Skłonność do unikania i uchylania się od opodatkowania w świetle teorii moralnego rozwoju Kohlberga - zagadnienia etyczne w praktyce rachunkowości

• Autorzy: Sabina Kołodziej , Ewa Wanda Maruszewska

Warianty tytułu

The Tendency to Tax Avoidance and Tax Evasion in the Light of Kohlberg's Theory of Moral Development - Ethical Issues in Accounting Practice

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Współczesne służby rachunkowości mają w swoich rękach narzędzia nie tylko umożliwiające ewidencjonowanie operacji gospodarczych w księgach rachunkowych, ale również mogące służyć zarówno do zniekształcania obrazu sytuacji finansowej podmiotu, jak i manipulowania rozliczeniami podatkowymi. Dlatego profesjonaliści w rachunkowości muszą posiąść określoną wiedzę, ale także powinni stać na straży standardów etycznych, co gwarantuje prawidłowość rozliczeń podatkowych oraz sporządzanie informacji wiarygodnej w systemie informacyjnym rachunkowości. Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań analizujących częstość wyboru przez księgowych działań zmierzających do redukcji obciążenia podatkowego, będących skutkiem złamania norm etycznych lub prawnych. Ponadto analizowano związek skłonności do podjęcia decyzji prowadzącej do unikania lub uchylania się od opodatkowania z przedstawioną zgodnie z teorią rozwoju moralnego Kohlberga argumentacją takich działań. Wyniki badań wskazują na większą częstość decyzji obniżających zobowiązania podatkowe w wyniku złamania normy etycznej niż etycznej i prawnej. Stwierdzono również, że skłonność do podejmowania działań nieetycznych (i niezgodnych z prawem) jest związana z niższymi poziomami wnioskowania moralnego, co potwierdza ważność postulatu uzupełnienia edukacji księgowych o zagadnienia świadomości i odpowiedzialności etycznej przedstawicieli tego zawodu. (abstrakt oryginalny)

EN

Modern accounting professionals are in charge of tools that, apart from enabling them to keep business accounts, may also be used to distort the picture of the financial situation of an entity, as well as to manipulate tax settlements. Therefore, accounting professionals not only should possess the necessary knowledge, but also should apply ethical standards in their work. These two components guarantee the correctness of tax settlements and the faithful representation of economic reality in the accounting system. The aim of this article is to present the results of analysis of the frequency of making accounting choices aimed at reducing the tax burden through breaking ethical or legal norms. In addition, the relationship between the tendency to make decisions leading to tax avoidance or tax evasion and the reasons behind it (according to Kohlberg's theory of moral development) have been analysed. The results indicate higher frequency of decisions aimed at lowering tax liabilities due to the failure to follow ethical standards than due to breaking ethical and legal standards at the same time. It was also pointed out that the tendency to make unethical (and illegal) decisions was associated with low levels of moral reasoning, which confirms the importance of the postulate to supplement accounting education with accountability and ethical awareness issues. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Rachunkowość; Unikanie opodatkowania; Etyka zawodowa; Moralność

EN

Accounting; Tax avoidance; Professional ethics; Morality

• Czasopismo: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Rocznik: 2016
• Tom: 86
• Numer: nr 142
• Strony: 35--51

Twórcy

autor

Sabina Kołodziej

• Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie

autor

Ewa Wanda Maruszewska

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Bibliografia

• Artienwicz N. (2013), Rachunkowość behawioralna jako interdyscyplinarny nurt rachunkowości i społecznych nauk o zachowaniu, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 71 (127), SKwP, Warszawa, s. 7-24.
• Banaszkiewicz A., Makowska E. (2015), Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości w świetle badań ankietowych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu", 396, s. 9-18.
• Bernal A. (2008), Zjawisko uchylania się od podatków dochodowych i metody jego ograniczania, Difin, Warszawa.
• Brzezińska A., Trempała J. (2000), Wprowadzenie do psychologii rozwoju, [w]: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, GWP, Sopot, s. 227-332.
• Cieciura M. (2015), Etyka w świetle rozwijającego się behawioryzmu w rachunkowości, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 396, s. 19-27.
• Cieślak M. (2011), Podejście etyczne w rachunkowości a jakość sprawozdań finansowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.
• Cieślak M. (2010), Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości w ocenie księgowych, "Studia i Prace Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie", 14, s. 124-133.
• Crowe M.T. (1944), The Moral Obligation of Paying Just Taxes, A Dissertation Submitted to the Faculty of the School of Scared Theology of the Catholic University of America in Partial Fulfilment of the Requirements for the Degree of Doctor of Scared Theology, Catholic University of America Press, Washington.
• Doyle E.M., Huges J.F., Glaister K.W. (2008), Linking ethics and risk management in taxation: evidence from an exploratory study in Ireland and the UK, "Journal of Business Ethics", 86 (2), DOI 10.1007/s10551-008-9842-9.
• Gabrusewicz T. (2010), Rachunkowość odpowiedzialności społecznej w kształtowaniu zasad nadzoru korporacyjnego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Garstecki D. (2012), Charakterystyka i systematyka normatywnych teorii rachunkowości, [w:] W. Gabrusewicz, J. Samelak (red.), Obszary badawcze współczesnej rachunkowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań, s. 38-48.
• Gasparski W. (2007), Wykłady z etyki biznesu. Nowa edycja uzupełniona, Wydawnictwo WSPiZ, Warszawa.
• Gasparski W. (2013) (red.), Biznes, etyka, odpowiedzialność, Wydawnictwa Profesjonalne PWN, Warszawa.
• Gut P. (2006), Kreatywna księgowość a fałszowanie sprawozdań finansowych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Hulicka M. (2008), Oszukańcza sprawozdawczość finansowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Hunt S.D., Rawls J.S. Horn P.W. (2003), Understanding Ethical Decision Making: Why Do People's Ethical Judgements Differ?, Business Ethics Symposium, October, Denver.
• Karmańska A. (2008), Etyka zawodowa w rachunkowości i działania Stowarzyszenia Księgowych w tym zakresie, [w:] M. Kwiecień (red.), Aksjomaty i paradygmaty rachunkowości, "Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu", 1199, s. 36-52.
• Karwat P. (2002), Obejście prawa podatkowego: natura zjawiska i sposoby przeciwdziałania mu, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
• Kirchler E. (2009), The Economic Psychology of Tax Behavior, Cambridge University Press, Cambridge.
• Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości (2007), Uchwala nr 18 XIX Krajowego Zjazdu Delegatów Stowarzyszenia Księgowych w Polsce z 23 czerwca 2007 r. w sprawie zasad etyki zawodowej, SKwP, Warszawa.
• Kołodziej S. (2011), The role of education in forming voluntary tax compliance, "General and Professional Education", 1, s. 22-25.
• Kołodziej S., Maruszewska E.W. (2010), Legalne i nielegalne formy unikania opodatkowania - uwarunkowania społeczno-psychologiczne, "Organizacja i Ekonomika Przedsiębiorstw", 4, s. 65-66.
• Kutera M., Hołda A., Surdykowska S.T. (2006), Oszustwa księgowe: teoria i praktyka, Difin, Warszawa.
• Lee T.A. (2006), The FASB and accounting for economic reality, "Accounting and the Public Interest", 6, s. 1-27.
• Łada M., Kozarkiewicz A. (2013), Teoria legitymizacji w badaniach z zakresu rachunkowości, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 71(127), SKwP, Warszawa, s. 161-176.
• MacIntosh N.B. (2006), Commentary - The FASB and accounting for economic reality. accounting - truth, lies, or "Bullshit"? A philosophical investigation, "Accounting and the Public Interest", 6, s. 22-36.
• Maruszewska E.W. (2014), Etyka we współczesnej rachunkowości a wiarygodność informacji w niej tworzonych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
• Maruszewska E.W. (2014), Postulat poszerzenia obecnego matematycznego podejścia do nauczania rachunkowości o wymiar ludzkich działań, "General and Professional Education", 4, s. 29-35.
• Mattessich R. (2009), FASB and social reality - an alternative realist view, "Accounting and the Public Interest", 9, s. 39-64.
• Mattessich R. (2003), Accounting representation and the onion model of reality: a comparison with Baudrillard's orders of simulacra and his hyperreality, "Accounting, Organizations and Society", 28, s. 443-470.
• McDevitt R., Giapponi C., Tromley Ch. (2007), A model of ethical decision making: the integration of process and content, "Journal of Business Ethics", 73, s. 219-229.
• McGee R.W. (2008), Cheating on Taxes: A Comparative Study of Tax Evasion Ethics of 15 Transition Economies and 2 Developed Economies, The IABPAD Conference Proceedings, Dallas.
• McGee R.W., Ho S.S.M., Li A.Y. (2008), A comparative study on perceived ethics of tax evasion: Hong Kong vs the United States, "Journal of Business Ethics", 77, s. 147-158, DOI 10.1007/s10551-006-9304-1.
• McGee R.W., Nickerson I., Fees W. (2006a), German and American Opinion on the Ethics of Tax Evasion, "Proceedings of the Academy of Legal, Ethical and Regulatory Issues", Nevada.
• McGee R.W., Tyler M. (2006b), Tax Evasion and Ethics: A Demographic Study of 33 Countries, Andreas School of Business Working Paper, Barry University, Florida.
• Mintchik N.M., Farmer T.A. (2009), Association between epistemological beliefs and moral reasoning: evidence from accounting, "Journal of Business Ethics", 84, s. 259-275.
• Mućko P. (2013), Nurty krytyczne w badaniach rachunkowości, "Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów", 130, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa, s. 79-88.
• Niesiobędzka M. (2013), Dlaczego nie płacimy podatków? Psychologiczna analiza uchylania się od opodatkowania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Niesiobędzka M. (2004), Podatki, [w:] T. Tyszka (red.), Psychologia ekonomiczna, GWP, Sopot, s. 495-529.
• O'Fallon M.J., Butterfield K.D. (2005), A review of the empirical ethical decision-making literature: 1996-2003, "Journal of Business Ethics", 59, s. 375-413.
• Ponemon L.A. (1990), Ethical judgments in accounting: a cognitive-developmental perspective, "Critical Perspectives on Accounting", 1, s. 191-215.
• Robowska B. (2015), Społeczny wymiar rachunkowości w świetle etyczno-normatywnych teorii, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu", 396, s. 123-131.
• Schneider K. (2007), Błędy i oszustwa w dokumentach finansowo-księgowych, PWE, Warszawa.
• Socha P. (2000), Rozwój sądów moralnych w koncepcji Lawrence'a Kohlberga. Przegląd i ocena głównych tez, [w:] P. Socha (red.), Duchowy rozwój człowieka. Fazy życia, osobowość, wiara, religijność, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 145-164.
• Sowiński R. (2009), Uchylanie się od opodatkowania: przyczyny, skutki i sposoby zapobiegania zjawisku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
• Stanik K.J., Winiarski K. (2013), Praktyczne problemy nadużycia i obejścia prawa podatkowego, Oficyna Wydawnicza Unimex, Wrocław.
• Strong K.C., Meyer G.D. (1992), An integrative descriptive model of ethical decision making, "Journal of Business Ethics", 11, s. 89-94.
• Szychta A. (1996), Teoria rachunkowości Richarda Mattessicha w świetle podstawowych kierunków rozwoju nauki rachunkowości. Studium metodologiczne, FRRwP, Warszawa.
• Trevino L.K. (1986), Ethical decision making in organizations: a person-situation interactionist model, "The Academy of Management Review", 11, s. 601-617.
• Turzyński M. (2011), O charakterze norm moralnych rachunkowości: kodyfikacja etyki, "Przegląd Organizacji ", 3, s. 44-47.
• Van de Poel I., Royakkers L. (2007), The ethical cycle, "Journal of Business Ethics", nr 71, s. 1-13.
• Wójtowicz P. (2010), Wiarygodność sprawozdań finansowych wobec aktywnego rynku kształtowania wyniku finansowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.
• Żuraw P.(2012), Idea Kodeksu zawodowej etyki w rachunkowości rekomendowanego przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, "Annales. Etyka w Życiu Gospodarczym", 15, s. 121-130.
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/13/UE z 26 czerwca 2013 r., Dz. Urz. UE L 182/19.
• Ustawa z 29 września 1994 roku o rachunkowości. Dz. U. 2013, poz. 330 ze zm.

Identyfikatory

DOI

10.5604/16414381.1199231