Zarys systemu oceny rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych

• Autorzy: Wiktor Gabrusewicz

Warianty tytułu

An Outline of the System of Development of Industrial Enterprises

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W teorii ekonomiki przedsiębiorstwa przemysłowego jest dużo luk. Powodów takiego stanu rzeczy jest wiele. Wydaje się, że w państwach socjalistycznych najbardziej na tym zaciążyły makroekonomiczne kryteria gospodarowania. W związku z tym przez wiele lat dominował prymat całej gospodarki narodowej nad problemami mikroekonomicznymi poszczególnych podmiotów gospodarczych. Stąd też zacierała się odrębność organizacyjna i podmiotowość jednostek gospodarczych takich jak przedsiębiorstwa. Występowała natomiast tendencja do koncentracji organizacyjnej, polegającej na tworzeniu mniejszej liczby dużych jednostek w jednorodnych strukturach branżowo-gałęziowych. Dotkliwą luką w dotychczasowym dorobku teorii ekonomiki przedsiębiorstwa przemysłowego jest całkowite pominięcie zagadnień rozwoju przedsiębiorstwa. Termin ten przez wiele lat w ogóle nie był stosowany. Zajmowano się problemami rozwoju gospodarczego, a nie rozwoju przedsiębiorstw. Stąd w ekonomice przedsiębiorstwa dominowały przede wszystkim zagadnienia bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstw oraz problemy oceny rezultatów ich działalności. Zabrakło na osi czasu tego najważniejszego elementu, jakim jest określenie strategii rozwoju przedsiębiorstwa, ustalenie priorytetów istotnych dla działalności przedsiębiorstwa w długim horyzoncie czasowym. A przecież wiadomo, że bez odpowiedniego rozpoznania i określenia szans rozwoju przedsiębiorstwa nie można zapewnić efektywnego, bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Sytuacja uległa zasadniczej zmianie z chwilą rozpoczęcia procesu reformowania naszej gospodarki w latach osiemdziesiątych. Odrzucona została bowiem koncepcja gospodarki jako jednego wielkiego przedsiębiorstwa zarządzanego centralnie. Tym samym utraciły swoją relatywnie wysoką rangę makroekonomiczne kryteria wyborów. Zyskały natomiast na znaczeniu kryteria mikroekonomiczne. To spowodowało, że przedsiębiorstwo odzyskało swoje podstawowe miejsce w strukturze reformowanej gospodarki stając się jej podstawowym ogniwem. W tych warunkach przedsiębiorstwa stopniowo przesuwają swoje zainteresowania z działalności wykonawczej i krótkookresowej na działalność długookresową i rozwojową. Ta zmiana istoty, miejsca i roli przedsiębiorstwa w strukturze reformowanej gospodarki wzmogła także zainteresowania badawcze rozwojem przedsiębiorstw. Problemów rozwoju przedsiębiorstw, zwłaszcza przedsiębiorstw przemysłowych, bo one są obiektem naszych zainteresowań, jest wiele. Wszystkie znajdują się in statu nascendi. Przedmiotem niniejszego opracowania jest system oceny rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych. Celem rozważań jest ukazanie głównych elementów tego systemu w aspekcie teoretycznym. W związku z tym zrezygnowano z szerokiej prezentacji instrumentalnych rozwiązań systemu. Jeśli posłużono się niektórymi z nich, to występują one w opracowaniu tylko jako ilustracja pewnych stwierdzeń o charakterze teoretycznym. Zdajemy bowiem sobie sprawę, iż opracowanie całej instrumentalnej warstwy rozważań nad systemem oceny rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych znacznie poszerzyłoby ramy niniejszego opracowania. Ocena rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych jest zagadnieniem złożonym, tak jak złożony jest sam charakter rozwoju. Cechą charakterystyczną tego systemu jest przede wszystkim globalny charakter. Oznacza to, iż obejmuje on nie tylko analizę procesów i zależności występujących wewnątrz przedsiębiorstwa, lecz również analizę otoczenia, w którym przedsiębiorstwo funkcjonuje. Tym samym system oceny odnosi się nie tylko do zjawisk występujących w czasie, ale i w przestrzeni. Takie ujęcie pozwala ukazać zarówno stan rozwoju przedsiębiorstwa, jak i możliwości rozwoju przedsiębiorstwa w przyszłości. Globalny charakter systemu oceny rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych sprawia, że w procedurze oceny można wyodrębnić kilka faz badawczych, stanowiących poszczególne elementy systemu oceny. Naszym zdaniem takimi istotnymi elementami systemu oceny rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych są: 1) analiza celów rozwojowych przedsiębiorstwa, 2) analiza zewnętrznych uwarunkowań rozwoju przedsiębiorstwa, 3) analiza poziomu rozwoju przedsiębiorstwa, 4) analiza zdolności przedsiębiorstwa do rozwoju, 5) nakreślenie strategii rozwoju przedsiębiorstwa. System oceny służy więc niejako dwom celom. Po pierwsze, pozwala rozpoznać warunki rozwoju przedsiębiorstwa przemysłowego oraz oszacować poziom tego rozwoju. Po drugie, umożliwia określenie zdolności przedsiębiorstwa do rozwoju oraz na tej podstawie pozwala wyznaczyć kierunki dalszego rozwoju przedsiębiorstwa. Ograniczone ramy niniejszego opracowania zmusiły autora do zajęcia się i ukazanie pierwszego celu systemu oceny rozwoju przedsiębiorstwa przemysłowego. Cel drugi stanowić będzie przedmiot oddzielnego opracowania. (fragment tekstu)

EN

There are many gaps in the theory of economics of a socialist enterprise. One of these gaps is undoubtedly complete disregard of the problems of development of an enterprise. Problems of development of enterprises are numerous. The subject matter of the present paper is the system of evaluation of the development of enterprises. The main purpose of the considerations is to present the main elements of this system from a theoretical point of view. An analysis of the development targets of enterprises is a starting point of the paper. Development targets have a strategic character since their realisation is to lead to the improvement of the effects of functioning of the evaluation of enterprise development. The range of analysis of the development targets includes first of all identification of targets, their measurement and determination of the relations between targets. An analysis of environment is an important element of the analysis of development of industrial enterprises. Within the frameworks of this analysis particular attention is paid to the recognition of the character of environment in which the enterprise is functioning, to the analysis of relations between the enterprise and the environment and to the enterprise's position in the environment resulting from these relations. The last element in the system of evaluation of industrial enterprises' development presented in the paper is an analysis of the level of development. In order to evaluate the level of development of an industrial enterprise it is necessary to consider the enterprise's potential, the major relations and dependencies existing within the enterprise, the results of its activities as well as weak and strong sides of this enterprise. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Rozwój przedsiębiorstwa; Przedsiębiorstwo przemysłowe; Ekonomika przedsiębiorstwa; Teoria przedsiębiorstwa; Cele przedsiębiorstwa

EN

Enterprise development; Industrial enterprises; Business economics; Enterprise theory; Corporate objectives

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Seria 1 / Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
• Rocznik: 1990
• Numer: nr 194 Z badań nad pomiarem i oceną działalności gospodarczej przedsiębiorstw przemysłowych
• Strony: 39--72

Twórcy

autor

Wiktor Gabrusewicz

Bibliografia

• A.K. Koźmiński, A.M. Zawiślak, Pewność i gra. Wstęp do zachowań organizacyjnych, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1979.
• Analiza ekonomiczna przedsiębiorstw przemysłowych, praca zbiorowa pod red. E. Kurtysa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1988.
• Gospodarka w procesie reformowania. Praca zbiorowa pod red. J. Pajestki, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1986.
• H. Błoch, Wpływ otoczenia instytucjonalnego na wybór strategii zarządzania przedsiębiorstwem, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Katowice 1986.
• H. Sterniczuk, Pojęcie otoczenia organizacji gospodarczej, Problemy Organizacji, nr 4, 1975.
• H.J. Ansoff, Zarządzenie strategiczne, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1985.
• J. Duraj, K. Kucińska, S. Piotrowski, A. Sikorski, Kryteria i metody oceny efektywności funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw i ich weryfikacja praktyczna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 1987.
• J. Kortan, Wzrost i rozwój przedsiębiorstwa, Wektory, nr 11, 1987.
• J. Zieleniewski, Organizacja zespołów ludzkich. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965.
• K. Fabiańska, J. Rokita, Planowanie rozwoju przedsiębiorstwa. Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1986.
• K. Lis, Kierunek empiryczny, w pracy zbiorowej pod red. A.K. Koźmińskiego, Współczesne teorie organizacji, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983.
• L. Krzyżanowski, Cele organizacji. Wstępne konstatacje i hipotezy, Organizacja i Kierowanie, nr 3-4, 1986.
• M. Hamrol, Analiza intensywności gospodarowania i analiza rozliczeniowa, w pracy zbiorowej pod red. E. Kurtysa, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstw przemysłowych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1988.
• R.H. Hall, Organization, Structure and Process, New Jersey 1972.
• R.S. Webber, Zasady zarządzania organizacjami, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1984.
• T. Kierczyński, Wiązka celów działalności przedsiębiorstwa, Wektory 1985, nr 7.
• W. Frąckowiak, M. Hamrol, Równowaga przedsiębiorstwa a równowaga ogólna, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, nr 164, 1986.
• W. Frąckowiak, Przegląd struktur organizacyjnych i atestacja nierobotniczych stanowisk pracy. Metodyka i organizacja badań, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Poznań 1987.
• W. Gabrusewicz, Kryteria oceny działalności przedsiębiorstwa przemysłowego, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, nr 96, 1982.
• W. Gabrusewicz, Związki produkcyjne w przedsiębiorstwach kluczowego przemysłu meblowego województwa poznańskiego, Poznańskie Roczniki Ekonomiczne, tom XXXIII, 1977.