Krajobraz jako autentyk, makieta, hybryda. Rozważania o roli krajobrazu we współczesnej turystyce

• Autorzy: Urszula Myga-Piątek

Warianty tytułu

Landscape as an original, a model, a hybrid. Considerations on the function of landscape in contemporary tourism

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Relacje krajobrazu i turystyki są przedmiotem licznych badań, które coraz częściej zostają podejmowane przez geografów, socjologów i antropologów kultury. Z historycznego punktu widzenia krajobraz w turystce wydaje się być warunkiem nieodłącznym i koniecznym. Krajobraz jest jednocześnie syntetycznym walorem turystycznym, źródłem i tłem pojedynczych walorów turystycznych, ale jest także środowiskiem rozwoju turystyki - przestrzenią, w której rozgrywają się zdarzenia turystyczne i jest jednocześnie tłem, scenerią wydarzeń turystycznych. Krajobraz jest równocześnie obiektem oddziaływania turystyki, wskutek coraz silniejszej antropopresji turystycznej. W obecnych czasach, gdy zjawisko "przestrzennej ruchliwości ludzi, związanej z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia, oraz z wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym (przyrodniczym, kulturowym bądź społecznym)" [Przecławski 1994, s. 9], stało się powszechne, relacje te ulegają intensyfikacji i różnicowaniu. Współczesna turystyka nabiera dalszego rozpędu, tworzą się jej najróżniejsze odmiany i formy. Wywołuje to rewolucyjne zmiany (rzadziej ewolucyjne przemiany) w krajobrazie jako geosystemie oraz w fizjonomii środowiska geograficznego. W tym dynamicznym globalnym i wielkoskalowym pływie następuje zawłaszczanie wszystkich stref i pięter krajobrazowych. Dochodzi także do wykrzywiania obrazu autentycznego krajobrazu, tworzenia jego bardziej lub mniej udanych kopii i makiet oraz mnożenia hybryd przestrzennych. Następuje zmiana semantyki i symboliki krajobrazu, staje się on coraz bardziej bezimienny, zaprogramowany, pozbawiony genius loci. Niniejszy artykuł podejmuje temat wieloaspektowości krajobrazu, omawia warunki jego autentyczności oraz wskazuje na coraz popularniejsze procesy sztucznego "budowania krajobrazu", jako zaplanowanej scenerii przestrzeni turystycznych. Procesy te autorka odnosi do percepcji różnych typów krajobrazów: trwałych, okresowych, ulotnych i efemerycznych, omawiając je na wielu przykładach z Polski, Europy i świata. (abstrakt oryginalny)

EN

Relations between landscape and tourism are the subject of numerous research activities which are more and more frequently taken up by geographers, sociologists and anthropologists of culture. From the historical point of view, landscape seems to be an inseparable and necessary element in tourism. Landscape is at the same time a synthetic tourist value, the source and the background of individual tourist values, but it is also the environment of tourism development -the space where tourist events take place and which is at the same time the background and the scenery for tourist events. Landscape is also subject to influence of tourism as a result of increasingly strong tourist anthropopressure. Currently, when the phenomenon of "spatial mobility of people, related to an intended temporary change of the place of living, the rhythm and environment of life, as well as personal contact with the visited (natural, cultural of social) environment" [Przecławski 1994, p. 9] has become common, these relations are intensified and diversified. Current tourism continues to grow and new variations and forms are emerging. That causes revolutionary changes (rather than evolutionary transformation) in the landscape as a geosystem and in the physiognomy of the geographic environment. This dynamic global large-scale movement results in takeover of all landscape zones. Also, the authentic image of the landscape is distorted, its more or less successful copies and models are created and numerous spatial hybrids emerge. There is a change in semantics and symbolism of landscape, which becomes more and more nameless, preprogrammed and devoid of the genius loci. The present article takes up the issue of multiple aspects of landscape, discusses the conditions of its authenticity and points to increasingly common processes of artificial "construction of landscape" as a planned scenery for tourist space. The author relates such processes to perception of different types of landscapes: permanent, temporary, volatile and ephemeral, discussing numerous examples of such landscapes in Poland, Europe and the world. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Turystyka kulturowa; Krajobraz kulturowy; Globalizacja

EN

Cultural tourism; Cultural landscape; Globalization

• Czasopismo: Turystyka Kulturowa
• Rocznik: 2016
• Numer: nr 1
• Strony: 47--63

Twórcy

autor

Urszula Myga-Piątek

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

Bibliografia

• Andrejczuk W., 2008, The Evolution of Geographical Environment and Contemporary Geography. Methodology of landscape research, "Dissertations Commission of Cultural Landscape", No. 9, p. 5-37
• Andrejczuk W., 2010, Krajobraz a turystyka: aspekt konceptualny. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 14, s. 15-24
• Andrejczuk W., 2013, Funkcje krajobrazu kulturowego, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 20, s. 65-81
• Antrop M., 2006,From Holistic Landscape Synthesis to Transdisciplinarity Landscape Management, [in:] B. Tress, G. Tress, G. Fry, P. Opdam (eds) "From Landscape Research to Landscape Planning. Aspects of Integration, Education and Application", Springer, Dordrecht, s. 27-49
• Appadurai A., 2005, Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji, Uniwersitas, Kraków.
• Bajerowski T., Biłozor A., Cieślak I., Senetra A., 2007, Ocena i wycena krajobrazu. Wybrane problemy rynkowej oceny i wyceny krajobrazu wiejskiego, miejskiego i stref przejściowych, Educaterra, Olsztyn
• Bajerowski T., Sanetra A., Szczepańska A., 2000, Wycena krajobrazu - rynkowe aspekty oceny I waloryzacji krajobrazu, Educaterra, Olsztyn
• Berry S., Ladkin A., 1997, Sustainable Tourism: A Regional Perspective, [in:] "Tourism Management", 18, p. 433-440
• Bernat S., 2015, Dźwięk w krajobrazie. Podejście geograficzne, Wyd. UMCS, Lublin
• Chmielewski T.J., 2012, Systemy krajobrazowe. Struktura - funkcjonowanie - planowanie, PWN, Warszawa
• Chmielewski T.J., Myga-Piątek U., Solon J., 2015, Typologia aktualnych krajobrazów Polski. "Przegląd Geograficzny", 87, 3, s. 377-408
• Cosgrove D.,1988, Social Formation and Symbolic Landscape, The University of Wisconsin Press, Madison
• de Groote P., 2009, Globalisation of commercial theme parks. Case: The Walt Disney Company, 4th Aspects and Visions of Applied Economics and Informatics, Debrecen
• Dobrowolska M., 1948, Dynamika krajobrazu kulturalnego, "Przegląd geograficzny", XXI, t. .I, s.151-203
• Doroz-Tomasik H., 2015, Od tradycji do westernizacji - sposób na budowanie wizerunku miast I regionów? Studium przypadku Ochab Wielkich, "Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego", nr 29, s. 119-134
• van der Duim R., 2007, Tourismscapes- an Actor-network Perspective, "Annals of Tourism Research", 34, 4, p. 961-976
• Fry G., 2001, Multifunctional Landscapes - Towards Transdisciplinary Research, "Landscape and Urban Planning", 57, s. 159-168
• Frydryczak B., 2013, Krajobraz od estetyki picturesque do doświadczenia topograficznego, Wydawnictwo PTPN, Poznań
• Giddens A., 1990, Consequences of Modernity, Polity Press, Cambridge
• Hall C.M., Page S.J., 2006, The Geography of Tourism and Recreation. Environment, Place and Space, Routledge, Oxon
• Hannerz U., 2006, Powiązania transnarodowe. Kultura, ludzie, miejsca, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
• Hjalager A., 1999, Consumerism and sustainable tourism, "Journal of Travel and Tourism Marketing", 8 (3), p. 1-20
• Knudsen D.C., Soper A.K., Metro-Roland M.M., 2008, Landscape, Tourism and Meaning, Ashgate, Albingdon
• Kowalczyk Al., 1992, Badanie postrzegania krajobrazu multisensorycznego podstawą kształtowania obszarów rekreacyjnych, WSP, Bydgoszcz
• Kowalczyk An., 2007, Atrakcyjność turystyczna krajobrazu kulturowego, [w:] K. Ostaszewska, I. Szumacher, S. Kulczyk, E. Malinowska (red.), Znaczenie badań krajobrazowych dla zrównoważonego rozwoju, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa, s. 121-132.
• Kowalczyk A., 2009, Zagospodarowanie turystyczne obszarów chronionych (na przykładzie Afryki Południowej); "Prace i Studia Geograficzne", t. 42, s. 15-58
• Królikowski J.T., 2015, Widzenie krajobrazu, [w:] J.T. Królikowski, E. Kosiacka-Beck, E.A. Rykała, Widzenie krajobrazu. Sztuka ogrodu. Sztuka krajobrazu, "Sztuka ogrodu. Sztuka krajobrazu", nr 1, Warszawa, s. 9-11
• Kruczek Z., 2009, Między atrakcją a pułapką turystyczną. Dylematy turystyki kulturowej XXI w., [w:] A. Stasiak (red.), Kultura i turystyka, razem ale jak, Wyd. WSTH, Łódź
• Kruczek Z., 2010, Between Attraction and Tourist Trap - Cultural Tourism Dilemmas in the 21st Century, "Economic Review of Tourism:, vol. 43, No. 3, p. 144-150
• Kruczek Z., 2012, Parki tematyczne, jako flagowe atrakcje turystyczne. Rozwój i globalizacja, Turystyka Kulturowa Nr 3/2012.
• Kulczyk S., 2008, The Methodical Problems of Landscape Classification for the Purpose of Ecotourism, "Problemy Ekologii Krajobrazu", t. XX, s. 143-146
• Kulczyk S., 2013, Krajobraz i turystyka. O wzajemnych relacjach; Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa
• Lee Y.S., 2001, Tourist Gaze: Universal Concept? "Tourism, Culture&Communication", 3 (2), p. 93-99
• Litwin U., Bacior S., Piech I, 2009, Metodyka waloryzacji i oceny krajobrazu, "Geodezija, kratografija i aerofotoznimanie", nNr 70, s. 14-25
• MacCannell D., 2002, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, MUZA SA, Warszawa
• Minca C., 2007, The Tourist Landscape Paradox, "Social & Cultural Geography", 8, 3, p. 433-453
• Myga-Piątek U., 2001, Spór o pojęcie krajobrazu w geografii i dziedzinach pokrewnych,"Przegląd Geograficzny", t. 73, 1-2, s. 163-176
• Myga-Piątek U., 2005a, Historia, metody i źródła badań krajobrazu kulturowego, [w:] A. Szponar, S. Horska-Schwarz (red.), Przemiany środowiska przyrodniczego Polski a jego funkcjonowanie, "Problemy Ekologii Krajobrazu", t. 17, s. 71-77
• Myga-Piątek U., 2005b, Krajobraz kulturowy w badaniach geograficznych "Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego" PTG, nr 4, s. 40-53
• Myga-Piątek U, Pytel S., 2008, Przeobrażenia krajobrazu kulturowego Zjednoczonych Emiratów Arabskich w wyniku kolonizacji turystycznej, [w:] I. Jażdżewska (red.), Funkcja turystyczna miast, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 113-125
• Myga-Piątek U., 2009, Architektura wernakularna Podhala jako czynnik kształtowania krajobrazu I atrakcyjności turystycznej, Acta Geographica Silesiana", nr 5, s. 29-37
• Myga-Piątek U., 2011a, Genius loci Podhala i Tatr. Rola w kształtowaniu atrakcyjności turystycznej, "Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego" PTG, nr 15, s. 259-278
• Myga-Piątek U., 2011b, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w turystyce, "Problemy Ekorozwoju, t. 6, nr 1, s. 145-15
• Myga-Piątek U., 2012, Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Uniwersytet Śląski, Katowice
• Myga-Piątek U., 2014, O wzajemnych relacjach przestrzeni i krajobrazu kulturowego. Rozważania wstępne, "Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego", nr 24, s. 27-44
• Myga-Piątek U., 2015, Pamięć krajobrazu - zapis dziejów w przestrzeni, :Studia Geohistorica", nr 3, s. 31-47
• Myga-Piątek U., Chmielewski T.J., Solon J., 2015, Rola cech charakterystycznych, wyróżników I wyznaczników krajobrazu w klasyfikacji i audycie krajobrazowym, "Problemy Ekologii Krajobrazu", t. XL, s. 177-187
• Nassauer J.I., 1995, Culture and Changing Landscape Structure, "Landscape Ecology", vol. 10, no. 4, 229-237
• Naveh Z., Lieberman A., 1984, Landscape Ecology - Theory and Application, Springer Verlag, New York.
• Ode Å., Tveit M.S., Fry G.L., 2008, Capturing Landscape Visual Character Using Indicators: Touching Base with Landscape Aesthetic Theory, "Landscape Research", 33, 1, p. 89-117
• Olwig K.R., 2005, The Landscape of "Customary" Law versus that of "Natural" Law, "Landscape Research", 30, 3, p. 299-320
• Ostaszewska K., 2002, Geografia krajobrazu, PWN, Warszawa
• Pawłowski A., 2006, Wielowymiarowość rozwoju zrównoważonego, "Problemy ekorozwoju" t. 1, nr 1, s. 23-32
• Pietrzak M., 2005, Ewolucja poglądów geograficznych na krajobraz, [w:] W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski (red.), Geografia jako nauka o przestrzeni, środowisku i krajobrazie, Zakład Geografii Społecznej i Turystyki UMK, Zakład Badań Społecznych i Regionalnych UŁ, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s.151-162
• Pietrzak M., 2006, Krajobraz - między naturą a kulturą (czy istnieją krajobrazy kulturowe)?, "Problemy Ekologii Krajobrazu", t. XVIII, s. 115-118
• Pietrzak M., 2010, Krajobraz rekreacyjny - istota, treść i zakres pojęcia, "Problemy Ekologii Krajobrazu", s. 321-326
• Plit F., 2010, Pięć nurtów badań krajobrazowych w Polsce - czy jest w nich miejsce dla krajobrazów rekreacyjnych?, "Problemy Ekologii Krajobrazu", t. XXVII, s. 327-332
• Plit F., 2011, Krajobraz kulturowy - czym jest?, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii I Studiów Regionalnych, Warszawa
• Plit F., Plit J., 2016, Hierarchia regionów krajobrazów kulturowych, "Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego", nr 31 (w druku)
• Podemski K., 2005, Socjologia podróży, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
• Pomieciński A., 2009, Lokalne wymiary globalizacji, "Kultura i Historia", nr 16 [http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/1492],
• Przecławski K., 1994, Turystyka a świat współczesny, Uniwersytet Warszawski, Warszawa
• Richling A., 2010, O krajobrazie raz jeszcze. Czy istnieją krajobrazy rekreacyjne? "Problemy Ekologii Krajobrazu", t. XXVII, s. 341-344
• Richling A., Solon J., 2011, Ekologia krajobrazu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Sassen S., 2007, Globalizacja. Eseje o nowej mobilności ludzi i pieniędzy, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków Sauer C., 1925, Morphology of Landscape, "University of California Publications in Geography", 2, 19-53
• Solon J., 2002, Ocena różnorodności krajobrazu na podstawie analizy struktury przestrzennej roślinności, "Prace Geograficzne PAN", nr 185,
• Spinger F., 2013, Wanna z kolumnadą. Reportaże o polskiej przestrzeni, Czarne, WołowiecSukiennik M., 2014, Turystyka w czasach przesytu. Slow Travel jako alternatywa, "Turystyka Kulturowa, nr 3, s. 21-38
• Sztumski W., 2006, Turboświat i zasada odśpieszania, "Problemy ekorozwoju", t. 1, nr 1, s. 49-57
• Sztumski W., 2014, Zrównoważony rozwój - niezrównoważona dewastacja środowiska i jej skutki, "Problemy ekorozwoju", t. 9, nr 1, 89-96
• Śleszyński P., 2001, Percepcja atrakcyjności wizualnej krajobrazu okolic Pińczowa, "Przegląd Geograficzny", nr 73, z. 3, s. 371-388
• Terkenli T.S., 2001, Towards a Theory of the Landscape: The Aegean Landscape as a Cultural Image, Landscape and Urban Planning, nr 57, p. 197-208
• Terkenli T.S., 2002, Landscapes of Tourism: Towards a Global Cultural Economy of Space?, "Tourism Geographies", 4, 3, p. 227-254
• Urry J., 1995, Consuming Places, Routledge, London
• Urry J., 2002, The Tourist Gaze,, Sage, London
• Urry J., 2007, Spojrzenie turysty, PWN, Warszawa
• Wieber J.C., 2006, Landscape as Information Source for Studies of Connections between Nature and Societies, "Problemy Ekologii Krajobrazu", 2006, t. XVI, s. 69-78
• Włodarczyk B., 2009, Krajobrazy przestrzeni turystycznej, Turyzm, nr 19, 1-2, s. 89-97
• Wojciechowski K., 2010, Wartości i walory krajobrazów przemijających i efemerycznych, [w:] D. Chylińska, J. Łach (red.), Studia krajobrazowe a ginące krajobrazy, Instytut Geografii I Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 43-49
• Wyrzykowski J., 1991, Ocena krajobrazu Polski w aspekcie fizjonomicznym na potrzeby turystyki, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geograficzny, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Wrocław
• Zonneveld I.S., 1995, Land Ecology. An Introduction to Landscape Ecology as a Base for Land Evaluation, Land Management and Conservation, SPB Academic Publishing, Amsterdam.
• Zube E.H., Sell J.L., Taylor J.G., 1982, Landscape Perception: Research, Application and Theory, "Landscape Planning", 9, 1, p. 1-33.