieła obronne na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej); krajobrazu leśno-rolniczego (np. grodziska pradziejowe i średniowieczne w Jędrychowicach k. Głubczyc, Lubomia, Wodzisławia Śl., jaskinie i zamki Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej). Z przeprowadzonych badań wynika, że w trakcie realizacji zamierzeń związanych z adaptacją obiektów archeologicznych dla celów turystycznych nie bierze się pod uwagę atrakcyjności turystycznej otoczenia obiektów, a projekty i plany opierają się głównie na pasji i chęci zainteresowanego grona osób (poza kopalnią i sztolnią w Tarnowskich Górach). Większość zagospodarowanych obiektów przewidzianych jest do percepcji biernej (na zasadzie oględzin), bez możliwości czynnego włączenia się w zrozumienie i poznanie przekazywanych treści. Udostępnianie do zwiedzania obiektów archeologicznych w stosunku do istniejącego potencjału jest znikome. Znikome są również informacje na ich temat, za wyjątkiem unikatowego w skali kraju obiektu historycznego (a także archeologicznego), obejmującego kompleks podziemnych tras turystycznych w kopalni kruszców srebronośnych w Tarnowskich Górach oraz dobrze odrestaurowanego zamku w Będzinie. Poza tym zamkiem inne średniowieczne obiekty warowne występujące na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (w części woj. śląskiego) nie zostały do dziś zagospodarowane. (abstrakt oryginalny)

EN

The archaeological heritage, being the succession remaining after the populations of the past times which includes, among other objects, caves, ramparts, castles, places of worship, and individual historical objects, is an element of the surrounding environment and serves various functions. The oldest traces of human presence in Upper Silesia are related to the period of 200-230 ka BP. That is the time of origin of the artifacts from Maków in the commune of Racibórz or historical complexes from Racibórz Studzienna, among other objects. Old settlement in Upper Silesia has been researched to a great extent. Institutions that research archaeological objects and make them available include Śląska Służba Ochrony Zabytków (the Silesian Service for Monument Protection), Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego (the Landscape Park Agency of the Silesian Province), Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska (Upper Silesia Cultural Heritage Center) in Katowice and museums. Upper-Silesian archaeological objects occur within: intensive urban architecture (e.g. medieval castle ruins in Bytom, medieval conical strongholds in Mikołów, burial ground in Częstochowa-Raków); extensive suburban architecture (e.g. medieval conical strongholds in Tarnowskie Góry-Tarnowice and Zabrze-Mikulczyce, or mound burial grounds in Racibórz-Obora); rural-industrial landscape (medieval cities and castles in Racibórz-Ostróg, medieval conical strongholds in Ruda Śląska-Kochłowice); country-rural landscape (e.g. ancient ramparts in Łubowice near Racibórz, mining objects related to medieval iron production in Woźniki near Częstochowa, caves and rock shelters, or medieval defence posts in the Kraków-Częstochowa Upland); forest-urban landscape (e.g. ancient and medieval ramparts in Jędrychowice near Głubczyce, Lubom, Wodzisław Śląski, caves and castles in the Kraków-Częstochowa Upland). The research shows that in the process of carrying out the plans related to adaptation of archaeological objects for tourist purposes, tourist attractiveness of the surrounding of the objects is not taken into consideration, and projects and plans are mainly based on passion and willingness of the group of interested people (except for the mine and the adit in Tarnowskie Góry). Most of the managed objects are adapted for passive perception (on the inspection basis) with no opportunity to actively participate in understanding and comprehending the presented contents. The exposition of archaeological objects to visitors is scarce in relation to the existing potential. Information available about them is also minimal, except for the nationwide unique historical (and archaeological) object including the group of underground tourist routes in the silver ore mine in Tarnowskie Góry and well-restored castle in Będzin. Except for that castle, other medieval fortified object existing in the Kraków-Częstochowa Upland (in the area of the Silesian Province) have not been managed until the present. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Dziedzictwo kulturowe; Archeologia; Turystyka kulturowa; Turystyka; Zabytki; Szlaki turystyczne; Budowla historyczna; Atrakcyjność turystyczna; Produkt turystyczny; Nieruchomości turystyczne

EN

Cultural heritage; Archaeology; Cultural tourism; Tourism; Monuments; Tourist routes; Historical building; Touristic attractiveness; Tourist product; Touristic real estates

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe / Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach
• Rocznik: 2006
• Numer: nr 30 Zeszyt Naukowy Katedry Geografii i Ekorozwoju
• Strony: 7--30

Twórcy

autor

Dominik Abłamowicz

autor

Krystyna Dwucet

Bibliografia

• Abłamowicz R.: Cmentarzysko kultury łużyckiej w Orzechu, gm. Świerklaniec, woj. Katowice, "Śląskie Prace Prehistoryczne" 1994, t. 3, s. 24-102.
• Błaszczyk W.: Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, "Rocznik Muzeum w Częstochowie", 1965, t. 1, s. 25-224.
• Bogdanowski J.: Czytanie krajobrazu, "Krajobrazy Dziedzictwa Narodowego" 2000, nr 1, s. 7-18.
• Borek H.: Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Opole 1988.
• Bugiel S.: Drewniane kościoły województwa śląskiego, (maszynopis pracy dyplomowej w archiwum Katedry Geografii Turystycznej i Ekorozwoju Wydziału Zarządzania Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej w Katowicach-Piotrowicach), Katowice 2000.
• Dobrzański B. (red.): Polska. Mapa gleb. Podziałka 1:500 000, Warszawa 1972.
• Drabina J.: Najstarsze informacje źródłowe o okręgu tarnogórskim, [w:] 470 lat Tarnowskich Gór. Materiały z sesji naukowej 7-8 października 1996 r. w Muzeum w Tarnowskich Górach (red. J. Drabina), s. 7-13, Tarnowskie Góry 1997.
• Drabina J. (red.): Okręg tarnogórski w średniowieczu w świetle badań historycznych i toponomastycznych. Uwarunkowania średniowiecznego osadnictwa, [w:] Historia Tarnowskich Gór, s. 22-23, Tarnowskie Góry 2000.
• Dwucet K.: Zróżnicowanie rzeźby na tle lotologii utworów pyłowych Płaskowyżu Rybnickiego, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 795, Katowice 1986.
• Dwucet K.: Atrakcyjność turystyczna rynków wybranych miast woj. śląskiego, "Zeszyt Naukowy Katedry Turystyki oraz Katedry Geografii Turystycznej i Ekorozwoju" (red. T. Żabińska), "Zeszyty Naukowe Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej" 2000, nr 9, s. 17-54.
• Gilewska S.: Wyżyna Śląsko-Małopolska, [w:] Geomorfologia Polski t. 1 (red. M. Klimaszewski), s. 232-339, Warszawa 1972.
• Gładysz A.: Kultura, [w:] Tarnowskie Góry. Zarys rozwoju powiatu (oprac. H. Rechowicz), s. 493-504, Katowice 1969.
• Gradziński M.: Jaskinie Jury Ojcowskiej, [w:] Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej (red. J. Lech, J. Partyka), s. 95-124, Ojców 2001.
• Kaczmarski B., Kościk J., Ładogórski T., Wosch A.: Śląsk w końcu XVIII wieku. Skala 1: 500 000, [w:] Śląsk w końcu XVIII wieku, t. II, cz. 1-2 (red. J. Janczak), Atlas historyczny Polski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984.
• Kaczmarzyk E., Młodkowska-Przepiórowska I., Nabiałek K., Kuźma A.: Częstochowa. Jak to dawniej bywało, Wydawnictwo Miejskiego Ośrodka Promocji i Rozwoju Regionalnego w Częstochowie, Częstochowa 2002.
• Klimek K., Starkel L.: Kotliny Podkarpackie, [w:] Geomorfologia Polski, t. 1 (red. M. Klimaszewski), s. 116-166, Warszawa 1972.
• Kocka-Krenz H.: Kruszec srebrny na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, [w:] Surowce mineralne w pradziejach i we wczesnym średniowieczu Europy Środkowej (red. B. Gediga), Prace Komisji Archeologicznej nr 6, s. 81-90, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988.
• Kondracki J.: Geografia fizyczna Polski, Warszawa 1988.
• Kondracki J.: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Warszawa 1994.
• Kondracki J.: Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998.
• Kozłowski J.K.: Paleolit na Górnym Śląsku, Prace Komisji Archeologicznej nr 5, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964.
• Kozłowski J.K., Kozłowski S.K.: Epoka kamienia na ziemiach polskich, Warszawa 1977.
• Kwak J.: Zycie gospodarczo-społeczne. Górnictwo, [w:] Historia Tarnowskich Gór (red. J. Drabina), s. 81-84, Tarnowskie Góry 2000.
• Leberschek J.: Z dziejów Siewierza i ziemi siewierskiej do końca XIII w., [w:] Siewierz, Czeladź, Koziegłowy. Studia i materiały do dziejów ziemi siewierskiej (red. F. Kiryk), s. 119-146, Katowice 1994.
• Loska W.: Obiekty techniki jako atrakcje turystyczne Górnego Śląska, (maszynopis pracy magisterskiej w archiwum Katedry Turystyki Wydziału Zarządzania Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej w Katowicach), Katowice 2000.
• Loska W.: Zabytki techniki jako atrakcje turystyczne Górnego Śląska, "Zeszyt Naukowy Katedry Turystyki oraz Katedry Geografii Turystycznej i Ekorozwoju" (red. T. Żabińska), "Zeszyty Naukowe Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej" 2000, nr 9, s. 79-127.
• Middleton V.T.C.: Marketing w turystyce, Warszawa 1996.
• Mierzwiński A.: Przemiany osadnicze społeczności kultury łużyckiej na Śląsku, Wrocław 1993.
• Młodkowska-Przepiórowska I.: Rezerwat archeologiczny Częstochowa-Raków, Kielce (folder), bez daty.
• Modrzyński J.: Zabytki górnictwa kruszcowego, [w:] Tarnowskie Góry. Zarys rozwoju powiatu (oprac. H. Rechowicz), s. 143-150, Katowice 1969.
• Molenda D.: Ziemie powiatu tarnogórskiego w epoce feudalnej. Górnictwo, [w:] Tarnowskie Góry. Zarys rozwoju powiatu (oprac. H. Rechowicz), s. 59-65, Katowice 1969.
• Moszny J.: Kopalnia Zabytkowa. Muzeum Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry (folder), bez daty.
• Nyrek A.: Gospodarka leśna na Górnym Śląsku od połowy XVII do połowy XIX wieku, Wrocław 1975.
• Okoń D., Labocha T., Kłys G.: Park Krajobrazowy "Orlich Gniazd", [w:] Informator o Zespole Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego (red. G. Morcinek), s. 5-14, Dąbrowa Górnicza 2000.
• Piaskowski J.: Rodzaje rud stosowanych do wytopu żelaza na ziemiach Polski w starożytności i we wczesnym średniowieczu, [w:] Surowce mineralne w pradziejach i we wczesnym średniowieczu Europy Środkowej (red. B. Gediga), Prace Komisji Archeologicznej nr 6, s. 63-80, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988.
• Piwarski K.: Jan III Sobieski na Śląsku w r. 1683, Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku t. IV, s. 7-21, Kraków 1934.
• Orzechowski K.: Terytorialne podziały w przeszłości Śląska, "Kwartalnik Opolski" 1972, nr 1, s. 5-22.
• Orzechowski K.: Terytorialne podziały w przeszłości Śląska, "Kwartalnik Opolski" 1972, nr 2, s. 28-44.
• Orzechowski K.: Terytorialne podziały w przeszłości Śląska, "Kwartalnik Opolski" 1972, nr 3, s. 5-22.
• Panic I.: Historia osadnictwa w księstwie opolskim we wczesnym średniowieczu, Katowice 1992.
• Pierzak J.: Zamek biskupów krakowskich w Sławkowie, Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, "Archeologia" 2000, z. 15.
• Piskozub A.: Dziedzictwo polskiej przestrzeni. Geograficzno-historyczne podstawy przestrzennych ziem polskich, Wrocław 1987.
• Polonius A.: Jaskinie jako obiekty przyrody nieożywionej w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd i ich ochrona, "X Sympozjum Jurajskie. Człowiek i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej", s. 41-46, Dąbrowa Górnicza 2000.
• Szydłowska E.: Zagadnienie eksploatacji ołowiu w kulturze łużyckiej, [w:] Surowce mineralne w pradziejach i we wczesnym średniowieczu Europy Środkowej (red. B. Gediga), Prace Komisji Archeologicznej nr 6, s. 41-52, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988.
• Szydłowska E.: Użytkowanie metali kolorowych przez ludność podgrupy częstochowsko-gliwickiej kultury łużyckiej, [w:] Dziedzictwo kulturowe epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na Górnym Śląsku i w Małopolsce. Tzw. grupa górnośląsko-małopolska kultury łużyckiej, "Śląskie Prace Prehistoryczne" 1995, t. 4, s. 85-96, .
• Tyc A.: Najciekawsze obiekty i zjawiska przyrody nieożywionej Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, Dąbrowa Górnicza-Będzin 2001.
• Walker M., Tomczak E.: Zabytki archeologiczne w krajobrazie, "Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 1999-2000", s. 489-499, Katowice 2002.
• Wiszniowska T.: Badania paleontologiczne osadów jaskiniowych na obszarze Parku Krajobrazowego "Orlich Gniazd", "XI Sympozjum Jurajskie. Człowiek i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej" (red. J. Mastaj), s. 13-19, Dąbrowa Górnicza 2002.