Wpływ działalności człowieka na funkcjonowanie jeziora osuwiskowego, na przykładzie Pucołowskiego Stawku w Gorcach

• Autorzy: Krzysztof Buczek

Warianty tytułu

Human impact on the evolution of a landslide lake : Case Study: Lake Pucołowski Stawek in the Gorce Mts.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących wpływu działalności człowieka na funkcjonowanie jeziora osuwiskowego na przykładzie Pucołowskiego Stawku w Gorcach. Analiza danych historycznych, wywiad środowiskowy oraz kilkakrotne kartowanie zmian linii brzegowej i zasięgu jeziora pozwoliły na rekonstrukcję zmian funkcjonowania zbiornika sięgającą początku XX w. Stwierdzono, że jezioro to od czasu jego pierwszego opisu w 1932 r. do lat 80. ubiegłego stulecia nie ulegało zarastaniu i stopniowemu zanikowi, charakterystycznemu dla tego typu zbiorników, co wiązało się z działalnością człowieka. Zaprzestanie wykaszania roślinności wodnej w obrębie misy jeziornej, wypasu w jej obrębie bydła oraz eksploatacji znajdującego się w zbiorniku torfu, zwiększyło tempo zarastania misy jeziornej, doprowadzając w 2008 r. do całkowitego zaniku otwartego lustra wody i przeobrażeniu zbiornika w torfowisko niskie. Właściciele Pucołowskiego Stawku w grudniu 2011 r. pogłębili misę zbiornika, usuwając znajdujące się tam osady organiczne. Skutkiem tych działań była reaktywacja jeziora, którego parametry morfometryczne uległy jednak zmianie w stosunku do okresu sprzed zarośnięcia. Powierzchnia jeziora zmniejszyła się bowiem o ok. 22% w stosunku do stanu z 1968 r., a współczynnik rozwinięcia linii brzegowej zmniejszył się z 1,23 do 1,08. Pogłębienie misy jeziornej miało wpływ na faunę i florę zbiornika, powodując m.in. poprawę warunków siedliskowych płazów zamieszkujących Pucołowski Stawek. Działalność człowieka przyczyniła się zarówno do reaktywacji zbiornika wodnego, przez przywrócenie jego walorów krajobrazowych, jak i do zwiększenia bioróżnorodności obszaru, przez renaturalizację warunków siedliskowych żyjącej w nim fauny wodnej. (abstrakt oryginalny)

EN

The paper presents the results of a study of the human impact on the evolution of a landslide lake. An example of a landslide lake subjected to strong anthropogenic influence is that of the Pucołowski Stawek lake in the Gorce Mts. Historical data analysis, interviews with local inhabitants, and several surveys of the lake area and shoreline at various moments of its history have enabled us to reconstruct the lake's evolution since the early 20th century. Research has shown that since the first field description in 1932, the lake did not become overgrown (as it is very common for this type of lake), until the late 1980s. The reason for its preservation has been human activity. The subsequent acceleration of the overgrowing of the Pucołowski Stawek lake has been connected with the cessation of mowing, grazing and peat extraction in the lake basin. This has led to the full disappearance of this water body and the reservoir to fen type peat bog. In December 2011, the owners of the lake deepened the lake basin and removed organic sediments at the same time. This led to lake reactivation, although with a changed shoreline. The area of the lake basin decreased about 22% compared with its size in 1968. The same is true of the shoreline development factor which is now 1.08 compared with 1.23 in 1968. Dynamic plant succession has been observed since 2012 in the Pucołowski Stawek lake, and the lake area has decreased about 27% compared with its size in 2012. The consequences of the action which led to the deepening of the lake significantly affected the fauna and flora of the reservoir, causing improvement in amphibians' habitat conditions. Human activity in this area has led to water reservoir reactivation, giving it unique landscape value as well as increasing its biodiversity by restoring adequate habitat conditions. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Zbiorniki wodne; Zmiany klimatyczne; Geografia regionalna; Osuwisko

EN

Water container; Climate change; Regional geography; Landslide

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2015
• Numer: z. 142
• Strony: 41--56

Twórcy

autor

Krzysztof Buczek

• Polska Akademia Nauk; Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• Alexandrowicz S.W., 1996, Holoceńskie fazy intensyfikacji ruchów osuwiskowych w Karpatach, Geologia, 22 (3), 223-263.
• Alexandrowicz Z., Margielewski W., 2010, Impact of mass movements on geo- and biodiversity in the Polish Outer (Flysch) Carpathians, Geomorphology, 123, 290-340.
• Bronk Ramsey C., 2001, Development of the Radiocarbon Calibration Program, Radiocarbon, 43 (2), 355-363.
• Burtan J., Paul Z., Watycha L., 1976, Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1 : 50 000. Arkusz Mszana Górna, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Burtan J., Paul Z., Watycha L., 1978, Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000. Arkusz Mszana Górna, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1-68.
• Choiński A., 1988, Wybrane zagadnienia z limnologii fizycznej Polski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Czekaj A., 1993, Ważki (Odonata) Gorców, Wiadomości Entomologiczne, 12 (3), 155-161.
• Denisiuk Z., Dziewolski J., Szczęsny B., 1977, W sprawie ochrony Czarnej Młaki w Powroźniku koło Muszyny na Ziemi Sądeckiej, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 33 (2), 26-34.
• Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.), 2012, Gatunki obce w faunie Polski, Wydawnictwo Internetowe Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.
• Halicki B., 1932, Nieznany stawek w Gorcach, Ziemia, 7, 209.
• Jakubowski K., 1962, Gorczański Staw, Magazyn Turystyczny "Światowid", 36, 72.
• Kardaszewska E., 1968, Osuwisko w Duszatynie, Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska sectio B, 23 (1), 1-27.
• Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, Warszawa, PWN.
• Kubiak J., Tórz A., 2005, Eutrofizacja. Podstawowe problemy ochrony wód jeziornych na Pomorzu Zachodnim, Słupskie Prace Biologiczne, 2, 1-36.
• Łaciak M., Połczyńska-Konior G., 2012, Sprawozdanie końcowe realizacji monitoringu przyrodniczego, w ramach projektu nr POIS.05.01.00-00-022/08 "Czynna ochrona gatunków fauny związanych z małymi zbiornikami" w Gorczańskim Parku Narodowym i jego najbliższym otoczeniu", Instytut Ochrony Przyrody PAN.
• Margielewski W., 1995, Gospodarcze znaczenie stref osuwiskowych w paśmie Jaworzyny Krynickiej (Popradzki Park Krajobrazowy), Wiadomości Ziem Górskich, 1 (5), 33-42.
• Margielewski W., 1996, Jeziorka osuwiskowe pasma Jaworzyny Krynickiej, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 40, 15-31.
• Margielewski W., 1997, Ochrona jeziorek osuwiskowych w paśmie Lubania koło Ochotnicy Górnej, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 53 (4), 85-97.
• Margielewski W., 1999, Formy osuwiskowe Gorczańskiego Parku Narodowego i ich rola w kształtowaniu geo- i bioróżnorodności Gorców, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 55 (5), 23-53.
• Margielewski W., 2000, Economical role of the landslides in the Beskid Makowski Mts., Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 46, 15-34.
• Margielewski W., 2001, Rejestr zmian klimatycznych późnego glacjału i holocenu w obrębie torfowiska pod Kotoniem (Beskid Średni, Karpaty zewnętrzne), Przegląd Geologiczny, 49 (12), 1161-1166.
• Margielewski W., 2003, Late Glacial-Holocene paleoenvironmental changes in the Western Carpathians: case studies of landslide forms and deposits, Folia Quatenaria, 74, 1-96.
• Margielewski W., 2006, Records of the Late Glacial-Holocene palaeoenvironmental chages in landslide forms and deposits of the Beskid Makowski and Beskid Wyspowy Mts. Area (Polish Outer Carpathians), Folia Quatenaria, 76, 1-149.
• Margielewski W., Krąpiec M., Valde-Nowak P., Zernitskaya V., 2010, A Neolithic yew bow in the Polish Carpathians Evidence of the impact of human activity on mountainous palaeoenvironment from the Kamiennik landslide peat bog, Catena, 80, 141-153.
• Matuszkiewicz W., 2008, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Nawratil E., Trybowski C., 1938, Rabka i okolica oraz krótki przewodnik po Beskidzie Wyspowym i Gorcach, Zakład Zdrojowy w Rabce, Kraków.
• Nowalnicki T., 1970, Beskidzkie jeziora zaporowe, Wierchy, 40, 274-280.
• Nowalnicki T., 1975, Jeziora Gorców i pasma Lubania, Wierchy, 43, 137-150.
• Nowalnicki T., 1976, Jeziorka osuwiskowe w Beskidzie Sądeckim, Wierchy, 45, 182-198.
• Nyka J., 1959, Gorce, Sport i Turystyka, Warszawa.
• Reimer P.J., Bard E., Bayliss A., Beck J.W., Blackwell P.G., Bronk Ramsey C., Buck C.E., Cheng H., Edwards R.L., Friedrich M., Grootes P.M., Guilderson T.P., Haflidason H., Hajdas I., Hatté C., Heaton T.J., Hoffmann D.L., Hogg A.G., Hughen K.A., Kaiser K.F., Kromer B., Manning S.W., Niu M., Reimer R.W., Richards D.A., Scott E.M., Southon J.R., Staff R.A., Turney C., Plicht van der J., 2013, Intcal13 and Marine13 Radiocarbon Age Calibration Curves 0-50,000 Years cal BP, Radiocarbon, 55 (4), 1869-1887.
• Starkel L., 1960, Rozwój rzeźby Karpat fliszowych w holocenie, Prace Geograficzne Instytutu Geografii PAN, 22, 1-239.
• Starkel L., 1997, Mass movement during the Holocene: Carpathian example and the European Perspective, [w:] B. Frenzel (red.), Rapid mass movement as a source of climatic evidence for the Holocene, Palaeoclimate Research, 19, 385-400.
• Starkel L., Michczyńska D.J., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D., Pazdur A., 2013, Progress in the Holocene chrono-climatostratigraphy of Polish territory, Geochronometria, 40 (1), 1-21.
• Wilk-Woźniak E., Pociecha A., Walusiak E., Najberek K., 2012, Dystroficzne zbiorniki wodne w Małopolsce, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 68 (4), 309-316.
• Ziętara T., 1968, Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby Beskidów, Prace Geograficzne Instytutu Geografii, 60, 1-116.

Identyfikatory

DOI

10.4467/20833113PG.15.017.4457