Od wroga klasowego do wroga etnicznego - ewolucja komunistycznej myśli politycznej na przykładzie Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1942-1968

• Autorzy: Krystyna Trembicka

Warianty tytułu

From Class Enemy to Ethnic Enemy - the Evolution of Communist Political Thought as the Examples of the Polish Workers' Party and the Polish United Workers' Party in the Years 1942-1968

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Podmiotem rozważań były Polska Partia Robotnicza i Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, partie komunistyczne o ideologii marksistowsko-leninowskiej, które zbudowały system polityczny Polski Ludowej i sprawowały władzę polityczną. Autorka zajęła się myślą polityczną, a szczególnie jedną z jej kategorii - wróg. Celem artykułu było pokazanie ewolucji myśli politycznej partii komunistycznych przy wykorzystaniu przedmiotowej kategorii i z uwzględnieniem wroga rzeczywistego oraz tzw. obiektywnego i potencjalnego. System polityczny stworzony przez komunistów potrzebował wroga. Lokalizacja wroga była pochodną narzuconych przez suwerena zewnętrznego wskazań ideologicznych, politycznych i wojskowych. Wrogiem klasowym, zarówno rzeczywistym, jak też obiektywnym i potencjalnym, były różne podmioty: siły społeczne, polityczne i wojskowe związane z poprzednim państwem, a w okresie wojny z Polskim Państwem Podziemnym - państwa kapitalistyczne, po utrwaleniu władzy zaś - kolejne grupy społeczne, instytucje, środowiska zawodowe, członkowie elity władzy. Wrogiem potencjalnym były mniejszości narodowe i ich stowarzyszenia, które, w zależności od potrzeb mogły przeobrazić się we wroga obiektywnego i rzeczywistego. PPR i PZPR, wzorem innych partii komunistycznych, stosowała elastyczne formy i środki walki z wrogiem, w zależności od potrzeb: przemoc fizyczną, dyskredytację, infiltrację, dyskryminację materialną, charakterystyczne dla okresu walki o władzę i jej utrwalenie, i inne, np. wymuszanie emigracji, czy szykany w postaci odmowy wydania paszportu, aresztu 48-godzinnego, rewizji, zablokowania możliwości awansu, blokady dostępu na studia. (abstrakt oryginalny)

EN

The object of discussion were the Polish Workers' Party and the Polish United Workers' Party, Communist parties of Marxist-Leninist ideology, which built a political system of the Peoples' Poland and held political power. The subject of research was a political thought and especially one of its category - the enemy. The aim of the article was to show the evolution of the political thought of the Communist parties using the subject category and taking into account the real enemy and the so-called objective and potential enemy. The political system created by the Communists needed the enemy. The location of the enemy was a derivative of the ideological, political and military indications, accepted and rejected by an external sovereign. Class enemy (so real and objective and potential) were different entities: social, political and military forces associated with the previous state and during the war - Polish Underground State, capitalist states, and after consolidation of power - another social groups, institutions, professional environments, members of the power elite. Potential enemy were minorities and their associations, which, depending on the needs might change into an objective and real enemy. Polish Workers' Party and the Polish United Workers' Party, like other communist parties, used flexible forms and measures to fight with the enemy, depending on the needs: physical violence, discreditation, infiltration, material discrimination. It was characteristic of the period of the struggle for power and its consolidation. Other forms of struggle with enemies were: forced emigration, refusals to issue a passport, 48-hour detention, revisions, blocking possibility of promotion, blocking access to college. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia myśli politycznej; Komunizm

EN

History of political thought; Communism

• Czasopismo: Humanities and Social Sciences
• Rocznik: 2015
• Tom: 20 (XX)
• Numer: nr 22 (3)
• Strony: 175--188

Twórcy

autor

Krystyna Trembicka

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Bibliografia

• [1] II Zjazd PZPR, Warszawa 1954.
• [2] III Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (11, 12, 13 listopada 1949 r.), "Nowe Drogi" 1949 [numer specjalny].
• [3] V Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Stenogram, Warszawa 1969.
• [4] VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR 19-21 X 1956 r., ND 1956/10.
• [5] Aparat bezpieczeństwa w latach 1944-1956: taktyka, strategia, metody, cz. 2: Lata 1948-1949, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994.
• [6] Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1953-1954. Taktyka, strategia, metody, wstęp A. Paczkowski, wybór i oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski, Warszawa 2004.
• [7] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1, Warszawa 200.
• [8] Arendt A., Korzenie totalitaryzmu, t. 2, tłum. D. Grinberg, M. Szawiel, Warszawa 2008.
• [9] Bäcker R., Totalitaryzm. Geneza. Istota. Upadek, Toruń 1992.
• [10] Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949-1970, oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.
• [11] Cortois S., Werth N. i in., Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, wstęp do polskiego wydania K. Kersten, Warszawa 1999.
• [12] Dokumenty do dziejów PRL. Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949-1970, oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.
• [13] Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.
• [14] Friszke A., Opozycja polityczna w PRL 1945-1980, Londyn 1994.
• [15] Friszke A., Rozgrywka na szczycie. Biuro Polityczne KC PZPR w październiku 1956, "Więź" 1996/9.
• [16] Garlicki A., Władysław Gomułka o marcu 1968, "Przegląd Historyczny" 1993/4.
• [17] Garlicki A., Z tajnych archiwów, Warszawa 1993.
• [18] Gomułka W., Przemówienie w czasie VIII Plenum KC PZPR, "Nowe Drogi" 1956/10.
• [19] Jedlicki W., Chamy i Żydy, "Kultura" 1962/12.
• [20] Kersten K., Polacy - Żydzi - komunizm. Anatomia półprawd 1939-68, Warszawa 1992.
• [21] Lesiakowski K., Emigracja osób pochodzenia żydowskiego z Polski w latach 1968-1969, "Dzieje Najnowsze" 1993/2.
• [22] Lesiakowski K., Mieczysław Moczar "Mietek". Biografia polityczna, Warszawa 1998.
• [23] Marzec 1968. Trzydzieści lat później [materiały konferencji zorganizowanej pod patronatem Prezydenta m. stoł. Warszawy przez Instytut Historyczny UW, Instytut Studiów Politycznych PAN oraz Żydowski Instytut Historyczny przy współpracy Wydawnictwa Naukowego PWN SA na Uniwersytecie Warszawskim 6 i 7 marca 1998 r.], t. 1: Referaty, red. M. Kula, P. Osęka i M. Zaremba, Warszawa 1998.
• [24] Mazur M., Rec.: A. Skalska, Obraz wroga w antysemickich rysunkach prasowych Marca '68, Warszawa 2007, "Dzieje Najnowsze" 2009/2.
• [25] Mironowicz E., Polityka narodowościowa PRL, Białystok 2000.
• [26] Oblicza Marca 1968, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2004.
• [27] Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944-1960, Łódź 2003.
• [28] Paczkowski A., Aparat bezpieczeństwa w latach odwilży: casus polski, "Zeszyty Historyczne" 1995/114.
• [29] Paczoska A., Oskarżeni o separatyzm. Działania tajnych służb PRL wobec działaczy Kaszubskich w latach 1945-1970, "Pamięć i Sprawiedliwość. Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu" 2004/2.
• [30] "Polityka" 1991.
• [31] Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942-1948, wyboru i oprac. dokumentów dokonał zespół M. Malinowski i in., Warszawa 1984.
• [32] PPR. Rezolucje, odezwy, instrukcje i okólniki Komitetu Centralnego I 1946-I 1947, oprac. W. Góra, B. Halaba, N. Kołomejczyk, Warszawa 1961.
• [33] Przemówienie W. Gomułki w czasie XII Plenum KC PZPR [8-9 lipca 1968 r.], ND 1968/8.
• [34] Publicystyka konspiracyjna PPR 1942-1945, t. 2, Warszawa 1964.
• [35] Rakowski M. F., Dzienniki polityczne 1963-1966, Warszawa 1999.
• [36] Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985.
• [37] Sprawozdanie KC oraz zadania partii w dziedzinie umacniania socjalizmu i dalszego rozwoju PRL [referat I sekretarza KC PZPR tow. Władysława Gomułki], ND 1968/12.
• [38] Stobiecki R., Bolszewizm a historia. Próba rekonstrukcji bolszewickiej filozofii dziejów, Łódź 1998.
• [39] Stola D., Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967-1968, Warszawa 2000.
• [40] "Trybuna Ludu" - 1956.
• [41] Walicki A., Marksizm i skok do królestwa wolności: Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996.
• [42] Walicki J., Bezdroża nauki i publicystyki - o nowej książce Jana T. Grossa, "Dzieje Najnowsze" 2007/1.

Identyfikatory

DOI

10.7862/rz.2015.hss.42