Konstytucyjne ograniczenia działań politycznych w sferze finansów publicznych w koncepcji Jamesa M. Buchanana

• Autorzy: Gabriela Przesławska
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Z obserwacji Buchanana wynika, że tzw. "dobroczynna" rola rządu nie istnieje. Celem rządu jest maksymalizacja przychodów budżetowych. Prowadzi to do przerostu sektora publicznego, gdyż wspólna własność czyli baza opodatkowania umożliwia finansowanie z wpływów podatkowych wydatków, które często są indywidualnym dobrem konsumowanym przez uprzywilejowane grupy. Wybory publiczne dokonywane przez dominującą koalicję większościową powodują określone koszty ekonomiczne. Koalicja taka ocenia bowiem jedynie własne korzyści na tle własnych kosztów. Nie bierze pod uwagę efektów zewnętrznych nakładanych na pozostałych członków społeczeństwa. Zdaniem Buchanana, w gospodarce publicznej wspólnota zasobów czyli baza opodatkowania musi służyć finansowaniu wszystkich dóbr wspólnego użytku (a nie tylko członkom koalicji większościowej i popierającym je grupom interesu). Choć Buchanan optuje za ograniczeniem zakresu sektora publicznego (ze względu na uzyskanie większej wartości ekonomicznej oraz efekty w postawach moralno-etycznych), to jednocześnie zdaje sobie sprawę, że zadanie to jest - w sensie politycznym - niewykonalne. Zmiana konstytucyjna ograniczająca sektor publiczny do wysokości np. 25% PKB spowodowałoby eliminację projektów, które miały zapewniać zyski netto potencjalnej większościowej koalicji rządzącej. Byłaby to przyczyną pogoni za rentą i działań zmierzających do zdobycia władzy decyzyjnej w nowo powstających koalicjach. W efekcie zasoby zużyte w tym celu mogłyby "skonsumować" przyrost wartości spodziewanej w wyniku reformy, tj. konstytucyjnie narzuconego ograniczenia wielkości sektora publicznego. Ważnym zadaniem rządu w koncepcji Buchanana jest nałożenie pewnych reguł gry, by "niewidzialna ręka rynku" działała prawidłowo oraz by także przedstawiciele rządu odpowiednio postępowali. Na wyższych szczeblach rządowych muszą obowiązywać takie zasady konstytucyjne, które będą skłaniały rząd do najlepszego postępowania. Wg Buchanana to konstytucja jest zbiorem barier ochraniających życie obywateli przed ingerencją wszystkich trzech rodzajów władzy: legislatury, egzekutywy i sądownictwa. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

PL

Finanse publiczne; Odpowiedzialność konstytucyjna; Polityka państwowa

EN

Public finance; Constitutional responsibility; State policy

• Czasopismo: Polityka Gospodarcza
• Rocznik: 2006
• Numer: nr 13
• Strony: 309--320

Twórcy

autor

Gabriela Przesławska

• Uniwersytet Wrocławski

Bibliografia

• Borner S. Brunetti A., Weder B., Institutional Obstacles to Latin American Growth, International Center for Economic Growth, Occasional Papers nr. 24, San Francisco 1992.
• Brennan G., Buchanan J.M., The Power to Tax: Analytical Foundations of a Fiscal Constitution, Cambridge University Press, New York 1980.
• Buchanan J.M., Europe's Constitutional Opportunity, (w:) Europe's Constitutional Future, IEA Readings, London 1990.
• Buchanan J.M., Imperatywy konstytucyjne na lata 90. Ramy prawne wolnej i efektywnej gospodarki, Zeszyty Centrum im. A. Smitha 1995, nr 1.
• Buchanan J.M., Rent Seeking and Profit Seeking (w:) J.M.Buchanan, R.D.Tollison, G.Tullock eds.: Toward a Theory of the Rent-Seeking, College Station, Texsas A&M University Press, Texsas 1980.
• Buchanan J.M., Congleton R,.S., Politics by Principle, Not Interest: Toward Nondisciminatory Democracy, Cambridge University Press 1998.
• Buchanan J.M., Musgrave R.A., Finanse publiczne a wybór publiczny. Dwie odmienne wizje państwa, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
• Buchanan J.M., Tullock G., The Calculus of Consent: Logical Foundations of Constitutional Democracy, Michigan University Press, Ann Arbor 1962.
• Buchanan J.M., Wagner R.E., Democracy in Deficit. Political Legacy of Lord Keynes, New York 1997.
• Łączkowski W., Etyczne aspekty finansowania potrzeb socjalnych ze środków publicznych, Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny, 2004, nr1.
• Metelska-Szaniawska K., Ekonomia konstytucyjna - ekonomia polityczna ładu gospodarczego, w: w: Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy polityki i funkcjonowania sfery publicznej, red. J.Wilkin, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2005.
• Stiglitz J., Ekonomia sektora publicznego, PWN, Warszawa 2004.
• Wicksell K., Finanztheoretische Untersuchungen nebst Darstellung und Kritik des Steuerwesens Schwedens, Jena 1896.
• Ząbkowicz A., Instytucje i wzrost gospodarki w Chile. Neoliberalizm i sztuka kompromisu, PWN, Warszawa 2001.