Pamięć pokoleń. Historie rodzinne w przekazie międzypokoleniowym

• Autorzy: Beata Topij-Stempińska

Warianty tytułu

The Memory of Generations. Family Histories Passed on by Several Generations

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

CEL NAUKOWY: Podjęte rozważania będą dotyczyć pamięci pokoleń związanej z wydarzeniem historycznym, jakim były przesiedlenia rodzin w ramach akcji "Wisła". Celem artykułu jest przybliżenie pamięci pokoleń związanych z konkretną historią rodzinną - przesiedleniem oraz wskazanie na znaczenie tego wydarzenia dla tożsamości pokolenia wnuków. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Pamięć o przeszłości własnej rodziny, często jej niełatwych losach, np. wysiedleniach, służy budowaniu świadomości i tożsamości kolejnych generacji. Badaniami objęte zostało pokolenie wnuków urodzone w Bieszczadach w latach 60. i w pierwszej połowie lat 70. Wybrałam pokolenie wnuków, których dziadkowie zostali przesiedleni w ramach akcji "Wisła" z terenu Bieszczad. Badania przeprowadzone zostały metodą wywiadu narracyjnego. PROCES WYWODU: Pamięć pokoleń stanowi część szerszego procesu rekonstrukcji przeszłości, ponieważ to świadomość wspólnej historii jednoczy pokolenia. Tylko w procesie komunikacji między pokoleniami starszym a młodszym możliwe jest przekazanie i odtworzenie przeszłości, która nie stoi w sprzeczności z pamięcią wspólnoty. Odwołując się do naukowych opracowań dotyczących problematyki pamięci zbiorowej, podjęto badania, które ukazały znaczenie historii rodzinnej dla rozumienia własnej tożsamości przez kolejne generacje. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Z przeprowadzonych badań wynika, iż w przypadku trzeciego pokolenia urodzonego w Bieszczadach przekazana została pamięć o akcji "Wisła", jednak jest ona traktowana przez pokolenie wnuków raczej jako jedna z historii rodzinnych, która została wpleciona w "meandry wielkiej historii", a nie jako element identyfikacji narodowej. Paradoksalnie sytuacja taka może być właśnie wynikiem powrotu dziadków w rodzinne strony. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Wyników tych badań nie można uogólniać. Można je jedynie odnieść do tej grupy badanych. Dla potwierdzenia wyników tych badań istotne będzie przeprowadzenie badań na większej grupie badanych. Badania takie, być może, pozwolą ustalić przyczyny "zanikania" tożsamości ukraińskiej w trzecim pokoleniu wśród rodzin, które powróciły w Bieszczady po wysiedleniu w ramach akcji "Wisła". (abstrakt oryginalny)

EN

RESEARCH OBJECTIVE: The undertaken considerations will refer to the memory of generations connected with a historical event, namely, the forced resettlement of families as part of the Operation "Vistula." The aim of the article is to familiarise readers with the memory of generations connected with a particular family history - resettlement, as well as to indicate the significance of this event for the identity of the grandchildren's generation. THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The memory of one's family past, often their hardships, for instance, forced resettlement, is conductive to create an awareness and identity of subsequent generations. The research includes the generation of grandchildren born in Bieszczady in the 1960s and the first half of 1970s. I have selected the generation of grandchildren whose grandfathers were resettled as part of the Operation "Vistula" from the area of Bieszczady. The research was conducted on the basis of narrative interviews. THE PROCESS OF ARGUMENTATION: The generations' memory constitutes a part of a wider process of the past reconstruction because it is an awareness of common history that unites generations. Only in the process of intergenerational communication between the elderly and the young is it possible to convey and reconstruct the past, which does not contradict the memory of the community. Referring to scientific studies concerning the memory of the community, research was undertaken which has indicated the importance of family history in understanding their own identity for subsequent generations. RESEARCH RESULTS: The conducted study indicated that in case of the third generation, born in Bieszczady, the memory of the Operation Vistula has, indeed, been conveyed. However, this experience is treated by grandchildren rather as one of many family histories which was intertwined in the "meanders of great history" and not as an element of national identification. Paradoxically, such a situation may, in fact, be the result of the grandparents' return to their homeland. CONCLUSIONS, INNOVATIONS AND RECOMMENDATIONS: The research results cannot be generalized. They can only be applied to this research group. In order to confirm the research results it is essential to conduct research on a bigger group of respondents. Such research may allow to establish reasons for the "disappearing" of their sense of Ukrainian identity in the third generation among families who returned to Bieszczady after resettlement as part of the Operation "Vistula." (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Pokolenia; Przesiedlenia ludności; Tożsamość; Mniejszości narodowe

EN

Generation; Resettlements of people; Identity; Ethnic minority

• Czasopismo: Horyzonty Wychowania
• Rocznik: 2016
• Tom: 15
• Numer: nr 36 Pamięć - konteksty humanistyczne i społeczne
• Strony: 29--45

Twórcy

autor

Beata Topij-Stempińska

• Akademia Ignatianum w Krakowie

Bibliografia

• Augustyn, M. (1999). Wysiedlenia ludności polskiej z okolic Czarnej, Lutowisk i Ustrzyk D. w latach 1945-1947 w relacjach świadków wydarzeń. Bieszczad, 6, 278-297.
• Baczko, B. (1994). Wyobrażenia społeczne: szkice o nadziei i pamięci zbiorowej. Warszawa: PWN.
• CBOS. (2000). Dzieje rodziny w naszej pamięci. Komunikat z badań, Warszawa: CBOS. Pozyskano z: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2000/K_001_00.PDF (dostęp: 02.02.2016).
• CBOS. (2007). Historia rodzinna, pamięć, tradycja. Komunikat z badań. Warszawa: CBOS. Pozyskano z: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2007/K_058_07.PDF (dostęp: 02.02.2016).
• Chase, S.E. (2009). Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść, głosów. W: N.K. Denzin i Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 15-55.
• Domagała, B. (2012). Akcja "Wisła" w pamięci biograficznej wysiedlonych i w dyskursie historycznym. W: E. Nowicka i A. Bilewicz (red.), Pamięć utraconych ojczyzn. Warszawa: WUW, 88-108.
• Dziadosz, P. (2014). Przesiedlenia ludności ruskiej z powiatu krośnieńskiego w latach 1944-1947. Węglówka: RuthenicArt.
• Głowacka-Grajper, M. (2012). Społeczna i indywidualna kontynuacja pamięci ojczyzn kresowych. W: E. Nowicka i A. Bilewicz (red.). Pamięć utraconych ojczyzn. Warszawa: WUW, 155-182.
• Grott, B. (red.). (2004). Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1939-2004. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
• Halbwachs, M. (1969). Społeczne ramy pamięci. Warszawa: PWN.
• Iliuszyn, I. (2003). Akcja "Wisła" w historiografii ukraińskiej. W: J. Pisuliński (red.), Akcja "Wisła". Warszawa: IPN, 26-35.
• Judycki, S. (2004). Świadomość i pamięć. Uzasadnienie dualizmu antropologicznego. Lublin: TN KUL.
• Kaźmierska, K. (1996). Wywiad narracyjny - technika i pojęcia analityczne. W: M. Czyżewski, A. Piotrowska i A. Rokuszewska-Pawełek (red.), Biografia a tożsamość narodowa. Łódź: Katedra Socjologii Kultury Uniwersytetu Łódzkiego, 35-45.
• Kaźmierska, K. (2008). Biografia i pamięć na przykładzie pokoleniowego doświadczenia ocalonych z zagłady. Kraków: Nomos.
• Kończal, K. (2009). Bliskie spotkania z historią drugiego stopnia. W: A. Szpociński (red.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar; Collegium Civitas Press, 207-226.
• Kończal, K. (red.). (2014). (Kon)teksty pamięci. Antologia. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Korzeniewski, B. (2009). Demokratyzacja pamięci wobec problemu asymilacji pamięci mniejszości w Polsce po 1989 roku. W: L.M. Nijakowski (red.), Etniczność, pamięć, asymilacja. Wokół problemów zachowania tożsamości mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 129-139.
• Korzeniewski, B. (2010). Transformacja pamięci: przewartościowania w pamięci przeszłości a wybrane aspekty funkcjonowania dyskursu publicznego o przeszłości w Polsce po 1989 roku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
• Kwiatkowski, P.T. (2008). Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kwiatkowski, P.T. (2012). Kategoria przeszłości w potocznej pamięci zbiorowej. W: E. Hałas (red.), Kultura jako pamięć. Posttradycyjne znaczenie przeszłości. Kraków: Nomos, 76-103.
• Le Goff, J. (2007). Historia i pamięć. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Malicki, K. (2012). Polacy i ich pamięć przeszłości. Studium socjologiczne pamięci zbiorowej na przykładzie regionu podkarpackiego. Kraków: Nomos.
• Mannheim, K. (1992-1993). Problem pokoleń. Colloquia Communia 1/12, 136-169.
• Mazurczak-Kaczmaryk, M. (2016), Bieszczady - znikający krajobraz wiejski. Pozyskano z: http://www.lemko.pl/czytelnia/bieszczady-zanikający-krajobraz-wiejski/ (dostęp: 23.05.2016).
• Motyka, G. (2011). Od rzezi wołyńskiej do akcji "Wisła": konflikt polsko-ukraiński 1943-1947. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Necio, Ł. (2007). Akcja Wisła sześćdziesiąt lat później czyli wspomnienia z teraźniejszości. Borussia, 41, 87-97.
• Nowak, J. (2000). Zaginiony świat? Nazywają ich Łemkami. Kraków: Universitas.
• Nowak, J. (2011). Społeczne reguły pamiętania. Antropologia pamięci zbiorowej. Kraków: Nomos.
• Nowicka, E. i Bilewicz, A. (red.). (2012). Pamięć utraconych ojczyzn. Warszawa: WUW.
• Pisuliński, J. (red.) (2003). Akcja "Wisła". Warszawa: IPN.
• Polska-Ukraina: trudne pytania, T. 11. (2006). Warszawa: IPN.
• Pomian, K. (2006). Historia. Nauka wobec pamięci. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Potocki, A. (2000). Bieszczadzkie losy. Bojkowie i Żydzi. Rzeszów: Apla.
• Potocki, A. (2006). Bieszczady jakie były. W: P. Kusal, Zapomniane Bieszczady. Lesko: Ruthenus, 5-8.
• Potocki A. (2014). Zaginiony świat bieszczadzkiego kresu. Bojkowie, Żydzi, Polacy, Niemcy i Cyganie. Rzeszów: Carpathia.
• Regiony etnograficzne. Pozyskano z: http://skansen.mblsanok.pl/a/strona. php?dir=../regiony&id=regiony (dostęp: 23.05.2016).
• Ricoeur, P. (2012), Pamięć, historia, zapomnienie. Kraków: Universitas.
• Rybicka, E. (2010). Topografie historii. Pamięć zapisana w miejscach. W: W. Bolecki i J. Madejski (red.), Zapisywanie historii. Literaturoznawstwo i historiografia. T. 90. Warszawa: IBL PAN, 98-106.
• Sakson, A. (2012). Migracje w XX wieku. Pozyskano z: http://jazon.hist.uj.edu.pl/zjazd/materialy/sakson.pdf (dostęp: 16.05.2016).
• Sołdra-Gwiżdż, T. (2013). Społeczne ramy zbiorowej pamięci rodziny. Family Forum. Problemy współczesnej rodziny, 3, 115-130. Pozyskano z: http://familyforum.uni.opole.pl/pl/artykuly/item/spoleczne-ramy-zbiorowej-pamieci-rodziny (dostęp: 13.02.2016).
• Sowa, A.L. (2003). Akcja "Wisła" w polskiej historiografii - aktualne problemy badawcze. W: J. Pisuliński (red.), Akcja "Wisła".Warszawa: IPN, 12-25.
• Szacka, B. (1992). "Białe plamy" jako problem socjologiczny. W: S. Amsterdamski i in. (red.), Historia i wyobraźni: Studia ofiarowane Bronisławowi Baczce. Warszawa: PWN, 199-210.
• Szacka, B. (2000). Pamięć społeczna. W: W. Kwaśniewicz, H. Kubiak, G. Lissowski i in. (red.), Encyklopedia socjologii. T 3. Warszawa: Oficyna Naukowa, 52-55.
• Szacka, B. (2006). Czas przeszły, pamięć, mit. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Szacka, B. (2009). Konflikty i pamięć zbiorowa. W: R. Traba (red.). Akulturacja/ asymilacja na pograniczach kulturowych Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku. Stereotypy i pamięć. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN i Niemiecki Instytut Historyczny, 227-232.
• Szacka, B. (2012). Jak opowiadamy przeszłość? Znak, 683. Pozyskano z: http://www.miesiecznik.znak.com.pl/6832012barbara-szackajak-opowiadamy-przeszlosc (dostęp: 14.04.2016).
• Szpociński, A. i Kwiatkowski, P.T. (2006). Przeszłość jako przedmiot przekazu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Szpociński, A. (1989). Przemiany obrazu przeszłości Polski: analiza słuchowisk historycznych dla szkół podstawowych 1951-1984. Warszawa: UW.
• Szpociński, A. (2006). Formy przekazu a komunikacja społeczna. W: A. Szpociński i P.T. Kwiatkowski (red.) Przeszłość jako przedmiot przekazu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 9-66.
• Tarkowska, E. (2012). Pamięć w kulturze teraźniejszości. W: E. Hałas (red.). Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości. Kraków: Nomos, 17-42.
• Trzeszczyńska, P. (2013). Łemkowszczyzna zapamiętana. Opowieści o przeszłości i przestrzeni. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Urban, T. (2007). Utracone ojczyzny. Wypędzenia Niemców i Polaków w XX w. Warszawa: Czytelnik.
• Wolfe, T.C. (2006). Past as Present, Myth or History? Discours of Time and the Great Patriotic War. W: R.N. Lebow, W. Kansteiner i C. Fogu (red.), The politics of memory in postwar Europe. Durham, London: Duke University Press, 249-283.
• Wylegała, A. (2014). Przesiedlenia a pamięć. Studium (nie)pamięci społecznej na przykładzie ukraińskiej Galicji i polskich "ziem odzyskanych". Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Ziółkowski, M. (2001). Pamięć i zapominanie: Trupy w szafie polskiej zbiorowej pamięci. Kultura i Społeczeństwo, 3-4, 3-22.

Identyfikatory

DOI

10.17399/HW.2016.153602