Tradycja wielkomorawska i cyrylo-metodiańska a współczesny krajobraz kulturowy Velehradu

• Autorzy: Robert Faracik

Warianty tytułu

The Great Moravian and Cyrillo-Methodian Tradition and the Contemporary Cultural Landscape of Velehrad

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W 2013 r. w Czechach i na Słowacji obchodzono 1150. rocznicę przybycia św. św. Cyryla i Metodego na obszar Wielkich Moraw. Z misją tą łączą się także formalne początki chrześcijaństwa w tej części Europy. Znany od średniowiecza Veligrad powszechnie uznawany był za centrum działalności misyjnej. Współczesny Velehrad jest spadkobiercą tej bogatej przeszłości i całego związanego z tym dziedzictwa. We współczesnym krajobrazie kulturowym Velehradu można wskazać kolejne warstwy nakładające się na siebie i tworzące wyjątkowy charakter tego miejsca: czasy państwa wielkomorawskiego, lokację klasztoru cysterskiego w XIII w., sekularyzację majątku w okresie rządów cesarza Józefa I, przybycie jezuitów i podjęcie przez nich działalności edukacyjnej i formacyjnej, okres uświadamiania narodowego i dążeń do samostanowienia w połowie XIX w. połączonego z narodzinami tradycji pątniczych do Velehradu, czasy reżimu komunistycznego i zamknięcia klasztoru, sprowadzenie na Velehradu zakładu opieki społecznej, przemiany ustrojowe po 1989 r. powiązane z powrotem jezuitów, wizytę papieża Jana Pawła II oraz obchody cyrylo- -metodiańskie w 2013 r. Wszystkie te wydarzenia pozostawiły materialny ślad, a także wzbogaciły szczególne genius loci tego miejsca. Wspominane obchody stały się przyczynkiem do prac zmierzających w kierunku stworzenia z Velehradu centrum dialogu między Wschodem i Zachodem. Renowacji poddano zabytkowe zabudowania, tworząc nowoczesne przestrzenie ekspozycyjne. Zasadniczym elementem stały się prace nad uruchomieniem Europejskiego Szlaku Kulturowego św. św. Cyryla i Metodego oraz połączenie Velehradu siecią szlaków pielgrzymkowych z ważnymi ośrodkami życia duchowego Czech, Słowacji i krajów ościennych (w tym Polski). Celem tych przedsięwzięć jest stworzenie z Velehradu miejsca, w którym zarówno pielgrzymi, jak i zwykli turyści będą mogli wzbogacić swoje doświadczenia i wiedzę, a przez to zaspokoić potrzebę samorealizacji. (abstrakt oryginalny)

EN

Czech Republic and Slovakia celebrated in 2013 the 1150th anniversary of the arrival of Saints Cyril and Methodius to the area of Great Moravia. This mission marked the formal beginning of Christianity in this part of Europe. Veligrad, known since the Middle Ages, was widely considered as a centre of missionary activity. The contemporary city of Velehrad is the heir of this rich past and related heritage. In the contemporary cultural landscape of Velehrad we can indicate different overlapping historical layers forming the unique character of the place: the times of the Great Moravian state, the location of the Cistercian monastery in the 13th century, the secularization of the property during the reign of Emperor Joseph I, the arrival of the Jesuits and their educational activity, the formation of national awareness and aspirations for self-determination in the mid-nineteenth century, connected with the birth of the pilgrimage tradition to Velehrad, the times of the communist regime and closure of the monastery, political changes after 1989 related with the return of the Jesuits, the visit of Pope John Paul II and the celebration of the year of Cyril and Methodius in 2013. All these events have left a material trace, as well as enriched the particular genius loci of this place. The 2013 celebration contributed towards turning Velehrad into a centre of dialogue between East and West. Modern exhibition spaces were created from renovated historic buildings. A key element was the creation of the European Cultural Route of Saints Cyril and Methodius and the connecting Velehrad with the network of pilgrimage routes to important spiritual centres of the Czech Republic, Slovakia and neighbouring countries (including Poland). The aim of these projects was to turn Velehrad into a place where both pilgrims and ordinary tourists will be able to enrich their experience and their knowledge, and thus be able to satisfy the need for self-realization. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Krajobraz kulturowy; Dziedzictwo kulturowe; Zabytki; Pielgrzymowanie; Sekularyzacja

EN

Cultural landscape; Cultural heritage; Monuments; Pilgrimage; Secularization

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2016
• Numer: z. 145
• Strony: 71--99

Twórcy

autor

Robert Faracik

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Bibliografia

• Ambros P., 2013a, Krátký průvodce novou expozicí Velehrad na křižovatkách evropských dějin, Ročenka Matice velehradské, 61-66.
• Ambros P., 2013b, Stručný průvodce expozicí Bible pro malé i velké, Ročenka Matice velehradské,, 67-78.
• Białoskórska K., 1992, Czy o wyborze miejsca na założenie opactwa cysterskiego decydowały zawsze wskazania reguły? Między teorią i rzeczywistością, [w:] J. Strzelczyk (red.), Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, 149-178.
• Biernat S. (red.), 2008, Dźwięk w krajobrazie jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec, 11.
• Biernat S., 2015, Dźwięk w krajobrazie. Podejście geograficzne, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Chmielewski T.J., 2012, Systemy krajobrazowe. Struktura, funkcjonowanie, planowanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Cílek V., 2005, Krajiny vnitřní a vnější, Dokořán, Praga.
• Cílek V., 2007, Makom. Kniha míst, Dokořán, Praga.
• David P., Soukup V., 2008, Velká turistická encyklopedie. Zlínský kraj, Knižního klub, Praga.
• Galuška L., Vaškových M., 2002, Památník Velké Moravy, Slovácké muzeum v Uherském Hradišti, Uherské Hradiště.
• Gajek J.S., Górka L., 1991, Cyryl i Metody. Apostołowie i nauczyciele Słowian, Część 1. Studia, Część 2. Dokumenty, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin.
• Gojda M., 2000, Archeologie krajiny. Vývoj archetypů kulturní krajiny, Academia, Praga.
• Gojda M., 2007, Krajina jako palimpsest, [w:] J. Němec, F. Pojer (red.), Krajina v České republice, Consult, Praga, 36-43.
• Górka L., 1995, Dziedzictwo ojców. Ekumeniczny charakter tradycji velehradzkiej, Verbinum, Warszawa.
• Górka L., 2006-2007, Velehrad - symbol pojednania. W setną rocznicę inicjacji kongresów velehradzkich (1907-2007), Studia Teologiczne, LIII-LIV, 7, 73-86.
• Hadač E., 1982, Krajina a lidé, Academia, Praga.
• Hájek T., Jech K. (red.), 2000, Kulturní krajina, aneb proč ji chránit? Téma pro 21. století, Ministerstvo ţivotního prostředí, Praga.
• Hendrych J., 2002, Historická kulturní krajina - krajina jako památka, [w:] T. Hájek (red.), Tvář naší země - krajina domova 2. Krajina jako kulturní prostor, Studio JB, Lomnice nad Popelkou, 114-123.
• Hudec P., 2014, Kaple sv. Jana Nepomuckého na Velehradě, Ročenka Matice velehradské, 79-84.
• Hudec P., 2015, Kaple svatého Vendelína na Velehradě, Ročenka Matice velehradské, 68-69.
• Kadlíčková L., 2006a, Stojanov a Kongregace sester sv. Cyrila a Metoděje, [w:] B. Rašticová, M. Pojsl, J. Čoupek (red.), 2006, Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad, 140-150.
• Kadlíčková L., 2006b, Ústav sociální péče pro mládež - Stjanov, [w:] B. Rašticová, M. Pojsl, J. Čoupek (red.), 2006, Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad, 186-187.
• Kobyliński Z., 2014, Krajobraz jako pamięć, [w:] J. Wysocki (red.), Konserwacja zapobiegawcza środowiska 2. Krajobraz kulturowy, Archeologia Hereditas, Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, 3, 13-22.
• Kovaříková T., Marečková M., 2006, Gymnázium, [w:] B. Rašticová, M. Pojsl, J. Čoupek (red.), Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad, 150-152.
• Labuda G., 1988, O obrządku słowiańskim w Polsce południowej, czyli Kraków biskupi przed r. 1000, [w:] Studia nad początkami państwa polskiego, Wydawnictwo UAM, Poznań, II, 83-166.
• Labuda G., 1994, Czeskie chrześcijaństwo na Śląsku i w Małopolsce w X i XI wieku, [w:] Chrystianizacja Polski południowej, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków, 73-98.
• Lacko M., 2011, Svätí Cyril a Metod, Vydavateľstvo Dobrá kniha, Trnava.
• Lapka M., 2009, Úvod do sociologie krajiny, Karolinum, Praga.
• Marečková M., 2006, Ústav sociální péče pro dospělé - Vincentinum, [w:] B. Rašticová, M. Pojsl, J. Čoupek (red.), 2006, Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad, 187-188.
• Marečková M., 2013, Historie sociální péče na Velehradě, Domov pro osoby se zdravotním postižením Velehrad -Vincentinum, Velehrad.
• Matoušek V., 2010, Čechy krásné, Čechy mé. Proměny krajiny Čech v době industriální, Krigl, Praga.
• Milecka M., 2010, Doliny cysterskie - historia i współczesność, [w:] C. Chylińska, J. Łach (red.), Studia krajobrazowe a ginąc krajobrazy, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, 63-71.
• Myga-Piątek U., 2001, Spór o pojęcie krajobrazu w geografii i dziedzinach pokrewnych, Przegląd Geograficzny, 73, 1-2, 163-176.
• Myga-Piątek U., 2008, Between tradition and modernity of cultural landscape research. Discussion on methodology, [w:] V. Andreychouk(red.), Methodology of landscape research, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, Sosnowiec, 975-91.
• Myga-Piątek U., 2012, Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Uniwersytet Śląski, Katowice.
• Nora P., 1984-1992, Les Lieux de mémoire, t. 1-3, Gallimard, Paryż.
• Ostaszewska K., 2002, Geografia krajobrazu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Pavlík M., 2013, Cyril a Metoděj - Apoštolové Slovanů, Český národní fond kultury, Praga.
• Plit F., 2011, Krajobraz kulturowy - czym jest?, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa.
• Pojsl M., 1990, Velehrad. Stavební památky bývalého cisterciáckého kláštera, Muzejní a vlastivědná společnost v Brně, Brno.
• Pojsl M., 1997, Velehrad v památkách osmi staletí, Nakl. T.R.S., Praga.
• Pojsl M., 2005, Velehrad. Sv. Cyril a Metoděj v ikonografii baziliky, Historická společnost Starý Velehrad, Velehrad.
• Pojsl M., 2006a, Cisterciácký klašter a počátky obce, [w:] B. Rašticová, M. Pojsl, J. Čoupek (red.), Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad, 57-86.
• Pojsl M., 2006b, Duchovní správa a poutě v době totality, [w:] B. Rašticová, M. Pojsl, J Čoupek (red.), Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad, 177-186.
• Pojsl M., 2006c, Náboženský život a duchovní správa, [w:] B. Rašticová, M. Pojsl, J. Čoupek (red.), Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad, 127-146.
• Pojsl M., 2006d, Otázka velehradská, [w:] B. Rašticová, M. Pojsl, J. Čoupek (red.), Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad, 49-56.
• Pojsl M., 2007, Przewodnik po Velehradzie, Karmelitánské nakladatelství, Kostelní Vydří.
• Rašticová B., Pojsl M., Čoupek J. (red.), 2006, Velehrad dějiny obce, Obec Velehrad, Velehrad.
• Sádlo J., 1994, Krajina jako interpretovaný text, [w:] J. Beneš, V. Brůna, Archeologie a krajinná ekologie, Nadace Projekt Sever, Most.
• Sádlo J., Pokorný P., Hájek P., Dreslerová D., Cílek V., 2005, Krajina a revoluce. Významné přelomy ve vývoji krajiny Českých zemí, Malá Skála, Praha.
• Słownik języka polskiego PWN, www.sjp.pwn.pl (15.05.2016).
• Wachowski K. (red.), 1997, Śląsk i Czechy a kultura wielkomorawska, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
• Wyrwa A.M., 1992, Rozprzestrzenianie się cystersów w Europie Zachodniej i na ziemiach polskich, [w:] J. Strzelczyk (red.), Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, 25-54.

Identyfikatory

DOI

10.4467/20833113PG.16.013.5402