Obrońca węzła małżeńskiego w świeckim prawie małżeńskim w Królestwie Polskim w XIX w.

• Autorzy: Zdzisław Zarzycki

Warianty tytułu

Defender of the Marriage Bond in Secular Matrimonial Law in the Kingdom of Poland in the 19th Century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Urząd obrońcy węzła małżeńskiego (defensor vinculi lub defensor matrimonium) pojawił się w małżeńskim prawie kościelnym dopiero w 1741 r. za pontyfikatu papieża Benedykta XIV. Później został recypowany do świeckich kodyfikacji małżeńskich w niektórych państwach europejskich, także w niektórych ustawodawstwach zaborczych na terenie naszego kraju. W czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do 1825 r. w sprawach małżeńskich obowiązywało ustawodawstwo francuskie (Kodeks Napoleona), które miało rodowód wybitnie świecki i nie przewidywało instytucji obrońcy węzła małżeńskiego. Taki stan rzeczy nie podobał się polskim ugrupowaniom konserwatywnym, głównie duchowieństwu Kościoła katolickiego. Postulowano zmienić przepisy prawa małżeńskiego w kierunku konfesyjnym i wprowadzić instytucję obrońcy węzła małżeńskiego, za wzorcem ABGB z 1811 r. w Monarchii Habsburskiej, przy uwzględnieniu własnych rodzimych postulatów. Pierwsze próby reform w tym zakresie (1817-1818) zakończyły się fiaskiem. Kolejne zmiany prawa małżeńskiego w Królestwie Polskim udało się wprowadzić w 1825 r. pod nazwą Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego. Kodeks ten przewidywał udział obrońcy węzła małżeńskiego w takich sądowych sprawach małżeńskich, jak rozwód, unieważnienie małżeństwa czy separacja (zwana "rozłączeniem co do stołu i łoża"). Taki stan rzeczy nadal nie podobał się duchowieństwu katolickiemu, które doprowadziło ostatecznie do uchwalenia nowego prawa małżeńskiego w 1836 r. Nowe prawo miało charakter wybitnie konfesyjny i odsyłało do jurysdykcji i praw poszczególnych związków wyznaniowych. Przepisy te, ze zmianami, obowiązywały w Polsce, na terenie byłego Królestwa Polskiego, aż do 31 grudnia 1945 r. (abstrakt oryginalny)

EN

It was not until 1741, during the pontificate of Pope Benedict XIV, that the office of defender of the bond (defensor vinculi or defensor matrimonium) appeared in church matrimonial law. Next it was applied both to the matrimonial secular codifications in some European countries, as well as to partitioning legislation in our country. Until 1825, during the times of the Duchy of Warsaw and the Kingdom of Poland, in matrimonial cases there was applied the French legislation (the Napoleonic Code) which was of a highly secular character, and did not provide for the office of defender of the bond. Polish conservative factions, mainly the clergy of the Catholic Church, did not like such a state of affairs. There were postulated changes to matrimonial law regulations towards the confessional character, as well as implementation of the office of defender of the bond - following the ABGB pattern of 1811 in the Habsburg Monarchy - taking into account the domestic demands. The first attempts at reforms in this regard (1817-1818) ended in failure. Subsequent changes in marriage law, in the Kingdom of Poland, were implemented in 1825 under the name of the Civil Code of the Polish Kingdom. The Code would have allowed a defender of the bond to appear before a court in such cases as divorce, termination of marriage, or legal separation ("divorce from bed- -and-board"). Such a state of affairs was still not appreciated by the Catholic clergy who ultimately led to the adoption of a new marriage law in 1836. New law was of a highly confessional character and referred to jurisdictions and laws of individual religious organizations. These provisions, as amended, were in force in Poland (in the former Kingdom of Poland) until 31 December 1945. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Małżeństwo; Prawo; Kościół katolicki; Kodeks cywilny

EN

Marriage; Law; Roman Catholic Church; Civil Code

• Czasopismo: Studia Iuridica Lublinensia
• Rocznik: 2016
• Numer: Vol. 25, nr 3 Od prawa przeszłego do współczesnego : księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Witkowskiemu
• Strony: 1027--1044

Twórcy

autor

Zdzisław Zarzycki

• Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, t. 3: Od rozbiorów do uwłaszczenia, Warszawa 1981.
• Grabowski I., Procedura kanoniczna w sprawach małżeńskich, Warszawa 1938.
• Grynwaser H., Kodeks Napoleona w Polsce. Demokracja szlachecka 1795-1831, [w:] Pisma, t. 1, Wrocław 1951.
• Karabowicz A., Świecka forma małżeństwa na ziemiach polskich pod zaborami (praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. Wacława Uruszczaka w 2004 r.).
• Konic H., Dzieje prawa małżeńskiego w Królestwie Polskiem (1818-1836), Kraków 1903.
• Konic H., Prawo małżeńskie obowiązujące w b. Królestwie Kongresowem, Warszawa 1924.
• Warman H., Prawo o rozwodzie i separacji, Warszawa 1939.
• Wenz W., Wróblewski P., Urząd obrońcy węzła i procesowe decyzje sędziego na etapie wyrokowania. Zagadnienia wybrane z procesu o nieważność małżeństwa, Wrocław 2007.
• Witkowski W., Komisja Rządowa Sprawiedliwości w Królestwie Polskim 1815-1876, Lublin 1986.
• Wróblewski S., Powszechny Austriacki Kodeks cywilny z uzupełniającemi ustawami i rozporządzeniami objaśniony orzeczeniami Sądu Najwyższego. Część pierwsza (§§ 1-937), Kraków 1914.
• Zarzycka A., Próby zmian prawa rzeczowego z Kodeksu Napoleona w Królestwie Polskim w latach 1815-1818, "Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa" 2008, t. 2.
• Zarzycka A., Próby zmian prawa rzeczowego z Kodeksu Napoleona w Królestwie Polskim w latach 1815-1830 (niepublikowana praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. Stanisława Płazy w 2002 r.).
• Zarzycki Z., Rozwód w świetle akt Sądu okręgowego w Krakowie w latach 1918-1945. Studium historyczno-prawne, Kraków 2010.

Identyfikatory

DOI

10.17951/sil.2016.25.3.1027