Optymalna wielkość zakładu przemysłowego i jej determinanty

• Autorzy: Kazimierz Robaszkiewicz

Warianty tytułu

Optimum Size of a Branch of Industrial Enterprise and Its Determinants

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W przeszłości w literaturze często występowały poglądy o bezwzględnej przewadze wielkich jednostek gospodarczych nad małymi. Sytuacja ta wynikała w znacznym stopniu z możliwości i warunków stosowanego w minionych okresach nadmiernie scentralizowanego systemu zarządzania. Skupienie przeważającej części środków inwestycyjnych na szczeblach centralnych pozwalało na podejmowanie budowy wielkich zakładów przemysłowych. Obecnie okazuje się jednak, że występujący w wielu branżach nadmierny stopień koncentracji produkcji jest przyczyną określonych niekorzyści. W tych warunkach umacnia się przekonanie o konieczności optymalizacji wielkości zakładów i przedsiębiorstw. Takiej ewolucji poglądów sprzyjają podejmowane reformy gospodarcze, zmierzające do wyraźnej decentralizacji systemu zarządzania. Istotne znaczenie ma tu również ciągłe doskonalenie metod analizy ekonometrycznej, które stają się coraz sprawniejszymi narzędziami optymalizacji decyzji w tym zakresie. W rezultacie przejmuje się obecnie, że chociaż procesy koncentracji produkcji w przemyśle mają charakter obiektywny i są rezultatem określonych wymogów rozwoju techniki i ekonomiki produkcji, to jednak korzyści stąd wynikające mają charakter względny. W wielu bowiem branżach nie można w ogóle liczyć na ich uzyskanie. Z kolei zaś w tych przemysłach, w których korzyści z wielkiej skali produkcji rzeczywiście występują należy prowadzić stałe badania nad ich charakterem, rozmiarami i granicami. Optymalizacja wielkości jednostek przemysłowych powinna być instrumentem celowej polityki rozwoju gospodarczego, przyczyniającym się do utrzymania właściwych proporcji wewnętrznych tego rozwoju i pełnego wykorzystania jego osiągnięć. Realizacja tych celów wymaga badania i określania optymalnych wielkości różnych obiektów występujących w systemie przemysłowym. Przede wszystkim zaś należy tu rozróżnić oraz bliżej określić optimum wielkości produkcji, obok optymalnej wielkości zakładu i wreszcie przedsiębiorstwa przemysłowego. (fragment tekstu)

EN

The paper presents the essence of the optimum size of a branch of enterprise as opposed to the optimum volume of output in the existing branch of enterprise and the optimum size of enterprise. An analysis of determinants of optimum size of branches of industrial enterprises was then undertaken. Various approaches to these determinants presented in the literature were then quoted. Taking into account the requirements of optimization calculus undertaken within the frameworks of industrial programming, three groups of essential factors shaping optimum sizes of branches of enterprises were differentiated. They embrace in turn: technical and technological factors, factors of organization and management and factors of spatial economy. It was stated that technical and technological factors can be in many branches the source of the so-called big scale advantage and they induce a characteristic tendency of constant enlargement of branches of enterprises. However, the factors of organization and management in some branches and in certain situations can constitute a barrier for growth of branches of enterprises. Most often, however, already at the low level of concentration of production, the requirements of rational spatial economy constitute a barrier for growth of sizes of branches of enterprises. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Wielkość przedsiębiorstwa; Przedsiębiorstwo przemysłowe; Optymalizacja; Zarządzanie przedsiębiorstwem; Gospodarka przestrzenna; Produkcja; Transport; Gospodarka surowcowa

EN

Enterprise size; Industrial enterprises; Optimalization; Enterprise management; Spatial economy; Production; Transport; Raw materials economy

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Seria 1 / Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
• Rocznik: 1985
• Numer: nr 136 Z metodyki badań nad racjonalizacją rozwoju przemysłu
• Strony: 84--106

Twórcy

autor

Kazimierz Robaszkiewicz

Bibliografia

• A. Kielski: Ogólna technologia ceramiki. Akademia Górniczo-Hutnicza. Skrypt Uczelniany nr 152. Kraków 1969.
• A. Masz, G. Gołb, Mietodiczeskije woprosy opriedielenija optimalnogo razmiera priedprijatij. Moskwa: Izdatielstwo Nauka 1969.
• A. Wajn: Mietodologiczeskije problemy optimlzacii proizwodstwiennoj struktury promyszlennych predprijatij. Woprosy Ekonomiki 1963 nr 1.
• A.E.G. Robinson, The Structure of Competitive Industry. Chicago 1962.
• B. Gruchman: Czynniki aglomeracji i deglomeracji przemysłu w gospodarce socjalistycznej. Na przykładzie Polski. Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN. Studia T. 18. Warszawa 1967.
• B. Minc: Ekonomia polityczna socjalizmu. Warszawa: PWN 1971.
• B. Minc: Zarys teorii kosztów produkcji i cen. Warszawa: PWN 1958.
• B. Pełka: Zarys ekonomiki i organizacji przemysłowych procesów produkcyjnych. Warszawa: PWE 1974.
• B. Prandecka: Wzrost gospodarczy Polski w układzie przestrzennym. Warszawa: PWE 1969.
• B. Wainsztein: O nieprawilnoj traktowkie optimizacii razmierow predprijatij. Woprosy Ekonomiki 1974 nr 6.
• B. Winiarski: Czynniki i etapy podnoszenia intensywności gospodarczej obszarów nierozwiniętych. Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN. Warszawa 1964 Zesz. nr 31.
• C. Pratten, R.M. Dean: The Economis of Large-scale Production in British Industry. Cambridge 1965.
• E. Kurtys: Wielkość przedsiębiorstwa przemysłowego a jednostkowe koszty własne. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1965 nr 4.
• E.M. Hoover: Lokalizacja działalności gospodarczej. Warszawa: PWN 1962.
• H. Fayol: Administracja przemysłowa ogólna. Poznań: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 1974.
• H. Fiszel: Efektywność inwestycji i optimum produkcji w gospodarce socjalistycznej. Warszawa: KiW 1964.
• H. Fiszel: Koszty a optimum produkcji w gospodarce socjalistycznej. W: Zagadnienia ekonomii politycznej socjalizmu. Warszawa: PWE 1960.
• I. Ogonowska: Optymalna sieć przedsiębiorstw budowlanych. Zarys metody badań. Warszawa: Instytut Organizacji i Mechanizacji Budownictwa 1970.
• J. Bobek: Koncentracja w przemyśle. Warszawa: Szkoła Główna Planowania i Statystyki 1969.
• J. Bolkowski, J. Sosiński: Wskaźniki programowania rozwoju i rozmieszczenia przemysłu cementowego. W: Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN. Warszawa 1962. Zesz. 2(11).
• J. Dzida: Rozpiętość i zasięg kierowania w teorii i praktyce. Warszawa: PWN 1969.
• J. Gajda, Programowanie produkcji przemysłowej. Warszawa: PWN 1969.
• J. Gajda: Programowanie rozwoju gałęzi przemysłu, Kraków: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Ekonomicznej 1971.
• J. Kornai: Zastosowanie programowania w planowaniu: Warszawa: PWN 1969.
• J. Nowakowski: Elementy określania optymalnych wielkości przedsiębiorstw przemysłowych. Problemy Ekonomiczne. Kraków 1965 nr 6.
• J.L. Burbidge: Zasady organizacji produkcji. Warszawa 1966.
• K. Secomski, S.M. Zawadzki, Z. Zajda: Etapy polityki przestrzennej w Polsce w latach 1945-1970. Gospodarka Planowa 1970 nr 4.
• K. Secomski: Podstawy planowania perspektywicznego. Warszawa: PWE 1967.
• K. Wojtasiewicz: Wymiary agregatów wytwórczych w naszych cementowniach. Cement, Wapno, Gips, 1967 nr 7.
• M. Greniewski: Robot kierownictwa. Automatyczne przetwarzanie danych. Warszawa: PWN 1968.
• M. Janiak: Kierunki projektowania zakładów ceramiki budowlanej. Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej. Kraków 1973. Zeszyt specjalny 50.
• M. Zembaty: Koszty przedsiębiorstwa przemysłowego a rozmiary produkcji. Studium teoretyczno-metodologiczne. Warszawa: PWE 1966.
• N. Handle: Die Kosteneinflussgrossen in der Ziegelindustrie. Die Ziegelindustrie 1970 nr 9-10.
• N.A. Szokin: O mietodikie opriedielenija i pokazatielach ekonomiczeskoj effiektiwnosti koncentracji proizwodstwa w chimiczeskoj promyszlennosti SSSR. W: Woprosy optimalnogo razmiera priedprijatij w promyszlennosti SSSR. Moskwa: Izdatielstwo Nauka, 1968.
• O. Lange: Człowiek i technika w produkcji. Warszawa: PWN 1965.
• O. Lange: Optymalne decyzje. Zasady programowania. Warszawa: PWN 1964.
• P.S. Florence: Brytyjski i amerykański system przemysłowy, Warszawa: PWN 1965.
• R. Leszcziner, Ob optimalnych razmierach priedprijatij w promyszlennosti. Ekonomiczeskije Nauki 1972 nr 8.
• S. Chajtman: Organizacja produkcji rytmicznej. Warszawa: PWE 1973.
• S. Kawiński: Problem wielkości hut żelaza. Gospodarka Planowa 1964 nr 3.
• S. Kruszczyński: Problem kształtowania się przychodów i kosztów. Studium analityczno-krytyczne. Rozprawy i monografie. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Poznań 1962 nr 6.
• S. Lewin: Optymalna wielkość zakładu. Kryteria i metody. Warszawa: Wydawnictwo Arkady 1967.
• S.M. Zawadzki: Czynniki przemian w zagospodarowaniu przestrzennym kraju i założenia perspektywicznej polityki przestrzennej. W: Społeczny rozwój Polaki w pracach prognostycznych. Warszawa: KiW 1974.
• T. Kozłowski, Optymalne wielkości przedsiębiorstw przemysłowych. Warszawa: PWE 1973.
• T. Kozłowski: Zależność między wielkością urządzeń a ich kosztem. W: Przemysł Chemiczny 1968 nr 9.
• T. Mrzygłód: Społeczna wielkość zakładu przemysłowego. Inwestycje i Budownictwo 1968 nr 10.
• W. Isard: Metody analizy regionalnej. Warszawa: PWN 1965.
• W. Kawalec, Problemy rozmieszczenia przemysłu w Polsce Ludowej. Warszawa: PWN 1965.
• W. Lissowski: Wskaźniki programowania rozwoju i rozmieszczenia przemysłu. W: Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN. Warszawa 1962 Zesz. 2(11).
• W. Ławrynowicz: Kierunki postępu technicznego w stalownictwie. Ekonomika i Organizacja Pracy 1968 nr 2.
• W. Masz, G. Gołb: Racjonalnyje razmiery priedprijatij i principy optimalnogo płanirowanija. W: Woprosy optimalnogo ramiera predprijatij w promyszlennosti SSSR. Moskwa: Izdatielstwo Nauka 1968.
• W. Piaskowski, Niektóre czynniki optymalizacji wielkości zakładów produkcyjnych. W: Zarządzanie a rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwie przemysłowym. Red. J. Mujżel, J. Kulpińska, J. Kortan, J. Szczepaniak. Warszawa: PWE 1971.
• W. Spruch: Strategia postępu technicznego. Warszawa: PWN 1973.
• Z. Czerwiński: Matematyka na usługach ekonomii. Warszawa: PWN 1969.
• Z. Małecki, Uwagi na marginesie badań optymalnej wielkości przedsiębiorstwa przemysłowego. Gospodarka Planowa 1970 nr 8.
• Z. Małecki: Uwagi polemiczne na temat lokalizacji przedsiębiorstw przemysłowych. Gospodarka Planowa 1970 nr 9.