Zmiany i wieloletnia zmienność sezonowości przepływu wybranych rzek Polski

• Autorzy: Paweł Jokiel , Beata Stanisławczyk

Warianty tytułu

Long-term Changes and Variability in the Seasonality of River Discharge for Selected Polish Rivers

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Zarys treści: Celem opracowania jest wielopłaszczyznowa analiza zmian oraz wieloletniej zmienności sezonowej struktury odpływu rzecznego w zlewniach położonych w różnych regionach Polski. Oceny stopnia sezonowości przepływu poszczególnych rzek w wieloleciu dokonano na podstawie indeksu sezonowości zaproponowanego przez Markhama (1970). Materiał hydrometryczny stanowiły szeregi przepływów dobowych z 40 przekrojów wodowskazowych z wielolecia 1951-2010. Obliczone średnie indeksy sezonowości przepływów badanych rzek zawierające się w przedziale 8%-37% oraz zakres ich zmienności w wieloleciu, świadczą o podobieństwie skali i dynamiki zmian sezonowych przepływów do zmian zaobserwowanych w obrębie wieloletnich sum opadów atmosferycznych (Kożuchowski, Wibig 1988) oraz odpływów całkowitych ze zlewni z obszaru środkowej Polski (Bartnik, Jokiel 2001). Jednocześnie, jak się wydaje, sezonowa struktura odpływu rzecznego jest nadal w Polsce dość stabilnym w czasie i przestrzeni elementem ustroju rzecznego. Statystycznie istotne trendy (α=0,05) w wieloletnich szeregach indeksów sezonowości zaobserwowano jedynie w siedmiu rzekach. Najmniejszą sezonowością przepływu charakteryzują się rzeki pojezierne i przymorskie. Najsilniej zarysowaną sezonową strukturę odpływu mają zaś rzeki karpackie o ustroju pluwialno- niwalnym oraz niwalno-pluwialnym, a także rzeki nizinne o ustroju niwalnym silnie wykształconym. Współczynniki korelacji wzajemnej obliczone dla szeregów czasowych rocznych indeksów sezonowości poszczególnych rzek dowodzą, że sezonowa struktura odpływu zmienia się w wieloleciu niemal synchronicznie w rzekach sąsiednich, a podobnie w rzekach odwadniających te same regiony. (abstrakt oryginalny)

EN

The aim of the paper is to carry out a multi-faceted analysis of the changes and the multiannual variability of the seasonal structure of river runoff in Poland. The research study is focused on river catchments situated in various regions of Poland. The seasonality index (Markham 1970) is employed to provide an assessment of river discharge seasonality for a multi-year period using data obtained from 40 water gauges. The collected data include the daily discharge of the analyzed rivers in the period 1951-2010. Average seasonality indices of the discharge of the investigated rivers were computed. On the basis of average seasonality indices (8%-37%) and their variability levels in the studied multiannual period, it is possible to compute small differences in the magnitude and dynamics of the changes in the seasonal structure of river discharge and precipitation in the studied multiannual period (Kożuchowski, Wibig 1988) and the total outflow from river catchments in the central Poland (Bartnik, Jokiel 2001), respectively. At the same time, the seasonal structure of river runoff, it is conjectured, continually constitutes a stable part of the river regime in Poland over the years as well as across geographic space. However, statistically significant trends (α=0.05) for the obtained seasonality indices of river discharge in the multiannual period was identified only for seven rivers. On the one hand, the data indicate that the smallest seasonality of river discharge is a characteristic of lake district rivers in northern Poland. On the other hand, by contrast, the best seasonal structure of river discharge is typical of Carpathian rivers distinguished by apluvial-nival river regime as well as a nival-pluvial river regime, respectively. At the same time, the data suggest that lowland rivers characterized by a nival well-developedriver regime also feature a better seasonal structure of river discharge. Correlation coefficients (r) between the seasonality indices of river discharge of the studied rivers and the seasonality indices of river discharge of other rivers account for the fact that the seasonal structure of river discharge has changed almost simultaneously with rivers, which are situated close to one another. At the same time, the seasonal structure of river discharge has changed similarly to that of rivers, which drain the same regions of Poland. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Zasoby wodne; Zbiorniki wodne; Sezonowość; Opad atmosferyczny

EN

Water resources; Water container; Seasonal character; Precipitation

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2016
• Numer: z. 144
• Strony: 9--33

Twórcy

autor

Paweł Jokiel

• Uniwersytet Łódzki

autor

Beata Stanisławczyk

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Bartnik A., 2005, Odpływ niski w Polsce, Acta Geographica Lodziensia, 91, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź.
• Bartnik A., Jokiel P., 2001, Zmiany w sezonowym rozkładzie odpływu w środkowej Polsce w wieloleciu 1951-1998, Wiadomości Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 24, 2, 3-17.
• Jokiel P., 2004, Zasoby wodne środkowej Polski na progu XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Jokiel P., 2009, O sezonowym rozmieszczeniu odpływu w wybranych rzekach środkowej Polski, Wiadomości Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 3, 2-3, 15-29.
• Jokiel P. (red.), 2015, Metody statystyczne w badaniach hydrologicznych środkowej Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Kożuchowski K., Wibig J., 1988, Kontynentalizm pluwialny w Polsce: zróżnicowanie geograficzne i zmiany wieloletnie, Acta Geographica Lodziensia, 55, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź.
• Kundzewicz Z., Kowalczak P., 2008, Zmiany klimatu i ich skutki, Wydawnictwo Kurpisz S. A., Poznań.
• MarkhamCh. G., 1970, Seasonality in the Precipitation in the United States, Annals of the Association of American Geographers, 3, 593-597.
• Mujere N., Eslamian S., 2014, Climate Change Impacts on Hydrology and Water Resources [w:] Eslamian S. (red.), Handbook of Engineering Hydrology Modeling, Climate Change and Variability (Book II), CRC Press Taylor&Francis Group, Boca Raton, 113-126.
• Roczniki Hydrologiczne Wód Powierzchniowych (dorzecza: Odry i Wisły), 1951-2010, IMGW, Warszawa.
• Stolarska M., 2008, Sezonowe zmiany zasobów i właściwości fizykochemicznych wód w małej zlewni nizinnej, Acta Geographica Lodziensia, 94, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź.
• Tomalski P., 2010, Sezonowość wahań płytkich wód podziemnych w środkowej Polsce w świetle miar Markhama [w:] Ciupa T., Suligowski R. (red.), Woda w badaniach geograficznych, Inst. Geogr. Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego, Kielce, 193-202.
• Tomaszewski E., 2001, Sezonowe zmiany odpływu podziemnego w Polsce w latach 1971-1990, Acta Geographica Lodziensia, 79, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź.
• Tomaszewski E., 2012, Wieloletnia i sezonowa dynamika niżówek w rzekach środkowej Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Łódź.
• Wrzesiński D., 2013, Entropia odpływu rzek w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań.

Identyfikatory

DOI

10.4467/20833113PG.16.001.5126