Kuchnia w I Rzeczypospolitej

• Autorzy: Aleksy Chmiel

Warianty tytułu

Cuisine in the Polish-Lithuanian Commonwealth

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Człowiek od zawsze skazany był na zdobywanie pożywienia, najpierw polując pojedynczo, później w grupie oraz zbierając to, co rosło w puszczy lub na polu. W Polsce średniowiecznej kuchnia dzieliła się na: królewską, magnaterii, szlachty, chłopów i z czasem mieszczan. Podstawę diety cały czas stanowiło mięso pochodzące z upolowanej lub wyhodowanej zwierzyny, pochodne zbóż, warzywa i jarzyny oraz owoce. Spośród napojów spożywano piwo, warzone domowym sposobem, miody pitne, wino krajowe i zagraniczne, później zaś gorzałkę oraz herbatę i kawę. Kuchnia polska znajdowała się pod wpływami kuchni włoskiej, hiszpańskiej i francuskiej, jednak nie oznaczało to, że zrezygnowano z kuchni rodzimej, staropolskiej, o czym świadczą spożywane do dzisiaj dania w postaci schabowego z kapustą, bigosu, barszczu, flaków, pieczeni wieprzowej i wołowej czy też, traktowanej jako przysmak, gęsi z jabłkiem. Najbardziej bogato jadano na dworze królewskim, pałacach możnych i biskupich, nieco mniej bogato wśród szlachty średniej i bogatego mieszczaństwa, biednie jadali mieszczanie i ubogo chłopi, którzy w kolejnych wiekach musieli zadowolić się czarnym chlebem, kaszą, często bez omasty, a za napitek służyła zwykła woda. Celem rozważań jest ukazanie rozwoju kuchni i sposobów żywienia w Polsce w okresie średniowiecza i czasów nowożytnych do utraty niepodległości w 1795 roku. Przedmiotem analizy było wyżywienie dworu królewskiego, magnaterii, szlachty, mieszczaństwa i chłopów, a także wpływu nowości z Zachodu na kuchnię polską. (abstrakt oryginalny)

EN

The human being has always been doomed to getting food, first hunting singly, later in group, and harvesting what was growing in the forest or in the field. In the medieval Poland, cuisine was divided into the royal one, aristocracy, nobility, peasants and, over time, citizens. The basis of diet all the time was meat of hunted or raised animals, grain, vegetables and greens, and fruit. Among the drinks, there were consumed beer, brewed domestically, meads, domestic and foreign wine, and later on booze (whisky) as well as tea and coffee. Polish cuisine was influenced by Italian, Spanish and French cuisine, though it did not mean they resigned from the national, Old Polish cuisine, what is evidenced by the dishes being consumed till nowadays such as kotlet schabowy (breaded cutlet) with cabbage, bigos (sauerkraut stew), barszcz (beet borscht), flaki (tripe soup), pork and beef pieczeń (roast) or also, treated as dainty, roast goose with apples. They most abundantly they used to eat in the royal court, in palaces of the mighty and bishops, somewhat less abundantly among middle gentry and rich citizens, poorly ate common citizens and meagrely peasants who, over the next centuries, had to settle for black bread, cereals, often without fat, and as drink they used to have plain water. An aim of considerations is to show the development of cuisine and diets in Poland in the Middle Ages and modern ages, till the loss of independence in 1795. The subject matter of analysis was food of the royal court, aristocracy, gentry, middle class, and peasants as well as the influence of novelties from West on Polish cuisine. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Kultura; Socjologia kultury; Historia; Historia społeczeństw; Produkty żywnościowe; Żywność

EN

Culture; Sociology of culture; History; Societies history; Food products; Food

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 45(7)
• Strony: 5--27

Twórcy

autor

Aleksy Chmiel

• Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza im. Wincentego Pola w Lublinie

Bibliografia

• Chlebowski B. (1909), Warszawa za Władysława IV, Biblioteka Warszawska, Warszawa.
• Chodkiewicz A. (1811), Nauka robienia piwa, Warszawa.
• Dumanowski J., Pawlas A., Poznański J. (2012), Sekrety kuchmistrzowskie Stanisława Czernieckiego, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa.
• Dumanowski J. (2012), Compendium ferculorum Stanisława Czernieckiego, (w:) Dumanowski J. (red.), Czerniecki S., Compendium ferculorum albo zebranie potraw, T. I, Muzeum w Wilanowie, Warszawa.
• Dynowska M. (1910), Warszawa, Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Gołębiowski Ł. (1884), Domy i dwory: przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołów uczt, biesiad, trunków i pijatyk, łaźni i kąpieli, łóżek, pościeli, ogrodów, powozów i koni, błaznów, karłów, wszelkich zwyczajów dworskich i różnych obyczajowych szczegółów, Lwów.
• Gołębiowski Ł. (1827), Opisanie historyczno-statystyczne miasta Warszawy, Warszawa.
• Herbaczyński W. (1988), W dawnych cukierniach i kawiarniach warszawskich, PIW, Warszawa.
• Midura M. (2004), Społeczna opieka nad zabytkami na ziemiach polskich do roku 1918, WSTiH, Warszawa.
• Peszke J. (1903), Kuchnia polska dawna: urywki z jej dziejów od czasów najdawniejszych do końca wieku XVII, "Gazeta Domowa", nr 1.
• Peszke J. (1904), Kuchnia polska dawna: urywki z jej dziejów od czasów najdawniejszych do końca wieku XVII, "Gazeta Domowa", nr 2, nr 3, nr 4, nr 5, nr 8, nr 9, nr 11, nr 17, nr 18, nr 29, nr 30, nr 35, nr 37, nr 39, nr 41, nr 42.
• Przewodnik po Warszawie na rok 1904: z planem miasta, planami teatrów, filharmonii i tablicą kolorową tramwajów (1904), Warszawa.
• Przeździecki A. (1854), Życie domowe Jadwigi i Jagiełły z regestrów skarbowych z lat 1388-1417, Warszawa.
• Staropolskie napoje świąteczne (1939), "Polska Zbrojna", nr 92.
• Wolfgang F.J. (1823), Rzecz o herbacie: czytana na posiedzeniu Cesarskiego Towarzystwa Lekarskiego w Wilnie dnia 12 grudnia 1822 r., Wilno.