Rolnicy i spółdzielczość w Polsce : stary czy nowy ruch społeczny?

• Autorzy: Piotr Nowak , Krzysztof Gorlach

Warianty tytułu

Farmers and the Cooperative Movement in Poland : an Old or a New Social Phenomenon?

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł jest próbą ukazania postaw współczesnych polskich rolników w odniesieniu do idei spółdzielczości. Autorzy przyjmują założenie, że postawy te są zdeterminowane zarówno historycznymi doświadczeniami mieszkańców wsi polskiej, jak i współczesnym funkcjonowaniem neoliberalnej rynkowej gospodarki kapitalistycznej. Artykuł podzielony został na cztery części. W części pierwszej zaprezentowany został krótki historyczny rys dotyczący spółdzielczości w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Wskazuje się tutaj na trzy zasadnicze kwestie. Po pierwsze, historia ruchu spółdzielczego na obszarach wiejskich rozpoczęła się na ziemiach polskich już w okresie zaborów. Po drugie, w okresie dwudziestolecia międzywojennego ruch spółdzielczy stanowił przykład dynamicznego rozwoju inicjatyw społecznych, także na obszarach wiejskich i w rolnictwie. Po trzecie, w okresie po II wojnie światowej w ramach systemu komunistycznego ruch spółdzielczy został użyty przez władze polityczne i administracyjne jako instrument kontroli rozmaitych społecznych i gospodarczych inicjatyw także na obszarach wiejskich i w rolnictwie. W części drugiej krótko przedstawiono ewolucję zmian ruchu spółdzielczego w świecie, który staje się coraz bardziej podobny do rozmaitych form organizacyjnych charakterystycznych dla gospodarki kapitalistycznej. W części trzeciej zaprezentowano wyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Krakowie w ramach projektu "Spółdzielczość w świadomości rolników i doradców oraz praktyczne wykorzystanie idei spółdzielczej do rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich". Badania przeprowadzono w październiku i listopadzie 2013 r. na obszarze kraju za pomocą ankiety audytoryjnej wśród 2525 rolników korzystających z usług doradców rolniczych. Konkluzje wynikające z badań wskazują, że: a) sceptyczne postawy wobec spółdzielczości wśród starszych rolników są efektem doświadczeń z okresu komunistycznego, b) najmłodsi rolnicy (do 35 roku życia) prezentują najniższy poziom wiedzy na temat spółdzielczości, choć jednocześnie wykazują najwyższy poziom zainteresowania tą formą organizacyjną, uznając, że daje możliwości obrony własnych interesów, c) jedynie jedna czwarta respondentów uważa, że rolnicy i mieszkańcy wsi są gotowi do podjęcia wspólnego działania dla wspólnego celu. Wynika to przede wszystkim z niskiego poziomu zaufania charakteryzującego społeczeństwo polskie. (abstrakt oryginalny)

EN

The article presents contemporary Polish farmers' attitudes towards the concepts of cooperatives. The authors claim that current attitudes have resulted from the historical experience of Polish rural and agricultural population as well as from the current context of a contemporary neo-liberal capitalist economy. The article is divided into four parts. The first one provides a synthetic history of the cooperative movement. The author stresses that the beginning of Polish cooperative movement originates in a period of partition (before World War I). In the interwar period (1918-1939) cooperative organizations became an example of a dynamic development of social and economic initiatives in Poland including rural areas. After World War II, during a communist period, the cooperative movement has been used by political and administrative authorities as a tool for domination and control of various economic and social initiatives. The second part of the article provides a short history and analysis of the evolution of the cooperative movement in a contemporary world with stress of its growing similarity to various organizational forms of socio-economic activities in a neo-liberal, global, and capitalist economy. Page 154 > The third part present results of a research program conducted by Centrum Doradztwa Rolniczego (Central Agricultural Advisory Service) in Krakow within the framework of a project on "Cooperatives in opinions of farmers and extension advisers and the role of cooperatives in the development of entrepreneurship in rural areas". This Polish research was conducted between October and November 2013 in the form of a survey of 2525 farmers who cooperate with extension advisers. The final part of the article presents conclusions. These include the skeptical attitudes towards the idea of cooperatives found among older farmers result from their negative experience rooted in the communist period. It also presents that young farmers (below 35) have a poor level of knowledge about cooperatives but, at the same time, they are highly interested in using cooperatives as a tool of defending their economic interests, i.e. they treat cooperative movements as a more "old social movement" phenomenon, quite contrary to "new social movement" one that has been focused more on post-materialist values. The conclusions also formulate that only 25% of respondents formulated the opinion that farmers and other rural dwellers are inclined to participate in collective activities. This tendency results from a low level of general trust that characterises Polish society. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Obszary wiejskie; Rozwój obszarów wiejskich; Spółdzielczość rolnicza; Rozwój spółdzielczości; Bariery rozwojowe; Badania ankietowe; Wyniki badań

EN

Rural areas; Rural development; Agricultural cooperation; Development of cooperatives; Development barriers; Questionnaire survey; Research results

• Czasopismo: Wieś i Rolnictwo
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 1.1 (166.1)
• Strony: 131--154

Twórcy

autor

Piotr Nowak

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

autor

Krzysztof Gorlach

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Bibliografia

• Brzozowski B., 2008: Podstawy gospodarki spółdzielczej. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków.
• Chaddad F.R., 2012: Advancing the Theory of the Cooperative Organization: The Cooperative as a True Hybrid. Annals of Public and Cooperative Economics Vol. 83: 4, s. 445-461.
• Chaddad F.R., Cook M.L., 2004: Understanding New Cooperative Models: An Ownership-Control Rights Typology. Review of Agricultural Economics Vol. 26, No. 3 (Autumn, 2004), s. 348-360.
• Della Porta D., Diani M., 2009: Ruchy społeczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Diaz-Foncea M., Marcuello C., 2013: Entrepreneurs and the context of cooperative organizations: A definition of cooperative entrepreneur. Canadian Journal of Administrative Sciences, No. 30 (4), s. 238-251.
• Foryś G., 2008: Dynamika sporu. Protesty rolników w III Rzeczpospolitej. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Fundacja Wspomagania Wsi, luty 2011 r. Bariery w zakładaniu organizacji pozarządowych na wsi i małych miastach, http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ve d=0CCAQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.witrynawiejska.org.pl%2Fdata%2FAnkieta% 2520-%2520raport%2520z%2520analizy.doc&ei=xLEaVMSUJo2qOoSUgfAD&usg=AF QjCNGMOTEpU0PrvcH_1e3AcnVL0lFMaQ&bvm=bv.75097201,d.ZWU (dostęp: 17.09.2014).
• Gardner B., Lerman Z., 2006: Agricultural Cooperative Enterprise in the Transition from Socialist Collective Farming. Journal of Rural Cooperation No. 34 (1), s. 1-18.
• Gorlach K., Mooney P.H., 1998: Defending class interests: Polish peasants in the first years of transformation, [w:] Theorising Transition: The Political Economy of Post-communist Transformations, J. Pickles, A. Smith (red.). Routledge, London and New York.
• Gorlach K., 1990: Socjologia polska wobec kwestii chłopskiej. Universitas, Kraków.
• Goszczyński W., Kamiński R., Knieć W., Woźniak A., 2013: Diagnoza rozwoju organizacji pozarządowych działających na obszarach wiejskich: wyniki badań w projekcie "Dobry Start". FAOW, Warszawa-Toruń.
• GUS, 2014: Raport z 28 marca 2014 r. Wstępne wyniki badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r. Warszawa.
• GUS, 2014a: Raport Jakość życia w Polsce, edycja 2014.
• Gutierrez M.A.C., Atela R.T., Duenas M.D., 2005: Comparative Synthesis of 20th Century Agricultural Cooperative Movements in Europe. Journal of Rural Cooperation, No. 33 (1) pp. 47-65.
• Pag,e 152 > Halamska M. (red.), 2008: Wiejskie organizacje pozarządowe. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
• Hogeland J.A., 2006: The Economic Culture of U.S. Agricultural Cooperatives. Culture & Agriculture Vol. 28, No. 2, s. 67-79.
• Informacja o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych działających na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych za okres 2010-2011 r. Warszawa 2012, http://www.pozytek.gov.pl/files/EK0N0MIA%20SP0LECZNA/Informacja....%200PUBLI- K0WANA%20DPP%2012.2012.pdf (dostęp: 17.09.2014).
• Johnson H., Shaw L., 2014: Rethinking Rural Co-operatives in Development: Introduction to the Policy Arena. Journal of International Development, No. 26, s. 668-682.
• Kachel Y., Finkelshtain I., 2010: A Comparative Analysis of Antitrust Regulations in the Agricultural Sector in Israel, the US and the EU. Journal of Rural Cooperation, No. 38 (1), s. 20-54.
• Kania J., Leśniak L., Bomba J. (red.), 2013: Spółdzielczość w świadomości rolników i doradców oraz praktyczne wykorzystywanie idei spółdzielczej do rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie 0ddział w Krakowie, Kraków.
• Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi Senatu RP: www.senat.gov.pl/prace/komisje-senackie/konferen- cja,2,301,konferencja-100-lat-spoldzielczosci-wyzwania-na-przyszlosc-.html (dostęp: 13.12.2014).
• Krajowa Rada Spółdzielczości: www.krs.org.pl (dostęp: 13.12.2014).
• Kurimoto A., 2004: Agricultural Cooperatives in Japan: An Institutional Approach. Journal of Rural Cooperation, No. 32 (2), s. 111-128.
• Kutkowska B., Antosz I., 2012: Szanse i zagrożenia rozwoju grup producentów rolnych. Wieś i Rolnictwo, nr 4 (157), s. 91-111.
• Lewin A., 1992: Kibuce w Izraelu. Utopia czy rzeczywistość. Wydawnictwo: Fundacja im. Kazimierza Kelles-Krauza, Warszawa.
• Malec K., Sobczyk M., Surmacz Sz., 2013: Etos. Elementarz Tradycji Organizacji Spółdzielczych. Stowarzyszenie "0bywatele 0bywatelom", Łódź.
• Martynowski M. (red.), 2014: Spółdzielczość wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Krajowa Rada Spółdzielcza, wydanie II zaktualizowane, Warszawa.
• McKee G.J., Wilson W.W., Dahl B., 2014: Risk and Return Trade-0ffs in Partnering Strategies Between Co-ops and I0F. Agribusiness (artykuł został po raz pierwszy opublikowany na internetowych stronach czasopisma Agribusiness 3.07.2014).
• McMichael P., 2008: Peasants Make Their 0wn History, But Not Just as They Please. Journal of Agrarian Change, Vol. 8 Nos. 2 and 3, April and July, s. 205-228.
• Mierzwa D., 2010: Przedsiębiorstwo spółdzielcze - tradycja i współczesność. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
• Mooney P.H., 2004: Democratizing Rural Economy: Institutional Friction, Sustainable Struggle and the Cooperative Movement. Rural Sociology No. 69 (1), s. 76-98.
• Mooney P.H., Majka T.J., 1995: Farmers and Farm Workers Movements: Social Protest in American Agriculture. New York: Twayne.
• Mooney P.H., Roahrig J., Gray T.W., 1996: The De/Repoliticization of Cooperation and the Discourse of Conversion. Rural Sociology No 61(4), s. 559-576.
• Murray C., 2008: Social Capital and Cooperation in Central and Eastern Europe - A Framework for Research on Governance. Journal of Rural Cooperation, No. 36 (1), s. 3-20.
• Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: "Spółdzielnie a restrukturyzacja". CCMI/093 Bruksela, 25 kwietnia 2012 r.
• Ortmann G.F., King R.P., 2007: Agricultural Cooperatives I: History, Theory and Problems. Agrekon, Vol. 46, No. 1 (March).
• Pichardo N.A., 1997: New Social Movements: A Critical Review. Annual Review of Sociology, Vol. 23, s. 411-430.
• Rokholt P.0., Borgen S.0., 2000: Cooperative Change and the Myth of Rationality. Journal of Rural Cooperation, No. 28 (2), s. 149-160.
• Page 153 > Rosner A., Stanny M., 2014: Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w 2010 roku, Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
• Stanny M., 2012: Społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich, [w:] Polska wieś 2012, J. Wilkin, I. Nurzyńska (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Starr A., 2010: Local Food: A Social Movement?, Cultural Studies - Critical Methodologies, No. 10 (6), s. 479-490.
• Stiglitz J.E., 1987: Some Theoretical Aspects of Agricultural Policies. The World Bank Research Observer, Vol. 2, No. 1.
• Suchoń A., 2013: Zasady organizacji i funkcjonowania spółdzielni socjalnych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w świetle obowiązujących przepisów. Journal of Agribusiness and Rural Development No. 3, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
• Suchoń A., 2012a: Spółdzielnie w rolnictwie w wybranych państwach Europy Zachodniej; aspekty prawne i ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Problemy Rolnictwa Światowego, z. 2, s. 93-103.
• Suchoń A., 2012b: Z prawnej problematyki zakładania i prowadzenia działalności przez spółdzielcze grupy producentów rolnych. Przegląd Prawa Rolnego nr 2, s. 221-242. Wyd. UAM.
• Suchoń A., 2011: Spółdzielnie rolnicze po akcesji Polski do Unii Europejskiej; wybrane zagadnienia prawne. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Problemy Rolnictwa Światowego, z. 4, s. 148-158.
• Szpak E., 2013: Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmian. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Tracy M., 1997: Polityka rolno-żywnościowa w gospodarce rynkowej. Wprowadzenie do teorii i praktyki. Uniwersytet Warszawski, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa.
• Vademecum Aktywności Obywatelskiej, 2014: G. Kądzielawski (red.), Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Fundacja Energia dla Europy, Warszawa.
• Valentinov V., 2005: The Organizational Nature of Agricultural Cooperatives: A Perspective from the Farm Problem Theory. Journal of Rural Cooperation, No. 33 (2), s. 139-151.
• Wilkin J., 2002: Interwencjonizm państwowy w rolnictwie: dlaczego był, jest i będzie. Biuletyn Informacyjny Agencji Rynku Rolnego nr 9 (135), Warszawa, s. 18-24.
• ---