Początki przymusu administracyjnego w prawie rzymskim i praktyce rzymskiej administracji

• Autorzy: Joanna Radwanowicz-Wanczewska

Warianty tytułu

The Beginnings of Administrative Coercion in Roman Law and Practice of Roman Administration

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Niniejsze opracowanie odwołuje się do prawa rzymskiego i praktyki rzymskiej administracji, ponieważ poznanie rzeczywistości starożytnej sprzyja lepszemu zrozumieniu dzisiejszego prawa, w tym przypadku prawa administracyjnego, a zwłaszcza zagadnień dotyczących przymusu administracyjnego. Skutkujące powstaniem tego artykułu przekonanie o potrzebie badań i otwarcia na doświadczenie rzymskiej praktyki administracyjnej wynika między innymi z analizy dorobku doktryny prawa administracyjnego. Autorzy podejmujący współcześnie problematykę dotyczącą przymusu administracyjnego w Polsce nie skłaniają się raczej ku badaniu jego początków w czasach starożytnych i odwołują się jedynie do wcześniejszych opracowań. Nie dokonują przy tym weryfikacji poglądów wyrażanych na ten temat w przeszłości w oparciu o wyniki najnowszych badań światowych w tej dziedzinie. Celowe i interesujące wydaje się jednak analizowanie problematyki przymusu administracyjnego w ujęciu interdyscyplinarnym i zwrócenie uwagi na aktualne poglądy badaczy prawa rzymskiego dotyczące między innymi kwestii władzy przysługującej władcom oraz urzędnikom rzymskim. (fragment tekstu)

EN

We find the beginnings of the institution of administrative coercion in ancient Rome. Coercitio and iudicatio originated from king's power. At the beginning the right to use them belong to a king and in later times to the highest republican offices. The purpose of coercitio was forcing obedience to magistrate's orders, whereas iudicatio was executed while prosecuting offences. In literature one assumes that the name coercitio constituted the equivalent of a current definition 'administrative coercion' differentiating it from iudicatio, understood as court coercion. One mentions also arguments speaking for that coercitio originated from civil authority of officials - potestas, which included the space of activity of administration staying outside the sphere of influence of the military authority [imperium). Distinguishing coercitio as authority of police and administrative character from penalties resulting from convicting criminal judgements was in the beginning quite difficult, because often coercitio served to the same agencies, which performed judicial functions (iudicatio). Besides, some measures used in the scope of coercitio were originally very rigorous and apart from a fine [multa) and seizure of things [pignoris capio), also included arresting, imprisonment [ductio in vinculo publica) and even putting to death, preceded by whipping. In order to make reference to the problems of using measures of coercion in practice, seizure of things - pignoris capio (additionally illustrated by referring to using a fine - multa) was presented in the article with examples of application. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Postępowanie administracyjne; Prawo rzymskie; Historia prawa; Regulacje prawne

EN

Administrative proceedings; Roman law; Legal history; Legal regulations

• Czasopismo: Administracja : teoria, dydaktyka, praktyka
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 4(41)
• Strony: 80--121

Twórcy

autor

Joanna Radwanowicz-Wanczewska

• Uniwersytet w Białymstoku

Bibliografia

• Abbott F.F., A History and Description of Roman Political Institutions, Boston 1901.
• Amielańczyk K., Irenarchae. Reforma sądowej policji śledczej za panowania cesarza Hadriana i Antonina Piusa [w:] Salus rei publicae suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, red. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007.
• Berger A., Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 1953.
• Bleicken J., Zum Begriff der römischen Amtsgewalt Auspicium - potestas - imperium, Göttingen 1981.
• Brasiello U., La repressione penale in diritto romano, Napoli 1937.
• Brennan T.C., Praetor [w:] The Oxford Classical Dictionary, The Oxford Classical Dictionary, red. S. Hornblower, A. Spawforth, E. Eidinow, wyd. 4, Oxford 2012.
• Brennan T.C., The Praetorship in the Roman Republic: Origins to 122 BC, t 1, Oxford 2000.
• Cary M., Scullard H.H., Dzieje Rzymu, T. 1, Warszawa 1992.
• Chajbowicz A., Antyczne korzenie policji administracyjnej i działalności policyjnej [w:] Współczesne europejskie problemy prawa administracyjnego i administracji publicznej. W 35. rocznicę utworzenia Instytutu Nauk Administracyjnych Uniwersytetu Wrocławskiego, red. A. Błaś, K. Nowacki, AUWr No 2770, Prawo CCXCV, Wrocław 2005.
• Chróścielewski W., Imperium a gestia w działaniach administracji publicznej (w świetle doktryny i zmian ustawodawczych lat 90.), "Państwo i Prawo" 1995, z. 6.
• Coli U. [w:] Novissimo Digesto Italiano, t. 1/1, Torino 1957.
• Cornell T.J., The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000-264 B. C), London 1995.
• Costa E., Storia del diritto ro- mano publico, Firenze 1906.
• Cuq E., Manuel des Institutions juridiquis des Romains, Paris 1917.
• Daube D., Roman Law, Edinburgh 1969.
• De Dominicis M.A. [w:] Novissimo Digesto Italiano, t. III, Torino 1959.
• de Francisci P., Arcana Imperii, t. III, 1, Milano 1948.
• De Martino F., Storia delia costituzione Romana, t.1, Napoli 1951.
• Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2010.
• Drogula F.K., Commanders & Command in the Roman Republic and Early Empire, Chapel Hill 2015.
• Drogula F.K., 'Imperium', 'potestas', and the 'pomerium' in the Roman Republic, "Historia" 56.4/2007.
• Duniewska Z., Powstanie i kształtowanie się prawa administracyjnego [w:] System prawa administracyjnego. Tom 1. Instytucje prawa administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, wyd. 2, Warszawa 2015.
• Ferrini C., Dritto penale romano. Teorie generali, Milano 1899.
• Foster R., Mapping European Empire: Tabulae Imperii Europaei, London-New York 2015.
• Gebhardt J., Prügelstrafe und Züchtigungsrecht im antiken Rom und in der Gegenwart, Köln- Weimar-Wien 1994.
• Giaro T., Roman law always dies with a codification [w:] Roman Law and European Legal Culture, red. A. Dębiński, M. Jońca, Lublin 2008.
• Gross O., Ni Aoläin F., Law in Times of Crisis: Emergency Powers in Theory and Practice, Cambrigde 2006.
• Haussler S., Our Ox-Wagon Republic. Rassismus und Rechtssystem in Südafrika im. 20 Jahrhundert [w:] Gesetzliches Unrecht, Frankfurt/Main 2005.
• Heitland W.E., The Roman Republic, t. 2, Cambridge 1909.
• Heuss A., Zur Entwicklung des Imperiums der römischen Oberbeamten, "ZRG" 64/1944.
• Huschke E., Die Multa und das Sacramentum in ihren verschiedenen Anwendungen, Leipizg 1874.
• Irmscher J., Bemerkungen zum römischen Diktaturbegriff, "Studia Iuridica" 1985, t. 12.
• Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
• Jaczynowska M., Pawlak M., Starożytny Rzym, Warszawa 2008.
• Jagielski J., Cherka M., Gołaszewski P., Pudzianowska D., Materialne prawo administracyjne jako przedmiot badań [w:] Nowe problemy badawcze teorii prawa administracyjnego, red. J. Boć, A. Chajbowicz, Wrocław 2009.
• Jaroszyński M. [w:] M. Jaroszyński, M. Zimmermann, W. Brzeziński, Polskie prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 1956, s. 31-32.
• Jendrośka J., Zagadnienia prawne wykonania aktu administracyjnego, Wrocław 1963.
• Jones A.H.M., Tomlin R.S.O., Agentes in rebus [w:] The Oxford Classical Dictionary, red. S. Hornblower, A. Spawforth, E. Eidinow, wyd. 4, Oxford 2012.
• Jurewicz A., Sitek B., Pryncypat [w:] Rzymskie prawo publiczne, red. B. Sitek, P. Krajewski, Olsztyn 2004.
• Jurewicz A., Sitek B., Ustrój królewski [w:] Rzymskie prawo publiczne, red. B. Sitek, P. Krajewski, Olsztyn 2004, s. 18.
• Kaser M., Das altrömische łus, Göttingen 1949, s. 205.
• Kasznica S., Polskie prawo administracyjne. Pojęcia i instytucje zasadnicze, Poznań 1946.
• Kołodko P., Chłosta jako dodatkowy środek karny zaostrzający dolegliwość kary właściwej [w:] 'Salus rei publicae suprema lex'. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, red. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007.
• Kołodko P., Prawne aspekty ograniczenia chłosty w prawie rzymskim, "Miscellanea Historico-Iuridica", t. IV, Białystok 2006, s. 25-39.
• Kołodko P., Pretor urzędnikiem magistratury rzymskiej. Zarys problematyki, "Miscellanea Historico-Iuridica", T. XII, Białystok 2013.
• Kołodko P., Rzymska terminologia prawna stosowana na określenie chłosty [w:] 'Contra leges et bonos mores'. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie, red. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2005.
• Kunderewicz C., Studia z rzymskiego prawa administracyjnego, Łódź 1991.
• Kunkel W., An Introduction to Roman Legal and Constitutional History, tłum. J. M. Kelly, Oxford 1973.
• Kunkel W., Wittmann R., Staatsordnung und Staatspraxis der Römischen Republik Zweiter Abschnitt: Die Magistratur, München 1995.
• Kuryłowicz M., "Loca aedilem metuentia" [Sen. De vita beata 7, 1, 3). Z działalności edyiów rzymskich na rzecz ochrony porządku i moralności publicznej, Annales UMCS 32/33 (1985-1986).
• Kuryłowicz M., Tresviri capitales oraz edylo wie rzymscy jako magistratury policyjne, "Annales UMCS", Sec. G Ius 1993, nr 40.
• Langrod J.S., Instytucje prawa administracyjnego. Zarys części ogólnej, reprint, Kraków 2003.
• Lazar N.C., States of Emergency in Liberal Democracies, Cambridge 2009.
• Linderski J., Rzymskie zgromadzenia wyborcze od Sulli do Cezara, Wrocław 1966.
• Lintott A., The Constitution of the Roman Republic, Oxford 1999.
• Litewski W., Podstawowe wartości prawa rzymskiego, Kraków 2001.
• Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003.
• Litewski W., Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 1998.
• Loewenstein K., The Governance of Rome, Hague 1973.
• Longchamps de Berier F., Instytucje rzymskiego prawa administracyjnego? [w:] Nowe problemy badawcze teorii prawa administracyjnego, red. J. Boć, A. Chajbowicz, Wrocław 2009.
• Loska E., Provocatio ad populum [w:] Salus rei publicae suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, red. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007.
• Maciejewski T., Historia powszechna ustroju i prawa, Warszawa 2011.
• Miemiec M., Imperium i dominium w samorządzie terytorialnym [w:] Władztwo administracyjne. Administracja publiczna w sferze imperium i w sferze dominium, red. J. Łukasiewicz, Rzeszów 2012.
• Mitchell R.E., Patricians and Plebeians, Ithaca/London 1990.
• Mitchell R.E., The Definition of patres and plebs: An End to the Struggle of the Orders [w:] Social Struggles in Archaic Rome: New Perspectives on the Conflict of the Orders, red. K.A. Raaflaub, wyd. 2, Oxford 2005.
• Mommsen Th., Römisches Staatsrecht, T.1, Leipzig 1887-1888.
• Mommsen Th., Römisches Straftrecht, Darmstad 1955.
• Monateri P.G., Giaro T., Somma A., Le radici comuni del dirritto europeo. Un cambiamento di prospettiva, Roma 2005.
• Mousourakis G., A Legal History of Rome, London-New York 2007.
• Neumann K.J., RE, t. IV, szp. 201-204.
• Niewiadomski Z., Pojęcie administracji publicznej [w:] System prawa administracyjnego. Tom 1. Instytucje prawa administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, wyd. 2, Warszawa 2015.
• Nippel W., Public Order in Ancient Rome, Cambridge 1995.
• Peretiatkowicz A., Podstawowe pojęcia prawa administracyjnego, Poznań 1946.
• Pina Polo F., The Consul at Rome, Cambridge 2011.
• Prokop K., Modele stanu nadzwyczajnego, Białystok 2012.
• Radwanowicz J., Administracja publiczna i prawo administracyjne [w:] Prawo administracyjne: część ogólna, red. M. Chmaj, Warszawa 2004.
• Richardson J.S., The Language of Empire, Cambridge 2008.
• Sajkowski R., Pryncypat (30 a.C.-192) [w:] Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, A. Jurewicz, R. Sajkowski, B. Sitek, J. Szczerbowski, A. Świętoń, Olsztyn 2011.
• Sajkowski R., Republika [w:] Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, A. Jurewicz, R. Sajkowski, B. Sitek, J. Szczerbowski A. Świętoń, Olsztyn 2011.
• Scullard H.H., From the Gracchi to Nero. A History of Rome from 133 B.C. to A.D. 68, London 1963.
• Sczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, wyd. 9, Warszawa 2003.
• Serrati J., The Rise of Rome to 264 BC [w:] A Companion to the Punic Wars, red. D. Hoyos, Oxford 2011.
• Siber H., Römisches Verfassungsrecht in geschichtlicher Entwicklung, Lahr 1952.
• Sitek B., Dominat - późne cesarstwo rzymskie (284-565) [w:] Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, A. Jurewicz, R. Sajkowski, B. Sitek, J. Szczerbowski, A. Świętoń, Olsztyn 2011.
• Sitek B., O prawie [w:] Rzymskie prawo publiczne, red. B. Sitek, P. Krajewski, Olsztyn 2004.
• Sitek B., Uwagi o państwie według Cycerona [w:] Rzymskie prawo publiczne, red. B. Sitek, P. Krajewski, Olsztyn 2004.
• Sitek B., Wprowadzenie [w:] Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, A. Jurewicz, R. Sajkowski, B. Sitek, J. Szczerbowski, A. Świętoń, Olsztyn 2011.
• Sitek B., Wstęp [w:] Rzymskie prawo publiczne, red. B. Sitek, P. Krajewski, Olsztyn 2004.
• Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997.
• Sójka-Zielińska K., Historia prawa, wyd. 11, Warszawa 2006.
• Tarwacka A., Prawne aspekty urzędu cenzora w starożytnym Rzymie, Warszawa 2012.
• Treves P., Lintott A., Coercitio [w:] The Oxford Classical Dictionary, red. S. Hornblower, A. Spawforth, E. Eidinow, wyd. 4, Oxford 2012.
• Zabłocki J., 'Leges votatae'na zgromadzeniach ludowych, "Diritto@Storia" 10/2011-2012.
• Zabłocki J., Tarwacka A., Publiczne prawo rzymskie, Warszawa 2011.
• Zimmermann J., Prawo administracyjne, Warszawa 2014.
• Żeber I., 'Capio pignoris' w prawie rzymskim [w:] Postępowanie egzekucyjne w dziejach, red. P. Jurek, Wrocław 2007.